Wikipedia

Konposatu inorganikoen nomenklatura: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Akats gramatikalen zuzenketa
No edit summary
1. lerroa:
[[Kimika ez-organiko|Kimika inorganikoaren]] [[Elementu kimiko|elementu]] eta [[Konposatu inorganiko|konposatuen]] konposizioa, egitura eta formakuntzak aztertzen dituen kimikaren arloa da. Kimika Puru eta Aplikatuaren Elkarte InternazionalaInternazional (IUPAC ingeleraz) zenbait arau aholkatzen ditu kimika inorganikoaren konposatuaren izendaketari buruz; zeinek ''liburu gorria'' bezala ezagutzen dira. Idealki, edozein konposatuk izen bat izan beharko luke, zeinetik nahastketarik gabe formula kimiko bat atera daiteke.
 
Konposatu inorganikoak, gehien batgehienbat, metalez osatuta egon ohi dira (M + EzM) non M-n metal baten katioia izango genuke, eta EzM-ean, ez-metalikoa den atomo baten anioia. Hala eta guztiz ere, ez-metalez soilik osatutako konposatu ez-organikoak daude ([[Silizio dioxido|SiO<sub>2</sub>]] adibidez). HonenHorren arrazoia kimika organikoa karbono-karbono loturetan oinarritzea da,. horregatikHorregatik, ez-metalak ditugunean beste konposatu batzuk osatzen, kimika inorganikoaren barnean kokatzen ditugu.
 
==== [[Nomenklatura kimiko|Nomenklatura motak]] ====
Urteetan zehar, [[Konposatu inorganiko|konposatu inorganikoak]] izendatzeko hainbat modu egon dira,. gaurGaur egun [[IUPAC]] izeneko erakundeak aukeratzen du zein modutan idatzi behar den, edo zein hobesten duen. Nahiz eta modu asko egon [[Konposatu inorganiko|konposatu inorganikoa]]<nowiki/>k izendatzeko, garrantzutsuenakgarrantzItsuenak 3 ziren.
 
===== Nomenklatura sistematikoa =====▼
IUPACek hobesten duen izendatze metodoa da, nomenklatura mota honetarako, konposatuaren atomizitatea begiratu behar da, hau da, atomo berdinaren kopurua zenbatu behar da, ▼
 
▲===== Nomenklatura sistematikoa =====
eta horren arabera aurrizki bat erabili, ondorez konposatuaren izena jarriz.
▲IUPACek hobesten duen izendatze -metodoa da,. nomenklaturaNomenklatura mota honetarako, konposatuaren atomizitatea begiratu behar da, hau da, atomo berdinaren kopurua zenbatu behar da, eta horren arabera aurrizki bat erabili, ondoren konposatuaren izena jarriz.
{| class="wikitable"
|+
40 ⟶ 39 lerroa:
 
=====[[Stocken nomenklatura|Stock nomenklatura]]=====
Nomenklatura mota hau ere IUPAKek onartzen du eta kasu honetan balentzia kopurua konposatuaren bukaeran idazten da [[Zenbaki erromatar|zenbaki erromatarretan]]. Baina balentzia ezberdin bakarra izan dezakeen konposatua bada, ez dago idatzi beharrik zenbaki erromatarrekinerromatarrez.
 
Adibideak:
50 ⟶ 49 lerroa:
 
===== Nomenklatura tradizionala =====
Nomenklatura tradizionala edo klasikoa ez da [[IUPAC|IUPACek]] hobestek duena, gaur egun ditugun konposatu guztiak ezin bait ditubaititu izendatu. Nomenklatura mota hau erabiltzeko , gure konposatuaren balentzia zenbakia jakin behar da, honen arabera izen ezberdina hartzen bait dubaitu.
{| class="wikitable"
|+
123 ⟶ 122 lerroa:
|±1,+3,+5,+7
|}
Balentzien taula honetanhorretan elementu gehienak daude, baina ez guztiak, batzuk salbuespenak bait dirabaitira.
 
Behin [[oxidazio-egoera]] dakigula, izendatu egingo dugu,; horretarako, atzizki eta aurrizkiak jakin behar dira.
{| class="wikitable"
|+
143 ⟶ 142 lerroa:
| -iko
|}
Gure konposatuak eduki ditzakenditzakeen balentzia kopuruaren arabera, ezberdin aukeratuko duguditugu atzizki eta aurrizkiaaurrizkiak.
 
-Balentzia bakarra eduki ditzaketenak, beti -iko atzizkia erabiliko dute.
 
K<sub>2</sub>O Oxidooxido potasikoa
 
-Bi balentzia ezberdin eduki ditzaketenak, -iko edo -oso atzizkiak erabili ditzazkete.
 
FeCl<sub>2</sub> Klorurokloruro ferrosoa
 
FeCl<sub>3</sub> Klorurokloruro ferrikoa
 
-Hiru balentzia ezberdin eduki ditzaketenak, Hipohipo--oso, -oso, -iko erabili ditzazkete.
 
TiO Oxidooxido hipotitaniosoa
 
Ti<sub>2</sub>O<sub>3</sub> Oxidooxido titaniosoa
 
TiO<sub>2</sub> Oxidooxido titanikoa
 
-Lau balentzia ezberdin eduki ditzaketenak, Hipohipo--oso, -oso, -iko, Perper--iko erabili ditzazkete.
 
Br<sub>2</sub>O Anhidridoanhidrido hipobromosoa
 
Br<sub>2</sub>O<sub>3</sub> Anhidridoanhidrido bromosoa
 
Br<sub>2</sub>O<sub>5</sub> Anhidridoanhidrido bromikoa
 
Br<sub>2</sub>O<sub>7</sub> Anhidridoanhidrido perbromikoa
 
*
180 ⟶ 179 lerroa:
Lehen azaldutako nomenklaturez gain, zeinek oxidoei aplikatzen zaie, oxido mistoen nomenklatura daukagu, non metal bat baino gehiago dugu oxigenoari lotuta:
 
'''KNaO:''' Potasiopotasio sodio oxidoa (Stock), potasio sodio oxidoa (sistematikoa) eta oxido potasiko sodikoa (klasikoa).
 
'''Pb<sub>3</sub>O<sub>4</sub>:''' Berunberun (II,IV) oxidoa, triberun tetraoxidoa eta oxido plumboso plumbikoa.
 
===== Oxido azidoazidoa =====
Oxido azidoen ezaugarri nabarmenena uretan disolbatzerakoan oxoazidoakoxoazido bihurtzen direla da. AdibAdibidez: '''SO<sub>3</sub> + H<sub>2</sub>O = H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>''' . Konposatu hauekhoriek ez-metal eta oxigenoazoxigenoz osatuta daude, zeinetan oxigenoa -2 oxidazio-zenbakia dauka, eta ez-metala beste oxidazio zenbakiren bat izan dezake (+1etik +5era joan daitezke).
 
===== Oxido basikoakbasikoa =====
Oxido basikoak, bere izenaizenak dion bezala, base bihurtzen dira uraren aurrean, hidroxido bihurtuz. AdibAdibidez: '''Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub> + 3H<sub>2</sub>O = 2Fe(OH)<sub>3</sub>'''
 
Konposatu hauekhoriek katioi metaliko batez eta oxigeno anioiz osatuta daude, non oxigenoaoxigenoak -2 oxidazio zenbakia du, eta metalak oxidazio zenbaki positibo bat du.
 
===== Oxido mixtoakmistoa =====
Oxido bikoitzak bi katioi edo gehiago nahasita dituen oxidoaoxidoak dadira. Kasu honetan, katioiak berdinak izan daitezke, bainobaina balentzia-zenbaki ezberdina izanik (Pb<sub>3</sub>O<sub>3</sub> = PbO + PbO<sub>2</sub>) edo bi katioi ezberdinez osatuta egon (KNaO)
 
Pb<sub>3</sub>O<sub>3</sub>: Berunberun (II,IV) oxidoa edo oxido plumboso plumbikoa
 
===== Superoxidoak =====
Superoxidoetan, oxigeno diatomikoaren balentzia -1 da (O<sub>2</sub>)<sup>-1</sup>. Peroxidoak bezala, konposatu hauek ez dira oso egonkorrak. Adib: NaO<sub>2</sub>
 
NaO<sub>2</sub>: Sodiosodio superoxidoa
 
Fe(O<sub>2</sub>)<sub>2</sub>: Burdinburdin (II) superoxidoa edo burdin disuperoxidoa
 
==== Ozonidoak ====
Ozonidoak, bere izena adierazten duen bezala, ozonoa daramate (O<sub>3</sub><sup>-</sup>). Normalean, metalekin lotzen dira.
 
NaO<sub>3</sub>: Sodiosodio ozonidoa
 
Fe(O<sub>3</sub>)<sub>2</sub>: Burdinburdin (II) ozonidoa edo burdin diozonidoa
 
===== Oxoazidoak =====
216 ⟶ 215 lerroa:
|+
!Adibidea
!Nomenklatura sistematikoa
!Hidrogeno nomenklatura
!Adizio nomenklatura
!Nomenklatura tradizionala
237 ⟶ 236 lerroa:
 
===== Peroxidoak =====
Konposatuak non oxigenoa -2 oxidazio-zenbakia izan ordez, -1 zenbakia du. HauHori oxigenoaren ohizko oxidazio-maila ez denez (-2 dana), oxigenoa egonkortzen du, peroxidoak konposatu ezegonkorrak bihurtuz.
 
H<sub>2</sub>O<sub>2</sub>: Urur oxigenatua edo hidrogeno peroxidoa
 
Na<sub>2</sub>O<sub>2</sub>: Sodiosodio peroxidoa
 
==== Hidroxidoak ====
Hidroxidoak, oxido basikoen eta uraren arteko loturaz osaturiko konposatuak dira. Erraz bereizten dira hidroxilo taldea (OH<sup>-</sup>) taldea izaten dutelako, hauekhoriek izendatzeko metal elektropositiboaren izena eman behar da eta ondoren hidroxilo.<center>
Oxido basikoa + Ura → Hidroxiloa
</center><center>
270 ⟶ 269 lerroa:
|Aluminio hidroxidoa
|}
Konposatu hauekhoriek, uretan disolbatzen dira ioietan banatuz,; alde batetik, metal katioiak eta, beste aldetik, hidroxilo taldeak,. bainaBaina prozesu hau itzulgarria da, berriro ere konposatua osatzea baitago.
 
==== Hidruroak ====
Hidruroak, hidrogenoz eta beste elementu batez osaturiko konposatuak dira, elementu hori metala edo ez-metala bada, talde ezberdinetan banantzeenbanantzen dira.
 
===== Hidruro metalikoak =====
Hidruro metalikoak, izenak diondioen bezala, hidrogenoz eta metal batez osatriko konposatu binarioak dira. Hidruro metalikoek duten bereizgarria, hidrogenoaren balentzia da, kasu guztietan -1 balioa baita. Hidruroak izendatzeko, lehenengo metalaren izena esan behar da eta ondoren hidruro hitza.<center>Metala + Hidrogenoa '''→ Hidruro metalikoa'''
2 K + H<sub>2</sub> '''→ 2 KH'''
</center>
301 ⟶ 300 lerroa:
|}<center> </center>
 
===== Hidruro ez -metalikoak =====
Hidruro ez-metalikoak, hidrazido izenez ere ezagunak, hidrogenoz eta elementu ez-metalikoez osatuak daude, elementu ez-metalikoak kalkogenuro eta halogenuro taldekoak izanik.
 
Talde horietako elementu batzuk osa ditzakete hidruro ez-metalikoak: [[Sufre|S]], [[Selenio|Se]], [[Telurio|Te]], [[Fluor|F]], [[Kloro|Cl]], [[Iodo|I]] eta [[Bromo|Br]]. HidorenoaHidogenoa kalkogenuroekin bateratzean, kalkogenuroaren balentzia -2 da, berriz, halogenuroarekin bateratzean, -1. Konposatu hauekhoriek izendatzeko, bi era daude, alde batetik estatu puruan daudenak, eta bestetik disoluzio akuosoetan daudenak.
 
Estatu puruan daudenak, gas egoeran egon ohi dira, eta hidruro ez-metalikoak direla esaten da. Beste aldetik, disoluzio akuosoan daudenak, hidrazidoak dira, eta hauekhoriek, hdrurohidruro ez-metalikoak uretan disolbatzean sortzen dira.
{| class="wikitable"
!Konposatua
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Konposatu_inorganikoen_nomenklatura"(e)tik eskuratuta