Lurrazal ozeaniko: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
|||
1. lerroa:
<br />[[Fitxategi:Earth seafloor crust age poster.png|thumb|Lurrazal ozeanikoa]]
{{HezkuntzaPrograma}}
'''Gainazal ozeanikoa''' ozeanoak eratzen
Lurrazal ozeanikoa eta [[Lurrazal kontinental|lurrazal
Gainazal ozeanikoak, mantua eta gainazalaren masa bateratuaren %0,147a du. Lur gainazal gehiena, sumendien aktibitatearen ondorioz eratu zen. [[Ozeano dortsal|Dortsal ozeanikoen]] sistemak, 40.000 kilometroko luzera duen sumendi sarea, 17 km³ gainazal ozeaniko berri eratzen du urtean. Horrela, ozeano hondoa [[basalto]]z estaltzen du, hau izanik hondo ozeanikoan arrokarik ugariena. [[Hawaii]] eta [[Islandia]], basalto pilaketen bi adibide dira.<br />
== Lurrazalaren aldaketa historian zehar ==
Munduko lurrazal ozeanikorik zaharrena Mediterraneoan dago, Zipre, Kreta eta Egipto artean, eta 340 milioi urte inguru izan ditzake, ''Nature Geoscience''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nature Geoscience|hizkuntza=en|url=https://www.nature.com/ngeo/|aldizkaria=Nature Geoscience|sartze-data=2018-12-02}}</ref> aldizkarian argitaratu berri duten lan baten arabera.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Pangearen garaiko lurrazal ozeanikoa Mediterraneoan - Zientzia.eus|url=https://zientzia.eus/artikuluak/pangearen-garaiko-lurrazal-ozeanikoa-mediterraneoa/|aldizkaria=zientzia.eus|sartze-data=2018-11-20}}</ref>
Lurrazal ozeanikoa etengabe berritzen da, dortsaletan sortuz eta [[Subdukzio|subdukzio-eremuetan]] desagertuz. Hala, gehienez 200 milioi urte izatera iristen da, orohar. Salbuespena Mediterraneoko Herodotus Arroan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Heródoto y la comparación histórica del antiguo mundo mediterráneo / Herodotus and the Historical Comparison of the Ancient Mediterranean World
| Historiografías|hizkuntza=es-ES|url=https://papiro.unizar.es/ojs/index.php/historiografias/article/view/2349|aldizkaria=papiro.unizar.es|sartze-data=2018-12-02}}</ref> aurkitu dute. Hango lurrazalaren adina kalkulatzeko, datu geomagnetikoak aztertu dituzte. Dortsal ozeanikoetan lurrazal berria sortuko duen magma atera eta hozten denean, mineralak Lurraren eremu magnetikoaren arabera orientatzen dira. Eta denboran zehar eremu magnetikoaren norantza aldatu egiten denez, denboraren mapa bat gelditzen da ozeanoen hondoan. Mapa hori irakurrita kalkulatu dute 315-365 urte izan ditzakeela Herodotus Arroko azalak. Ikertzaileek iradoki dute Pangea superkontinentearen garaiko Tetis itsasoaren parte izan zitekeela lurrazal zati hori. == Gainazal ozeanikoaren konposizioa ==
16 ⟶ 17 lerroa:
Lurrazal ozeanikoaren aspektu interesgarrienetako bat, bere lodiera eta egitura arro ozeanikoetan zehar nabarmenki uniformeak direla da.
Hala ere, hainbat ikerketa egin eta gero, gainazal ozeanikoa hiru geruzetan banaturik
# Geruza: Sedimentu eta arroka bolkanikoz osatuta dago. 5-6km inguruko sakoneran aurkitzen da, eta 1-2km-ko lodiera du. Bertan [[:es:Onda_sísmica|uhin sismikoek]] duten abiadura, 1,5 km/h-tik, 4,5km/h-ra doaz.
# Geruza: [[Mafiko|Arroka mafikoz]] eta mafiko-bolkanikoz osaturik dago, 1-2km inguruko lodiera du eta uhin sismikoak bertan, 4,5-6,5 k/h-ko abiadurara izatera iritsi daitezke.
# Geruza: Arroka ultra-mafikoz osaturik dago, [[Gabro|gabroak]] eta [[Peridotita|peridotitak]] bezala. 1-5 km inguruko lodiera du eta bertan, uhin sismikoak 6,5-8 k/h-ko abiadura izaten dute. Lehenik, gabroak geruza isotropo bat eratzen du, honen azpitik, "gabro pilatuak" deitrurikoak daude, eta honek kamara magmatikoko baldintzak ikustea ahalbidetzen digu.
=== Geokimika ===
Hondo ozeanikoko arroka boluminosoenak, ozeano-erdiko [[Basalto|Basaltoak]] dira, hauek potasio bajuko magma [[:en:Tholeiitic_magma_series|toleitikotik]] eratorriak dira. Arroka hauek ioi litofilo kontzentrazio bajuak, Lurreko elementu arin arraroak, elementu bolatilak eta beste elementu inkonpatibleak dituzte. Hemen, elementu inkonpatiblez osaturiko basaltoak aurki daitezke, baino hauek oso arraroak dira eta Lurrazal ozeanikoko puntu beroekin asoziatua dago. Batik bat, [[Galapagoak|Galapago Irletako]], [[Azoreak|Azoretako]] eta [[Islandia|Islandiako]] inguruak.
[[Neoproterozoiko]] era aurretik,Lurrazal ozeanikoa oraingoa baino mafikoagoa zen. Zenbat eta mafikoagoa izan, Lurrazal zona
== Ozeano hondoaren ezaugarri nagusiak ==
31 ⟶ 32 lerroa:
# <u>Ertz kontinentalak</u>. Kontinenteen eta arro ozeanikoen arteko muga ezponda kontinentalean zehar aurkitzen da. Ezponda kontinentala, inklinatutako egitura da, plataforma kontinentalaren kanpoko geruzatik ozeanoaren hondoraino hedatzen dena. Ezponda muga-lerro bezala hartuta, arro ozeanikoek lurrazalaren %60a irudikatzen dutela ikusten dugu, eta %40a, aldiz, kontinenteei dagokie.
# <u>Arro kontinental sakonak</u>. Ertz kontinentalen eta dortsal ozeanikoen artean aurkitzen dira. Eremu hauetako ura hustuko bagenu, erliebeen barietate handiarekin topo egingo genuke.: gailur bolkaniko altuak, hobi sakonak, goi-ordoki zabalak, mendikate linealak eta lautada handiak. Paisaia kontinenteetan ikusten duguna bezain anitza izango litzateke. Eremu honen zati bat erabat lauak diren egitura batzuez osatzen da: '''[[Ordoki abisal|lautada abisalak]]'''. Hala ere, hondo ozeanikoak beherapen oso sakonak ere baditu, kasu batzuetan 11.000 metroko sakonerara iristen direnak. Sakonune hauek ozeano hondoaren frakzio txiki bat hartzen badute ere, oso garrantzitsuak dira. Hauetako batzuk, kontinenteen hegalean dauden mendi gazteen ondoan aurkitzen ditugu (Peru-Txile fosa). Beste batzuk, irla bolkanikoen arkuekiko paraleloak dira. Hondo ozeanikoan, ur azpiko mendiak ere aurkitzen ditugu, batzuetan kate estu eta luzeak osatzen dituztenak.
# <u>[[Ozeano dortsal|Dortsal ozeanikoak]]</u>. Hondo ozeanikoko egitura altuena dortsal ozeanikoa da. Egitura zabal eta luze hauek planetaren 70.000 kilometro baino gehiagotan hedatzen dira, S itxura hartuz. Kontinenteetako mendi gehienak ez bezala, zeintzuk arroka mota oso deformatuz osatuta dauden, dortsalen sistema, aldiz, mantutik igotako arroka igneo hautsien geruza gainezarriz eraikitzen da.
58 ⟶ 59 lerroa:
Hozte eta uzkurtze prozesu hau guztiz amaitzeko, 80 milioi urte inguru pasa behar dira. Momentu horretan, arroka arro ozeaniko sakonean kokatzen da, non sedimentuen metaketaren ondorioz lurperatuta geratzen den. Gainera, hozte prozesuak mantuko arroken sendotzea eragiten du, horrela plakaren lodiera handituz. Hau da, litosfera ozeanikoaren lodiera adinaren araberakoa da: zenbat eta zaharragoa izan (hotzagoa), orduan eta lodiagoa da.
Mantua igotzen den bitartean, hozten eta urtzen doa, presioa jaisten eta solidoak gurutzatzen dituen bitartean. Urtze kantitatea, igotzen den heinean mantuan dagoen tenperaturaren araberakoa da. Hortaz, lurrazal ozeaniko gehienaren sakontasuna edo zabalera, berdina da (1-7 km inguru). Motel zabaltzen diren dortsalak, lurrazal finagoa eratzen du, mantuaren hozte prozesua, bidean hozten delako, beraz, solido gutxiago gurutzatzen ditu eta materia gutxiago urtzen da. Honen adibide gisa, Ozeano Artikoan dagoen Gakkel dortsala daukagu eta hau, besteak baino finagoa da. Besteak baino lodigoak diren dortsalak lumen edo puntu beroen gainean daude. Bertan, mantua beroago dago eta honen ondorioz, solido gehiago gurutzatu eta sakontasun handiagoan urtzen da, sakonera handiagoko lurrazala sortuz. Batik bat, Islandia, 20 km-ko lurrazala duena.
| |||