|
* [[metano|metano izotza]] (?) (CH<sub>4</sub>•5.75H<sub>2</sub>O)
}}
'''Urano''' [[Eguzki-sistema]]ko zazpigarren planeta da, [[William Herschel]]ek [[1781]]eko [[martxoaren 13]]an aurkitua. Eguzki Sistemako hirugarren planeta erradioda handienaerradioaren etatamainari laugarrendagokionez planetaeta laugarrena masa handienakontuan hartzen ditubadugu. Uranoren konposizioa [[Neptuno|Neptunorena]]ren antzekoa da, eta biek dituzte beste [[gasezko erraldoi]]etatik ([[Jupiter]] eta [[Saturno]]) ezberdintzen dituzten konposizio kimiko eskergak. Uranoren [[atmosfera]] Jupiter eta Saturnoren antzekoa da [[hidrogeno]]aren eta [[helio]]aren konposizio primarioari dagokionez, baina "izotz" gehiago ditu, esate baterako, [[ur]]a, [[amoniako]]a eta [[metano]]a, baita beste hidrokarburoen aztarnak ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Jonathan I.|abizena=Lunine|izenburua=The Atmospheres of Uranus and Neptune|orrialdeak=217–263|hizkuntza=en|data=1993-09|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1993ARA&A..31..217L|aldizkaria=Annual Review of Astronomy and Astrophysics|alea=1|zenbakia=31|issn=0066-4146|doi=10.1146/annurev.aa.31.090193.001245|sartze-data=2018-10-29}}</ref> Eguzki Sistemako atmosfera planetario hotzenena da, 49 [[Kelvin (unitatea)|K]]-ko (-224 ° C) tenperatura minimoa baitu. Hodei egitura konplexu eta geruzatua dauka, eta uste da beheko hodeiak urez osatuak daudela eta goiko geruzak berriz, metanoz.<ref name=":0" /> Uranoren barrualdea, batez ere, izotzez eta [[arroka|arrokez]] osatua dago.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=M.|abizena=Podolak|izenburua=Comparative models of Uranus and Neptune|orrialdeak=1517–1522|hizkuntza=en|abizena2=Weizman|abizena3=Marley|izena2=A.|izena3=M.|data=1995-12|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1995P&SS...43.1517P|aldizkaria=Planetary and Space Science|alea=12|zenbakia=43|issn=0032-0633|doi=10.1016/0032-0633(95)00061-5|sartze-data=2018-10-29}}</ref>
Beste planeta erraldoiek bezala, Uranok [[eraztun-sistema]], [[magnetosfera]] eta [[satelite natural|satelite]] ugari ditu. Uranoko sistemak, gainontzeko planetekin alderatuta, konfigurazio berezia du, bere biraketa ardatza alde batera okertuta dagoelako, ia [[Eguzkia]]ren orbitan dagoen planoraino. Hortaz, iparraldeko eta hegoaldeko poloak beste planeta batzuek beren ekuatorea duten planoan kokatzen dira.<ref name=":19">{{Erreferentzia|izena=B. A.|abizena=SMITH|izenburua=Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results|orrialdeak=43–64|hizkuntza=en|abizena2=SODERBLOM|abizena3=BEEBE|abizena4=BLISS|abizena5=BOYCE|abizena6=BRAHIC|abizena7=BRIGGS|abizena8=BROWN|abizena9=COLLINS|izena2=L. A.|izena3=R.|izena4=D.|izena5=J. M.|izena6=A.|izena7=G. A.|izena8=R. H.|izena9=S. A.|data=1986-07-04|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1986Sci...233...43S|aldizkaria=Science|alea=4759|zenbakia=233|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.233.4759.43|sartze-data=2018-10-29}}</ref> 1986an, [[Voyager 2|''Voyager 2'']] ontziaren irudiek Urano ia ezaugarri berezirik gabeko planeta bat bezala erakutsi zuten argi ikusgarrian, beste planeta erraldoiek dituzten hodei banda edo ekaitzik gabe.<ref name=":19" /> Lurretik egin diren behaketek urtaro aldaketak eta eguraldiaren jarduera areagotua erakutsi dute, Urano bere 2007ko [[ekinozio]]ra hurbildu ahala. Haizearen abiadura 250 metro segundoko izatera iritsi daiteke.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=L|abizena=SROMOVSKY|izenburua=Dynamics of cloud features on Uranus|orrialdeak=459–484|hizkuntza=en|abizena2=FRY|izena2=P|data=2005-12-15|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005Icar..179..459S|aldizkaria=Icarus|alea=2|zenbakia=179|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2005.07.022|sartze-data=2018-10-29}}</ref>
==== Osaera ====
Uranoren [[Atmosfera|atmosferaren]] osaera planetaren gehiengoaren ezberdina da, eta hein handi batean [[hidrogeno]] molekularrez eta [[Helio|helioz]] osatua dago.<ref name=":0" /> Helio molar frakzioa, hau da, gas molekula bakoitzeko helio [[atomo]] kopurua, 0,15 ± 0,03<ref>{{Erreferentzia|izena=B.|abizena=Conrath|izenburua=The helium abundance of Uranus from Voyager measurements|orrialdeak=15003|hizkuntza=en|abizena2=Gautier|abizena3=Hanel|abizena4=Lindal|abizena5=Marten|izena2=D.|izena3=R.|izena4=G.|izena5=A.|data=1987|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1987JGR....9215003C|aldizkaria=Journal of Geophysical Research|alea=A13|zenbakia=92|issn=0148-0227|doi=10.1029/JA092iA13p15003|sartze-data=2018-10-30}}</ref> da goiko [[Troposfera|troposferan]], 0,26 ± 0,05 masa frakziofrakzioa suposatzen duena.<ref name=":0" /><ref name=":6" /> Balio hau 0.275 ± 0,01-ko helio masa frakzio protosolarretik hurbil dago.<ref>{{Erreferentzia|izena=Katharina|abizena=Lodders|izenburua=Solar System Abundances and Condensation Temperatures of the Elements|orrialdeak=1220–1247|hizkuntza=en|data=2003-07-10|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003ApJ...591.1220L|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=591|issn=0004-637X|doi=10.1086/375492|sartze-data=2018-10-30}}</ref> Honek, [[Gasezko erraldoi|gasezko erraldoietan]] ez bezala, helioa bere erdialdean ez dela kokatu adieraziko luke.<ref name=":0" /> Uranoren atmosferaren hirugarren osagai ugariena [[Metano|metanoa]] da (CH<sub>4</sub>).<ref name=":0" /> Metanoak xurgapen banda nabarmenak ditu [[Argi|argi ikusgarrian]] eta [[Infragorri|infragorritik]] hurbil dauden uhin luzeretan, Uranori bere kolore urdin edo ziana emanez.<ref name=":0" /> Metano molekulak atmosferaren % 2,3 suposatzen dute frakzio molar bakoitzeko 1,3 [[bar]] presio mailan. Kantitate hau [[Eguzkia|Eguzkian]] dagoen [[karbono]] guztia baino 20-30 aldiz handiagoa da.<ref name=":0" /><ref name=":13">{{Erreferentzia|izena=G. F.|abizena=Lindal|izenburua=The atmosphere of Uranus: Results of radio occultation measurements with Voyager 2|orrialdeak=14987|hizkuntza=en|abizena2=Lyons|abizena3=Sweetnam|abizena4=Eshleman|abizena5=Hinson|abizena6=Tyler|izena2=J. R.|izena3=D. N.|izena4=V. R.|izena5=D. P.|izena6=G. L.|data=1987|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1987JGR....9214987L|aldizkaria=Journal of Geophysical Research|alea=A13|zenbakia=92|issn=0148-0227|doi=10.1029/JA092iA13p14987|sartze-data=2018-10-30}}</ref><ref name=":12">{{Erreferentzia|izena=G. L.|abizena=TYLER|izenburua=Voyager 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites|orrialdeak=79–84|hizkuntza=en|abizena2=SWEETNAM|abizena3=ANDERSON|abizena4=CAMPBELL|abizena5=ESHLEMAN|abizena6=HINSON|abizena7=LEVY|abizena8=LINDAL|abizena9=MAROUF|izena2=D. N.|izena3=J. D.|izena4=J. K.|izena5=V. R.|izena6=D. P.|izena7=G. S.|izena8=G. F.|izena9=E. A.|data=1986-07-04|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1986Sci...233...79T|aldizkaria=Science|alea=4759|zenbakia=233|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.233.4759.79|sartze-data=2018-10-30}}</ref> Nahasketa-ratioa askoz txikiagoa da goiko atmosferan, bertako tenperatura baxua dela eta. Izan ere, saturazio maila murrizten da eta gehiegizko metanoa izoztu egiten da.<ref name=":7">{{Erreferentzia|izena=J.|abizena=Bishop|izenburua=Reanalysis of voyager 2 UVS occultations at Uranus: Hydrocarbon mixing ratios in the equatorial stratosphere|orrialdeak=448–464|hizkuntza=en|abizena2=Atreya|abizena3=Herbert|abizena4=Romani|izena2=S.K.|izena3=F.|izena4=P.|data=1990-12|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1990Icar...88..448B|aldizkaria=Icarus|alea=2|zenbakia=88|issn=0019-1035|doi=10.1016/0019-1035(90)90094-P|sartze-data=2018-10-30}}</ref> [[Lurrunketa|Lurrunkortasun]] gutxiago duten konposatuak, [[Amoniako|amoniakoa]], [[Ur|ura]] eta [[Azido sulfhidriko|hidrogeno sulfuroak]] adibidez, okerrago ezagutzen dira. Ziurrenik Eguzkiko kantitateak baino ugariagoak dira.<ref name=":0" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Imke|abizena=De Pater|izenburua=Uranus deep atmosphere revealed|orrialdeak=288–313|hizkuntza=en|abizena2=Romani|abizena3=Atreya|izena2=Paul N.|izena3=Sushil K.|data=1989-12|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1989Icar...82..288D|aldizkaria=Icarus|alea=2|zenbakia=82|issn=0019-1035|doi=10.1016/0019-1035(89)90040-7|sartze-data=2018-10-30}}</ref> Metanoarekin batera, Uranoko estratosferan hainbat [[Hidrokarburo|hidrokarburoen]] aztarnak aurkitzen dira. Metanotik sortzen direla uste da, eguzki-izpi [[Ultramore|ultramoreen]] (UV) erradiazioak eragiten duen [[fotolisi]] bidez.<ref name=":15">{{Erreferentzia|izena=Michael E.|abizena=Summers|izenburua=Photochemistry of the atmosphere of Uranus|orrialdeak=495|hizkuntza=en|abizena2=Strobel|izena2=Darrell F.|data=1989-11|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1989ApJ...346..495S|aldizkaria=The Astrophysical Journal|zenbakia=346|issn=0004-637X|doi=10.1086/168031|sartze-data=2018-10-30}}</ref> Hauen artean egongo lirateke [[Etano|etanoa]] (C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>), [[Azetileno|azetilenoa]] (C<sub>2</sub>H<sub>2</sub>), [[Metilazetileno|metilazetilenoa]] (CH<sub>3</sub>C<sub>2</sub>H), eta [[Diazetileno|diazetilenoa]] (C<sub>2</sub>HC<sub>2</sub>H).<ref name=":7" /><ref name=":8">{{Erreferentzia|izena=M|abizena=BURGDORF|izenburua=Detection of new hydrocarbons in Uranus' atmosphere by infrared spectroscopy|orrialdeak=634–637|hizkuntza=en|abizena2=ORTON|abizena3=VANCLEVE|abizena4=MEADOWS|abizena5=HOUCK|izena2=G|izena3=J|izena4=V|izena5=J|data=2006-10|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2006Icar..184..634B|aldizkaria=Icarus|alea=2|zenbakia=184|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2006.06.006|sartze-data=2018-10-30}}</ref><ref name=":9">{{Erreferentzia|izena=Thérèse|abizena=Encrenaz|izenburua=ISO observations of the giant planets and Titan: what have we learnt?|orrialdeak=89–103|hizkuntza=en|data=2003-02|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003P&SS...51...89E|aldizkaria=Planetary and Space Science|alea=2|zenbakia=51|issn=0032-0633|doi=10.1016/S0032-0633(02)00145-9|sartze-data=2018-10-30}}</ref> Espektroskopiak ur lurruna, [[Karbono monoxido|karbono monoxidoa]] eta [[Karbono dioxido|karbono dioxidoaren]] aztarnak ere agerian utzi ditu goiko atmosferan. Konposatu hauen jatorri bakarra kanpoko iturriak dira, erortzen den hautsa eta [[Kometa|kometak]] adibidez.<ref name=":8" /><ref name=":9" /><ref name=":16">{{Erreferentzia|izena=Th.|abizena=Encrenaz|izenburua=First detection of CO in Uranus|orrialdeak=L5–L9|hizkuntza=en|abizena2=Lellouch|abizena3=Drossart|abizena4=Feuchtgruber|abizena5=Orton|abizena6=Atreya|izena2=E.|izena3=P.|izena4=H.|izena5=G. S.|izena6=S. K.|data=2003-12-18|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2004A&A...413L...5E|aldizkaria=Astronomy & Astrophysics|alea=2|zenbakia=413|issn=0004-6361|doi=10.1051/0004-6361:20034637|sartze-data=2018-10-30}}</ref>
==== Troposfera ====
=== Aurkikuntza ===
[[Fitxategi:William Herschel01.jpg|alt=William Herschel, Urano 1781. urtean aurkitu zuen astronomoa|thumb|[[William Herschel]], Urano [[1781]]. urtean aurkitu zuen [[Astronomia|astronomoa]]]]
Urano antzina askotan ikusi zen [[planeta]] bat zelada, jakinbere izatearen berri izan aurretik ordea, bainaizan ere, [[izar]] batekin nahastua izan ohi zen. Ezagutzen den lehenengo behaketa [[Hiparko Nizeakoa|Hiparkok]] egin zuen k. a. 128. urtean. Bere izar katalogoan apuntatu zuen, gero [[Klaudio Ptolomeo|Ptolomeoren]] [[Almagesto|Almagestoan]] gehitu zena.<ref>{{Erreferentzia|izena=René|abizena=Bourtembourg|izenburua=Was Uranus Observed by Hipparchus?|orrialdeak=377–387|hizkuntza=en|data=2013-11|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2013JHA....44..377B|aldizkaria=Journal for the History of Astronomy|alea=4|zenbakia=44|issn=0021-8286|doi=10.1177/002182861304400401|sartze-data=2018-11-08}}</ref> Ziurtzat hartzen den lehenengo behaketa 1690. urtean izan zen. [[John Flamsteed|John Flamsteedek]] gutxienez sei aldiz behatu zuen eta [[Taurus (konstelazioa)|34 Tauri]] bezala katalogatu zuen. [[Pierre Charles Le Monnier]] astronomo frantsesak Urano gutxienez hamabi aldiz behatu zuen 1750 eta 1769 artean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Uranus|url=http://www.thespaceguy.com/Uranus.htm|aldizkaria=www.thespaceguy.com|sartze-data=2018-11-08}}</ref>
[[Fitxategi:HerschelTelescope.jpg|alt=Herschelek Urano aurkitzeko erabilitako teleskopioaren erreplika|thumb|Herschelek Urano aurkitzeko erabilitako [[teleskopio]]aren erreplika]]
Herschelek bere objektu berria kometa gisa deskribatzen jarraitu zuen arren, beste astronomo batzuk jadanik beste zeozer izan zitekeela susmatzen hasi ziren. [[Anders Johan Lexell]] finlandiar-suediar astronomoa, Errusian lanean zegoena, izan zen objektuaren orbita kalkulatu zuen lehenengoa.<ref name=":27">{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Nova acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae: praecedit historia eiusdem academiae ad annum ..|argitaletxea=Acad.|orrialdea=|orrialdeak=69-82|ISBN=|hizkuntza=fr|data=1783|url=https://books.google.es/books?id=MnhFAAAAcAAJ&pg=PA69&lpg=PA69&dq=Recherches+sur+la+nouvelle+Plan%C3%A8te,+d%C3%A9couverte+par+M.+Herschel+&+nomm%C3%A9e+par+lui+Georgium+Sidus&source=bl&ots=qBJHPf_OEM&sig=2P7Ng55f0rm8Si0QX6V0Ao8-e_Y&hl=eu&sa=X&ved=2ahUKEwjl4KzVr8TeAhUSU1AKHUg8CxYQ6AEwA3oECAUQAQ#v=onepage&q=Recherches%20sur%20la%20nouvelle%20Plan%C3%A8te,%20d%C3%A9couverte%20par%20M.%20Herschel%20&%20nomm%C3%A9e%20par%20lui%20Georgium%20Sidus&f=false|atala=Recherches sur la nouvelle Planète, découverte par M. Herschel & nommée par lui Georgium Sidus|sartze-data=2018-11-08}}</ref> Bere orbita ia zirkularra izateak kometa bat beharrean planeta bat zela ondorioztatzera eraman zuen. Berlineko astronomo [[Johann Elert Bode|Johann Elert Bodek]] honela deskribatu zuen Herschelen aurkikuntza: "izar mugikor bat, [[Saturno|Saturnotik]] haratago orbita batean zirkulatzen ari den gaurdaino ezagutzen ez den planeta baten gisako objektutzat har daitekeena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Königliche Akademie der Wissenschaften|abizena=(Berlin)|urtea=|izenburua=Astronomisches Jahrbuch oder Ephemeriden für das Jahr 1781 : nebst einer Sammlung der neuesten in die astronomischen Wissenschaften einschlagenden Beobachtungen, Nachrichten, Bemerkungen und Abhandlungen|argitaletxea=|orrialdea=210|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|data=1778|url=http://pbc.gda.pl/dlibra/docmetadata?id=25913&from=publication|sartze-data=2018-11-08}}</ref>" Bodek ondorioztatu zuen bere orbita ia-zirkularra kometa batena baino planeta batena zela.<ref name=":26" />
Planeta berri gisa onartua izan zen laster unibertsalki. 1783. urte inguruan, Herschelek honela aitortu zion Royal Societyko presidente [[Joseph Banks|Joseph Banksi]]: «Europako astronomo garrantzitsuenen behaketaren arabera, badirudi izar berria, 1781ko martxoan haiei adierazteko ohorea izan nuena, gure Eguzki SistemaSistemako planeta bat dela.<ref>{{Erreferentzia|izena=Herschel, William,|abizena=1738-1822.|izenburua=The scientific papers of Sir William Herschel|argitaletxea=Thoemmes|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/51569423|isbn=1843710226|pmc=51569423|sartze-data=2018-11-08}}</ref>" Haren lorpenaren aitorpenean, [[Jurgi III.a Erresuma Batukoa|George III]].ak Herscheli £ 200 urteko soldata bat eman zion, [[Windsor (Berkshire)|Windsorrera]] mugitzeko baldintzapean. Era honetan, erregeek bere teleskopioen bidez begiratu ahal izango zuten.<ref name=":26" />
=== Izena ===
|
