Urano: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
→Klima: erreferentziak, interwiki eta irudiak |
→Urtaro aldaketak: atala sortu Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
145. lerroa:
==== Banda egitura, haizeak eta hodeiak ====
1986an, ''Voyager 2''k aurkitu zuen Uranoren hegoaldeko [[Esferaerdi|hemisferioa]] bi eskualdeetan banatu daitekeela: txano polar distiratsua eta banda ekuatorial ilunak.<ref name=":19" /> Bien arteko muga -45º [[Koordenatu geografikoen sistema|latitudean]] dago. Latitudearen -45etik -50ºera doan zonaldean dagoen banda estu bat da bere gainazaleko ezaugarri handi distiratsuena.<ref name=":19" /><ref name=":38">{{Erreferentzia|izena=H.B.|abizena=Hammel|izenburua=Uranus in 2003: Zonal winds, banded structure, and discrete features|orrialdeak=534–545|hizkuntza=en|abizena2=de Pater|abizena3=Gibbard|abizena4=Lockwood|abizena5=Rages|izena2=I.|izena3=S.|izena4=G.W.|izena5=K.|data=2005-06|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005Icar..175..534H|aldizkaria=Icarus|alea=2|zenbakia=175|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2004.11.012|sartze-data=2018-11-27}}</ref> Hegoaldeko "lepokoa" deritzo. Poloko kaskoa eta lepokoa 1.3-2 [[bar]] bitarteko presioan dauden metanoko laino zonaldeak direla uste da.<ref>{{Erreferentzia|izena=K.A.|abizena=Rages|izenburua=Evidence for temporal change at Uranus' south pole|orrialdeak=548–554|hizkuntza=en|abizena2=Hammel|abizena3=Friedson|izena2=H.B.|izena3=A.J.|data=2004-12|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2004Icar..172..548R|aldizkaria=Icarus|alea=2|zenbakia=172|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2004.07.009|sartze-data=2018-11-27}}</ref> Eskala handiko bandazko egituraz gain, ''Voyager 2''k hamar hodei distiratsu txiki ikusi zituen, gehienak lepokotik hainbat gradu iparralderago zeudenak.<ref name=":19" /> Honetaz gain, dinamikoki hila zegoen planeta bat zirudien Uranok 1986an. ''Voyager 2'' Uranoren hegoaldeko udan iritsi zen eta ez zuen ipar hemisferioa ikusterik izan. [[XXI. mendea
[[Fitxategi:Uranus Dark spot.jpg|alt=Uranon aurkitu zen lehen Orban Iluna, 2006ean. Hubble espazio teleskopioa.|ezkerrera|thumb|Uranon aurkitu zen lehen Orban Iluna, 2006ean. [[Hubble espazio teleskopioa]].]]
1990eko hamarkadan, ikusitako hodei distiratsuen kopurua nabarmen hazi zen, bereizmen handiko irudigintza teknikak erabiltzearen ondorioz hein batean.<ref name=":2" /> Gehienak ipar hemisferioan aurkitu ziren, ikusgai bihurtzen joan zen heinean.<ref name=":2" /> Hasierako azalpena hodei distiratsuak bere zati ilunean identifikatzeko errazagoak zirela izan zen, hego hemisferioan lepoko distiratsua estaltzen zituelako. Baina azalpen hau egokia ez zela ikusi zen gerora.<ref>{{Erreferentzia|izena=E|abizena=Karkoschka|izenburua=Uranus' Apparent Seasonal Variability in 25 HST Filters|orrialdeak=84–92|hizkuntza=en|data=2001-05|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2001Icar..151...84K|aldizkaria=Icarus|alea=1|zenbakia=151|issn=0019-1035|doi=10.1006/icar.2001.6599|sartze-data=2018-11-27}}</ref><ref name=":39">{{Erreferentzia|izena=H|abizena=HAMMEL|izenburua=New cloud activity on Uranus in 2004: First detection of a southern feature at 2.2 ?m|orrialdeak=284–288|hizkuntza=en|abizena2=DEPATER|abizena3=GIBBARD|abizena4=LOCKWOOD|abizena5=RAGES|izena2=I|izena3=S|izena4=G|izena5=K|data=2005-05|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005Icar..175..284H|aldizkaria=Icarus|alea=1|zenbakia=175|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2004.11.016|sartze-data=2018-11-27}}</ref> Hala ere hemisferio bakoitzeko hodeien artean ezberdintasunak daude. Iparraldeko lainoak txikiagoak, zorrotzagoak eta distiratsuagoak dira. Badirudi altitude handiagoan daudela.<ref name=":39" /> Hodeien bizitza neurtzeko hainbat [[Magnitude (argipena)|magnitude]] erabiltzen dira. Hodei txiki batzuk ordu batzuk irauten dute soilik, baina hegoaldeko hodei batek behintzat ''Voyager 2'' pasa zenetik irauten du.<ref name=":2" /><ref name=":37" /> Azken behaketen arabera, Uranoren hodeiek Neptunokoen antza handia dute.<ref name=":2" /> Esate baterako, Neptunon ohikoak diren orban ilunak ez ziren sekula Uranon ikusi 2006ra arte. Urte horretan Uranon mota honetako lehen ezaugarria ikusi zen, eta [[Uranoko Orban Iluna]] deitu zitzaion.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hubble Discovers a Dark Cloud in the Atmosphere of Uranus|url=https://phys.org/news/2006-09-hubble-dark-cloud-atmosphere-uranus.html|sartze-data=2018-11-27}}</ref> Ekinozioaren garaian Uranok Neptunoren antza hartzen ari duela suposatu da.<ref>{{Erreferentzia|izena=H.B.|abizena=Hammel|izenburua=Long-term atmospheric variability on Uranus and Neptune|orrialdeak=291–301|hizkuntza=en|abizena2=Lockwood|izena2=G.W.|data=2007-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2007Icar..186..291H|aldizkaria=Icarus|alea=1|zenbakia=186|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2006.08.027|sartze-data=2018-11-27}}</ref>
Hodei ugari jarraitzeak Uranoren goi-troposferan haize zonaldek zehaztea ahalbidetu zuen.<ref name=":2" /> Ekuatorearen [[
==== Urtaro aldaketak ====
[[Fitxategi:Uranus clouds.jpg|alt=Urano 2005ean. Eraztunak, hegoaldeko lepokoa eta ipar hemisferioko hodei argiak ikus daitezke.|thumb|Urano 2005ean. Eraztunak, hegoaldeko lepokoa eta ipar hemisferioko hodei argiak ikus daitezke.]]
2004ko martxotik maiatzera, epe labur batez, laino handiak agertu ziren Uranoko atmosferan, Neptunoren antzeko itxura emanez. [108] [112] Behaketek 820 km / o-ko abiadura zuten haizeak eta "[[Independentziaren eguna (AEB)|Uztailaren 4ko]] su artifizialak" izena jaso zuen ekaitz iraunkor bat erakutsi zuten. [103] 2006ko abuztuaren 23an, [[Space Science Institut|''Space Science Institut''eko]] ikertzaileek eta [[Wisconsineko Unibertsitatea]]k Uranoren azaleraren gainean puntu ilun bat ikusi zuten, zientzialariei Uranoren jarduera atmosferikoari buruzko informazio gehiago emanez. [109] Aktibitate atmosferikoan bat-bateko igoera hau zergatik gertatu zen ez da guztiz ulertzen, baina badirudi Uranoren [[makurdura axial]]ak bere eguraldian urtaro aldaketa bortitzak sortzen dituela. [58] [110] Urtaroko aldakuntza honen izaera zehaztea zaila da. Izan ere, Uranoko atmosferaren datu onak 84 urtez soilik existitzen dira, hau da, Uranoko urte oso batez soilik. Uranoko urte erdi batean zehar [[fotometria]] bidez harturiko datuen arabera, bi [[Espektro bandak|espektro bandetan]] distiran aldaketa erregularrak daude, maximoa solstizio inguruan gertatzen delarik eta minimoa ekinozioetan.[113]. Antzeko aldaketa periodikoa, solstizioetan maximoa duena, sakoneko troposferaren [[mikrouhin]]en neurketetan ikusi ahal izan da, 1960ko hamarkadan hasi zena. [114] 1970eko hamarkadan hasitako [[estratosfera]]ren tenperatura neurketek ere 1986ko solstizioaren inguruan erakutsi zituzten balio maximoak. [90]
Uranon urtaro aldaketa fisikoak gertatzen ari direla adierazten duten ezaugarri batzuk badaude. Uranok hegoaldeko poloan eskualde distiratsua duela jakin arren, ipar poloa nahiko iluna da, eta hau, aurretik azaldutako urtaro aldaketen ereduarekin bateraezina da. [110] 1944ko iparraldeko solstizioan zehar, Uranok distira maila altua erakutsi zuen, eta honek iradokitzen du ipar poloa ez dela beti hain iluna. [113] Informazio honen arabera, ikusgarria den poloa solstizioaren ondoren hasten da argitzen eta ekinozioaren ostean iluntzen hasten da. [110] 1990. hamarkadan, Urano bere solstiziotik urrundu ahala, Hubble eta lurreko teleskopioek erakutsi zuten hegoaldeko poloa nabarmen ilundu zela (hegoaldeko lepokoa izan ezik, zeinak distira mantendu zuen). [105] Ipar hemisferioak aldiz, geroz eta jarduera gehiago erakusten zuen [103 ] hodei formazioak eta haize indartsuak adibidez. Honek laster distira handituko zuenaren usteak hauspotu zituen. [108] Hau 2007an hasi zen gertatzen, ekinozioa pasa ondoren: iparraldeko poloko lepoko leun bat sortzen hasi zen, eta hegoaldeko lepokoa ia ikusezina bihurtu zen. Hala ere, haize profilak asimetriko mantendu ziren, iparraldeko haizeak hegoaldekoak baino pixkat motelagoak zirelarik.[106].
Aldaketa fisiko hauen mekanismoa ez dago argi oraindik. [110] Uda eta neguko solstizioetatik hurbil, Uranoren hemisferioek edo Eguzki izpien distira osoa jasotzen edo espazio sakonera begira daude, alternatiboki. Eguzkiari begira dagoen hemisferioaren distiraren handitzea metanoen hodeien eta troposferako laino geruzen loditzeagatik gertatzen dela uste da. [105] 45º-ko latitudeko lepoko distiratsua metanoko lainoekin lotua dago ere. [105].
== Orbita eta errotazioa ==
| |||