Isomero: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Zabalkuntza eta zuzenketak. |
|||
13. lerroa:
=== Isomeria konstituzionala edo egiturazkoa ===
[[Fitxategi:Pentane isomers.PNG|thumb|240x240px|[[Pentano|Pentanoaren]] bi [[Kate-isomero|kate-isomeroren]] alderaketa.]]
[[Egiturazko isomeria]] deritzo [[atomo]] mota eta kopuru ([[Formula kimiko|formula enpiriko]]) bera izanda, hauen arteko [[Lotura kimiko|loturen]] kokapena eta distribuzioa aldatzen denean.
==== Kate isomeria ====
Isomeria hau [[Karbono|karbono atomoen]] disposizioaren araberakoa da, hau da, [[Molekula|molekularen]] egitura kate modukoa edo adarkatua izan daiteke. [[Karbono]] eta [[hidrogeno]] [[atomo]] kopuru bera izanik, [[Karbono|karbonoak]] lerrokatuta kokatu daitezke edo [[karbono]] bati (edo gehiagori) [[karbono]] baino bat baino gehiago lotu. [[Lotura kimiko|Lotura]] hauen konbinazio ezberdinek sortzen dituzte [[Kate isomeria|kate isomero]] ezberdinak.
Isomeria mota honen adibide dira [[Pentano|pentanoaren]] '''isomeroak''', ondokoak izanik ezagunenak:
==== Kokapen isomeria ====
Isomeria mota hau [[Karbono|karbonozko]] eskeleto bera duten baina [[Talde funtzional|talde funtzionala]] [[karbono]] ezberdinetan kokatzen den [[Molekula|molekuletan]] ematen da. Hau da, [[Karbono|karbono atomoak]] eta haien arteko [[Lotura kimiko|loturak]] leku berean mantenduz, [[Funtzio talde|talde funtzionala]] karbono bati edo besteari [[Lotura kimiko|lotzen]] zaionaren arabera, [[Kokapen isomeria|kokapen isomero]] bat edo bestea lortuko da.
Honen adibide dugu [[Propanol|propanola]], non [[Propanol|1-propanola]] eta [[Propanol|2-propanola]] existitzen diren, [[alkohol]] taldea lotzen zaion [[Karbono|karbonoaren]] arabera.
==== Konpentsazio isomeria ====
28 ⟶ 33 lerroa:
==== Tautomeria ====
[[Atomo]] baten (gehienetan [[Hidrogeno|hidrogenoa]]) [[Transposizio|transposizioan]] oinarrituriko isomeria mota berezia da hau. Hau da, [[Hidrogeno|hidrogeno atomo]] bat [[Molekula|molekulako]] puntu batetik bestera mugitzen denean, [[Lotura kimiko|lotura]] ezberdinak osatzen dira eta honekin [[Tautomeria|tautomero]] ezberdinak. Gainera, bi [[Tautomeria|tautomeroen]] arteko [[Oreka kimiko|oreka]] egonkor bat sortu ohi da.[[Fitxategi:Nomenclatura.2.png|thumb|357.969x357.969px|[[Molekula]] baten [[Konformazio|konformazioak.]]]]
=== Isomeria espaziala edo estereoisomeria ===
==== Isomeria konformazionala ====
Isomero [[konformazionalak]] molekula berdinak dira baina era ezberdinean adierazita. Isomero hauei konformero deritze. '''Isomero''' batetik bestera pasatzeko [[Lotura kimiko|lotura]] bakun baten biraketa egiten da (~60kJ/mol-eko [[energia]]).
Isomero konformazionalek [[konformazio]] batetik bestera elkartrukatzeko daukaten erreztasunaren ondorioz banaezinak izan ohi dira.
Konformeroak Newman proiekzioaz adierazten dira, era bisual batean ondo azaltzen dituelako molekula batek dauzkan konformero guztiak. Forma ezberdin horiek izen hauek jasotzen dituzte: [[Sinklinal]] edo [[gauche]], [[antiklinal]], [[sinperiplanar]] eta [[antiperiplanar]].
[[Fitxategi:Ethane conformation.gif|thumb|[[Etano]]aren forma ezberdinak, isomeria konformaziolaren adibide bat|alt=|erdian|266.997x266.997px]]
==== Isomeria konfigurazionala ====
[[Molekula]] ezberdinak dira, konposizio eta konstituzio berdina dute baina [[Atomo|atomoen]] kokapen espaziala ezberdina da. [[Isomero]] batetik bestea lortzeko [[Lotura kimiko|lotura]] bat apurtu behar da ([[energia]] handia behar delarik), [[Isomero|isomeroak]] fisikoki banagarriak dira. Bi azpitalde dituzte: [[Isomeria geometriko|isomeria geometrikoa]] eta [[Isomeria optiko|isomeria optikoa]].
===== Isomeria geometrikoa =====
[[Molekula|Molekulan]] [[Lotura kimiko|lotura]] bikoitz bat edo eraztun bat dagoenean ematen da, [[Karbono|karbonoari]] lotuta dauden [[atomo|atomoen]] errotazio askea eragozten duelako. Horregatik, kokapen espazial desberdina eman daiteke, [[molekula]] ezberdinak sortuz. [[Karbono]] batek bi [[Funtzio talde|talde funtzional]] berdin baditu lotuta, isomeria hau ez da agertzen.[[Fitxategi:Cis-trans-2-Buten Fi.svg|thumb|326.997x326.997px|[[Buteno|Butenoaren]] cis eta trans '''isomeroak.''']]
====== Cis-trans ======
[[Alkeno|Alkenoetan]]: [[Lotura kimiko|Lotura]] bikoitz [[estereogeniko]] bat dagoenean ematen da. Erreferentzia plano batekiko ([[Lotura kimiko|lotura]] bikoitzaren bi [[Karbono|karbonoak]] hartzen dituena) erreferentziako bi ordezkatzaileak alde berean, '''cis''' edo kontrako aldeetan, '''trans''' daudela adierazten dute. Gehienetan, erreferentzia-ordezkatzaileak berdinak dira, [[Hidrogeno|hidrogeno atomoak]] adibidez.
Eraztunetan: Bi zentro [[estereogeniko]] dituen [[Molekula|konposatuetan]] ematen da. Kasu honetan, erreferentzia planoa eraztuna izango da eta erreferentziazko bi ordezkatzaileak alde berean, '''cis''' edo kontrako aldeetan, '''trans''' daudela adierazten dute.▼
▲Eraztunetan: Bi zentro [[estereogeniko]] dituen [[Molekula|konposatuetan]] ematen da. Kasu honetan, erreferentzia planoa eraztuna izango da eta erreferentziazko bi ordezkatzaileak alde berean, '''cis''' edo kontrako aldeetan, '''trans''' daudela adierazten dute.
====== E/Z ======
[[Fitxategi:Cis-trans2.png|thumb|E isomeroa Z isomeroa|291.997x291.997px]][[Alkeno|Alkenoaren]] [[Lotura kimiko|lotura]] bikoitzean hiru edo lau ordezkatzaile ezberdin agertzen direnean erabiltzen da izendapen hau. [[Karbono]] bakoitzaren ordezkatzaileen lehentasuna kalkulatzen da [[CIP|Cahn-Ingold-Prelog]]-en arauak jarraituz. '''E/Z''' hizkiak alemanetik datoz, Z ''zusammen'' hitzetik dator, elkarrekin esan nahi duena eta E ''entgegen''
Lehentasun handieneko bi [[Funtzio talde|ordezkatzaileak]] alde berean badaude, '''Z''' izango da. Aldiz, lehentasun handieneko bi [[Funtzio talde|ordezkatzaileak]] kontrako aldean badaude, '''E''' izango da.
===== Isomeria optikoa =====
62 ⟶ 65 lerroa:
[[Zentro estereogeniko]] anitzeko [[molekula]] [[Kiralitate (fisika)|kiraletan]] agertzen da. [[Molekula]] hauetan [[enantiomeroak]] daude, ispilu irudi gainezartezinak ([[estereozentro]] guztien konfigurazioa aldatua), baina baita estereozentro guztien konfigurazioa aldatuta ez dutenak, [[Diastereoisomero|diastereoisomeroak]].
”n” estereozentro (normalean “n” [[karbono asimetriko]]) dituen egitura molekular bati 2n [[estereoisomero]] konfigurazional desberdin dagozkio eta 2n-1pare enantiomeriko. Hauetatik “meso” formak kendu behar dira.
[[Epimero|Epimeroak]]: Zentro bakar baten konfigurazioa aldatuta duten [[Diastereoisomero|diastereoisomeroak]] dira
Adibidez, [[3-bromo
===== Nahaste errazemikoa eta meso formak =====
Nahaste bat da, aktibitate optikoa duten (berain [[Enantiomero|enantiomeroak]] direnak) bi [[Molekula|konposatu]] proportzio berdinean aurkitzen direnean. Bi [[Molekula|konposatuen]] aktibitate optikoaren balioa berdina da, baina zeinuz kontrakoa, horregatik nahastea optikoki inaktiboa da.▼
▲Nahaste bat da, aktibitate optikoa duten (berain enantiomeroak direnak) bi [[Molekula|konposatu]] proportzio berdinean aurkitzen direnean. Bi [[Molekula|konposatuen]] aktibitate optikoaren balioa berdina da, baina zeinuz kontrakoa, horregatik nahastea optikoki inaktiboa da.
Meso forma: [[Karbono asimetriko|Karbono asimetrikoak]] egon arren, [[Molekula|konposatua]] akirala da, [[Molekula|molekulan]] [[simetria plano]] bat dagoelako. Beraz, optikoki inaktiboa da.
== Isomeria kimika inorganikoan<ref>{{Erreferentzia|izena=Wells, A.|abizena=F.|izenburua=Química inorgánica estructural|argitaletxea=Reverté|data=1978|url=https://www.worldcat.org/oclc/991673792|isbn=8429175245|pmc=991673792|sartze-data=2018-11-23}}</ref>==
| |||