Gimnospermo: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
sarrera aldatu
No edit summary
11. lerroa:
[[Gnetophyta]] - ''Gnetum, Ephedra, Welwitschia''
}}
Gimnospermo deritze (Gymnospermae)<ref>{{Erreferentzia|izena=Cantino, Philip|abizena=D.|izenburua=Towards a phylogenetic nomenclature of Tracheophyta|hizkuntza=en|abizena2=A.|abizena3=W.|abizena4=S.|abizena5=G.|abizena6=E.|abizena7=S.|abizena8=J.|izena2=Doyle, James|izena3=Graham, Sean|izena4=Judd, Walter|izena5=Olmstead, Richard|izena6=Soltis, Douglas|izena7=Soltis, Pamela|izena8=Donoghue, Michael|url=https://www.ingentaconnect.com/content/iapt/tax/2007/00000056/00000003/art00020|aldizkaria=www.ingentaconnect.com|sartze-data=2018-11-15}}</ref> haziak sortzen dituzten landare taldeari.Landare baskular eta espermatofitoak dira, hau da, haziak sortzen dituzten benetako ehundun landareak dira. Izena
'''Gimnospermoak''' ('''Gymnospermae''') [[hazi]]ak sortzen dituen [[landare]]en talde bat da. [[Landare baskular]] eta espermatofitoak dira, hau da, haziak sortzen dituzte. Izena [[antzinako greziera]]tik dator, {{lang|grc|γυμνόσπερμος}} (''γυμνός'' "gymnos", ''biluzik'' eta σπέρμα "sperma" ''[[hazi]]'') eta "hazi biluziak" esan nahi du. Termino hau landare hauen haziak obario baten barruan sortzen ez direlako Egokitzen zaie ([[Angiosperma|Angiospermen]] kasuan Pistilo baten barruan sortzen dira haziak eta ondoren fruitua bilakatzen da. Gimnospermoen haziek, batzuetan, [[pinaburu]]ak sortzen dituzte, baina beste batzuetan haziak bakarka aletzen dira, ''[[Torreya]]'' edo ''[[Ginkgo]]'' generoetan bezala<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gymnosperms (Conifers, cycads and allies) — The Plant List|hizkuntza=en|url=http://www.theplantlist.org/browse/G/|aldizkaria=www.theplantlist.org|sartze-data=2018-05-30}}</ref>.
antzinako grezieratik dator, γυμνόσπερμος (γυμνός "gymnos", biluzik eta σπέρμα "sperma" hazi) eta "hazi biluziak" esan nahi du. Denominazio hori landare hauen haziak obario baten barruan sortzen ez direlako Egokitzen zaie, hau da, biluzik sortzen direlako lore emeetan. Angiospermoen kasuan Pistilo baten barruan sortzen dira haziak eta ondoren pistilo hori fruitua bilakatzen da. Bizirik dirauten Gimnospermoen taldearen azpitaldeak hauek dira: Cycadophyta, Gnetophyta, gingkophyta eta Pinophyta. Guztira 14 familia, 88 genero eta 1000 bat <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gymnosperms (Conifers, cycads and allies) — The Plant List|hizkuntza=en|url=http://www.theplantlist.org/browse/G/|aldizkaria=www.theplantlist.org|sartze-data=2018-11-15}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=MAARTEN J.M.|abizena=CHRISTENHUSZ|izenburua=The number of known plants species in the world and its annual increase|orrialdeak=201|hizkuntza=en|abizena2=BYNG|izena2=JAMES W.|data=2016-05-20|url=https://doi.org/10.11646/phytotaxa.261.3.1|aldizkaria=Phytotaxa|alea=3|zenbakia=261|issn=1179-3163|doi=10.11646/phytotaxa.261.3.1|sartze-data=2018-11-15}}</ref>espezietan daude banatuta. Mundu osoan zehar 72º iparretik 55º hegoraino ageri dira eta landareen gehiengoa osatzen dute ingurune hotzenetan (artikoa eta garaiera handiko inguruak). Munduko landare zaharrenak eta garaienak dira gimnospermoak.Gimnospermoen moldaera arrakastatsuenak xilemaren egitura eta ugalketarako estrategiak direla esan daiteke. Gimnospermo guztiek dituzte trakeidak xileman gnetopsidoek izan ezik. Hori dela eta, zenbait egoeratan ura garraiatzeko gaitasun hobea dute. Gimnospermoak ondo egokituta daude obulua ondo babesteko eta hazia hedatzeko. Gimnospermo batzuk astiro ugaltzen dira, izan ere, batzuetan urte bat pasatzen da polinizaziotik zigotoa sortu arte eta beste hiru urte hazia heldu arte. Hala ere, gimnospermo gehienek ziklo arinagoa dute. Polinizazioa haize bidez egiten
dute zikadopsidoek eta gnetopsido batzuek izan ezik.
 
== Sailkapena ==
Gimnospermoek eta angiospermoek, elkarrekin, [[fanerogamo]] edo espermatofitoen taldea osatzen dute, hau da, haziak dituzten landareak. Gimnospermoen barruan sei filum edo dibisio daude. [[Cycadophyta]], [[Ginkgophyta]], [[Gnetophyta]] eta [[Pinophyta]] taldeak gaur egungo ordezkariak dira; [[Pteridospermales]] eta [[Cordaitales]] filumak dagoeneko desagertuta daude<ref>{{Erreferentzia|izena=Evert, Ray|abizena=Franklin,|izenburua=Raven Biology of plants|url=https://www.worldcat.org/oclc/781446671|edizioa=Eighth edition|isbn=9781429219617|pmc=781446671}}</ref>.
 
=== Cycadidae azpiklasea ===
Gimnospermoen talderik ugariena [[konifera]]k dira (pinuak, altzifreak eta ahaideak), ondoren [[zikada]]k, [[Gnetophita]] eta, azkenik espezie bakarra den ''[[Ginkgo biloba]]''.
 
==== Cycadales ordena ====
Sustraietan hainbat [[onddo]]rekin elkarteak osatzen dituzte, [[mikorriza]]ren forman ''[[Pinus]]'' generoan. [[Nitrogeno]]a finkatzen laguntzen duten [[zianobakterio]]ekin elkartea osatzen dute ''[[Cycas]]'' generoan, [[sustrai koraloide]] deituriko sustrai txikien forman.
 
===== Cycadaceae familia: =====
== Ezaugarriak ==
[[Fitxategi:Cycas revoluta01.jpg|thumb|Cycas revoluta]]
* [[Hazi]] biluzia, eta ez dute albumenik
* [[Perikarpo]]rik gabeak
* [[Ezkata]] baten gainean hazten diren obuluak
* Gehienetan zurezkoak eta hostoiraunkorrak dira eta [[pinaburu|estrobilo]] ar eta emeak beti bananduta daude.
* [[Kotiledoi]]-kopurua 2 eta 12 bitartekoa da.
 
* Cycas
== Ikus, gainera ==
 
* [[Landare loredun|Angiospermo]]
===== Zamiaceae familia: =====
 
* Dioon, Bowenia, Macrozamia, Lepidozamia, Encephalartos, Stangeria, Ceratozamia, Microcycas, Zamia
 
=== Ginkgoidae azpiklasea ===
 
==== Ginkgoales ordena ====
 
===== Ginkgoaceae familia: =====
[[Fitxategi:Ginkgo-biloba-male.JPG|thumb|343x343px|Ginkgo biloba arra]]
 
* Ginkgo Biloba
 
=== Gnetidae azpiklasea ===
 
==== Welwitschiales ordena ====
 
===== Welwitschiaceae familia: =====
 
* Welwitschia
 
==== Gnetales ordena ====
 
===== Gnetaceae familia: =====
 
* Gnetum
 
==== Ephedrales ordena ====
 
===== Ephedraceae familia: =====
 
* Ephedra
 
=== Pinidae azpiklasea ===
 
==== Pinales ordena ====
 
===== Pinaceae familia: =====
 
* Cedrus, Pinus, Cathaya, Picea, Pseudotsuga, Larix, Pseudolarix, Tsuga, Nothotsuga, Keteleeria, Abies
 
==== Araucariales ordena ====
 
===== Araucariaceae familia: =====
 
* Araucaria, Wollemia, Agathis
 
===== Podocarpaceae familia: =====
 
* Phyllocladus, Lepidothamnus, Prumnopitys, Sundacarpus, Halocarpus, Parasitaxus, Lagarostrobos, Manoao, Saxegothaea, Microcachrys, Pherosphaera, Acmopyle, Dacrycarpus, Dacrydium, Falcatifolium, Retrophyllum, Nageia, Afrocarpus, Podocarpus
 
==== Cupressales ordena ====
 
===== Sciadopityaceae familia: =====
 
* Sciadopitys
 
===== Cupressaceae familia: =====
 
* Cunninghamia, Taiwania, Athrotaxis, Metasequoia, Sequoia, Sequoiadendron, Cryptomeria, Glyptostrobus, Taxodium, Papuacedrus, Austrocedrus, Libocedrus, Pilgerodendron, Widdringtonia, Diselma, Fitzroya, Callitris (incl. Actinostrobus and Neocallitropsis), Thujopsis, Thuja, Fokienia, Chamaecyparis, Callitropsis, Cupressus, Juniperus, Xanthocyparis, Calocedrus, Tetraclinis, Platycladus, Microbiota
 
===== Taxaceae familia: =====
 
* Austrotaxus, Pseudotaxus, Taxus, Cephalotaxus, Amentotaxus, Torreya
 
== Jatorria eta aniztasuna ==
Mila espezietik gora gimnospermo daude.[2]Gaur egun onartuta dago karboniferoaren amaieran sortu zirela lycopsidioen oihanak ordezkatuz eskualde tropikaletan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Geology {{!}} GeoScienceWorld|hizkuntza=en|url=http://geology.geoscienceworld.org/cgi/content/abstract/38/12/1079|aldizkaria=geology.geoscienceworld.org|sartze-data=2018-11-15}}</ref><ref>{{Cite book|hizkuntza=|izenburua=Campbell and Reece; Biology, Eighth edition|urtea=|abizena=|izena=|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=|ISBN=}}</ref> Genomaren duplikazio baten eraginez gertatu zen gertakari hura duela 319 urte inguru.<ref>{{Cite news|url=|abizena=|izena=|izenburua=Jiao Y, Wickett NJ, Ayyampalayam S, Chanderbali AS, Landherr L, Ralph PE, Tomsho LP, Hu Y, Liang H, Soltis PS, Soltis DE, Clifton SW, Schlarbaum SE, Schuster SC, Ma H, Leebens-Mack J, Depamphilis CW (2011) Ancestral polyploidy in seed plants and angiosperms. Nature|data=|egunkaria=|formatoa=|hizkuntza=|sartze-data=}}</ref> Devoniar garaian agertu ziren lehen progimnospermoak eta, haiekin bat, hazidun landareak.
 
Koniferoak dira gimnospermoen artean talderik handiena, 65-70 genero eta 600-630 espeziek osatuta. Zurezko landareak dira eta gehienak hostoiraunkorrak dira.
 
Cycadak dira hurrengo talde ugariena, bi edo hiru familiekin, 11 generorekin eta 338 bat espezierekin. Cycada gehienak klima tropikaletan hazi dira . Gainerako bi taldeak 95-100 bat gnetalek eta Ginkgo biloba espezieak osatzen dituzte.
 
== Erabilerak ==
[[Fitxategi:Cedar lumber cedarsolutions.ca.jpg|thumb|egur mintegia]]
Gimnospermoek, garrantzi handiko erabilera ekonomikoa dute. Konifero gehienak egurra egiteko eta papera eta erretxina ekoizteko erabiltzen diren zuhaitz motak dira. Gimnospermoen beste erabilera bat da, xaboia, berniza, azazkal-esmaltea, janaria, txiklea eta perfumeak sortzeko lehengaia izatea.
 
== Bizitza zikloa ==
[[Fitxategi:Gymnosperm life cycle (en).png|thumb|koniferoen bizitza zikloa]]
Gimnospermoek, esporofito gainartzaile izeneko bizitza zikloa dute. Honek esan nahi du, ia bizitza osoan zehar zelula diploideak dituztela. gametofitoak, berriz, denbora gutxi irauten du. Bi mota desberdinetako esporak, mikroesporak eta megaesporak, sortzen dira pinaburuetan. Gametofitoak esporako hormaren barruan ugaltzen dira, heterospora motatako beste landareetan gertatzen den bezala. Polen aleak microesporetatik garatzen dira eta, azkenean, hazi-zelulak osatzen dituzte. Megagametofitoak megaesporetatik garatzen dira eta obuluaren barruan geratzen dira. Gimnospermoak hainbat arkegonio sortzen dituzte. hauek, gameto emea sortzen dute.
 
== Genetika ==
lehen genoma gimnospermoa 2013. urtean sekuentziatu zen. genoma hori Picea abies izeneko espeziarena zen.
 
== Erreferentziak ==
<references />
{{erreferentzia zerrenda|1}}
 
== Kanpo loturak ==