Giza erditze: berrikuspenen arteko aldeak

{{HezkuntzaPrograma}}

[[Fitxategi:Postpartum baby2.jpg|thumb|Ume jaioberria eta ama, erditze ostean.]]

'''Erditzea''' [[haurdunaldi]]<nowiki/>ari amaiera ematen dion prozesua da. Prozesu honek barne hartzen ditu emakumea erditze-uzkurdurekin hasten denetik, haurra [[umetoki]]<nowiki/>tik irteten den arte jazotzen diren aldaketa fisiologiko guztiak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Parto: MedlinePlus en español|hizkuntza=es|url=http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/childbirth.html|sartze-data=2018-11-15}}</ref>. Bagina-erditze prozesuan hiru fase bereiz daitezke: ezabatzea eta utero-lepoaren dilatazioa, umearen jaitsiera eta [[jaiotza]], eta azkenik, karenaren edo [[plazenta]]<nowiki/>ren kanporaketa. Erditzean, oso ohikoa da farmakoak erabiltzea, bai mina murrizteko helburuarekin (medikamentu anestesikoak), bai plazentaren kanporatzean atzerapen larriak egoten direnean horri aurre egiteko ([[oxitozina]]). Dena den, erditze seguruena naturaltasunez garatzen dena da, alegia, kanpo-eragile zein esku-hartzerik behar ez duena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=RHL|hizkuntza=en|url=http://apps.who.int/rhl/pregnancy_childbirth/childbirth/2nd_stage/jlcom/es/index.html|aldizkaria=apps.who.int|sartze-data=2018-11-15}}</ref>. Hala ere, badaude arrisku handiko haurdunaldiak ere. Horrelakoetan, amaren bizia zein haurrarena jokoan egon daitezke, eta jaiotza [[zesarea]] bidez egiten da: umea sabelaldean egiten den ebaki kirurgiko batetik kanporatzen da.

 

 

=== Erditze baginala ===

Erditze baginalean, umea amaren [[bagina]]<nowiki/>tik ateratzen da, laguntza teknologiko gutxirekin eta farmakorik gabe<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Parto natural|hizkuntza=es|url=http://www.kidshealth.org/parent/en_espanol/embarazo/natural_childbirth_esp.html|aldizkaria=www.kidshealth.org|sartze-data=2018-11-15}}</ref>. Erditze mota honetan, gehienetan emakumea etzanda egoten da, oinak ipurmasailen parean kokatuta. Erditze-metodo hori eztabaidatu egin da, ama bertikal kokatzen bada umearen irteera errazten baita, grabitatearen ondorioz. Gainera, etzanda hainbat arazo sor daitezke, hala nola, [[Fetu|fetua]]<nowiki/>ren sufrimendua edota zoru pelbikoaren urradura.

=== Erditze baginal instrumentala ===

[[Fitxategi:Smellie forceps.jpg|thumb|Forcepsarekin lagundutako erditzea. ]]

Zesarea egiten denean, umekia ez da amaren baginatik ateratzen, baizik eta sabelean egiten den ebakian zehar<ref>{{Erreferentzia|izenburua=JAMA – The Latest Medical Research, Reviews, and Guidelines|hizkuntza=en|url=http://jama.ama-assn.org/cgi/data/293/17/2180/DC1/1|aldizkaria=jama.ama-assn.org|sartze-data=2018-11-15}}</ref>.

== Erditzearen hasiera ==

 

 

== Erditze-faseak ==

Erditzean lau fase bereizten dira: erditze aurreko fasea, dilatazioa, umekiaren kanporatzea eta erditzea.

[[Fitxategi:2920 Stages of Childbirth-02-es.jpg|thumb|Erditze-faseak. ]]

 

Lehenengo fasea bukatuta, emakumea dilatazio-fasean sartuko da. Fase horretan, umetoki-lepoaren dilatazioa gertatzen da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Trabajo de parto y parto - Falsa labor|data=2009-12-04|url=https://web.archive.org/web/20091204235521/http://www.umm.edu/pregnancy_spanish/000131.htm|sartze-data=2018-11-15}}</ref>. Dilatazioa hasten denean, umetoki-lepoko uzkurdurak agertzen hasten dira 3-15 minutuan behin eta 30 segundoko iraupenarekin. Denborak aurrera egin ahala intentsitatea handitzen da. Fase horren iraupena ezberdina da emakumearen arabera, dilatazioa osoa denean (gutxi gorabehera 10 cm-ko dilatazioa) amaitzen da. Dilatazio osoa lortzen denetik umekiaren kanporaketa gertatu arteko denbora txikia da. Hirugarren fase horretan, umekia umetokitik kanpoaldera ateratzen da, nahi gabeko umetokiaren uzkurdurei eta amaren sabel-uzkurdurei esker.

 

== Fisiologia ==

Badirudi umetokiko uzkurdurak [[Prostaglandina|prostaglandin]]<nowiki/>en kontzentrazioaren igoerak eta oxitozinen hartzaile kopuruaren igoerak eragiten dituztela. Amniosek eta korionek azido arakinodikoetan metabolizatzen diren [[fosfolipido]]<nowiki/>ak ekoizten dituzte. Azido horietatik prostaglandina I (PGI) eta F (PGF) sintetizatzen dira, zeinen kontzentrazioa handituz doan erditzean zehar. Azken finean, erditze aurreko fasean gertatzen diren aldaketa biokimikoek miometrioa molekula inhibitzaileez ([[progesterona]], prostaziklinak, relaxina, [[Oxido nitriko|oxido nitrikoa]]) babesteko helburua dute. Bestalde, umetokia oxitozina eta prostaglandina aktibatzaileek estimulatzen dute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Artículos: Obstetricia|data=2008-03-02|url=https://web.archive.org/web/20080302093902/http://www.bago.com/Obstered/gineco87web.asp|sartze-data=2018-11-15}}</ref>.

== Erditze-orgasmoak ==

Erditze-orgasmoen eztabaida literatura zientifikotik at egon den arren, zenbait talde [[Feminismo|feminista]] gai honen inguruko informazioa biltzeaz arduratu dira, erditzean zehar [[orgasmo]]<nowiki/>ak izaten dituzten emakumeak badaude eta<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Casilda Rodriganez Bustos » PARTO ORGÁSMICO: TESTIMONIO DE MUJER Y EXPLICACIÓN FISIOLÓGICA|data=2009-08-29|url=https://web.archive.org/web/20090829113343/http://www.casildarodriganez.org/varios/parto-orgasmico-testimonio-de-mujer-y-explicacion-fisiologica/|sartze-data=2018-11-15}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Orgasmic Childbirth|data=2008-05-09|url=https://web.archive.org/web/20080509093844/http://www.unassistedchildbirth.com/sensual/orgasmic.html|sartze-data=2018-11-15}}</ref>. Izan ere, erditzean eta orgasmoetan gertatzen diren zenbait prozesuk antzekotasun handiak dituzte. Bi gertaeretan, muskulu askoren nahigabeko uzkurdurak gertatzen dira, orgasmoan [[endorfina]]<nowiki/>k askatzen dira, oxitozina [[hormona]]<nowiki/>ren parekideak direnak eta erditzearen mina arintzen laguntzen dutenak.