Energia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
orrazketak egiten hasi naiz |
||
3. lerroa:
'''Energia''' [[magnitude fisiko]] bat da; [[Lan (fisika)|lana]] egiteko [[materia]]ren ahalmena da, [[bero]]a sortzea, [[argi]] egitea eta [[higidura|mugimendua]] eragitea ahalbidetzen duena.
[[Nazioarteko Unitate Sistema|Nazioarteko Sisteman]], [[Joule (unitatea)|joulea]]
Kontzeptu zientifiko bat da, ''aldakuntzak eragiteko ahalmena''ri lotuta dagoena. Hala ere, hitz bera zientziaren testuingurutik at ere maiz erabilia da.
Zientziari dagokionez [[magnitude]] abstraktua da, ''[[sistema]] itxi'' baten
== Etimologia ==
60. lerroa:
{{sakontzeko|Mekanika kuantiko}}
[[Max Planck]]ek XIX. eta XX. mendeen arteko mugan adierazi zuenez, fenomeno [[atomo|atomikoekin]] erlazionaturiko transformazio energetikoak egokiro ulertu eta deskribatzeko, beharrezkoa da energia-kuantu deritzon kontzeptua erabiltzea. Ordura arte energia magnitude jarraitua zela uste bazen ere, energiaren transmisioan kantitate minimo batzuk ([[kuantu]]ak, alegia) pasatzen dira batetik bestera. Esate baterako, [[elektroi]] bat energia-maila batetik beste batera pasatzean, [[erradiazio]]a gertatzen da, eta mailen arteko energiaren erradiazio hori [[fotoi]] modura igortzen da, alegia, energia jakineko kuantu modura. Fotoiaren <math>E</math> energiaren eta erradiazioaren <math>\nu</math> maiztasunaren artean erlazio hau dago: <math>E = h\nu</math> , non <math>h</math> hori [[Plancken konstante]]a den, <math>
h = 6,262 \times 10^{-34} \text {J} \cdot \text {s}</math> balio duena<ref name=":0" />.
Ohar bat egin behar da kuantuen erabilerari dagokionez. Berez, kuantuak fisika mikroskopikoan baino ez dira erabiltzen zehazki. Fisika makroskopikoan ere kontsidera daitezke, noski, baina hain txikiak izanik, ez dira hautemangarriak; horregatik, praktikan, fisika makroskopikoan kantitate jarraitutzat har dezakegu energia.
68. lerroa:
[[Mekanika klasiko]] newtondarrean, partikula puntualaren [[masa]]k konstante dirauela suposatzen da, partikula higitu arren ere. [[Erlatibitatearen teoria]]n, ordea, masa [[abiadura]]ren funtzioa da, formula honen arabera:
<math display="block">m = {m_0 \over \sqrt{1-{v^2 \over \text {c}^2}}},</math>
non <math>m_0</math> pausaguneko masa den, <math>v</math>, partikularen abiadura eta <math>c</math>, argiaren abiadura. Adierazpen hori kontuan harturik ikus daitekeenez, gorputzaren abiadura [[argiaren abiadura]]ren baliora hurbiltzean, masa gero eta handiagoa da, eta <math>\text {c}</math> balioaren mugan balio infinitua izango luke. Hortik baieztatu zuen Einsteinek argiaren abiadura ezin daitekeela gainditu.
Masaren izaera erlatibista kontuan izanik, partikularen energia zinetikoa ezin daiteke jadanik <math>{1 \over 2}m_0v^2</math> formularen bidez adierazi (mekanika klasikoan ez dira bereizten pausaguneko <math>m_0</math> masa eta higidurako <math>m</math> masa, [[higidura]]n ere balio bera baitu masak); aitzitik, energia zinetikoa
<math display="block">
eran adierazten da, non
<math display="block">E=
delakoa energia osoa den, eta
<math display="block">E_0=
delakoa, pausaguneko energia. Energia osoa seriez garatuz, balio hau lortzen da energia zinetikoari dagokionez:
<math display="block">E_k=
{3 \over 8}m_0 {v^4 \over \text {c}^2}+\dots - = {1 \over 2}m_0v^2+{3 \over 8}m_0{v^4 \over \text {c}^2}+\dots</math> Agerikoa denez, mekanika klasikoan kontsideratzen diren abiaduretan bigarren gaia beti da oso txikia lehenengoarekin alderaturik, eta horregatik <math>{1 \over 2}m_0v^2</math> balioa hurbilketa ona da.
Ikusi dugunez, erlatibitatearen teorian agerian geratzen da masaren eta energiaren arteko baliokidetza, zeren <math>E=m \text {c}^2</math> formula ([[E=mc²]]
=== Materiaren egitura eta energia ===
| |||