Wikipedia

Tolosa: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Atalen ordena
No edit summary
21. lerroa:
| oharrak =
}}
'''Tolosa''' [[Gipuzkoa]]ko erdialdeko [[udalerri]] bat da, [[Tolosaldea]] eskualdeko herriburua. [[Oria]] ibaiaren haranean dago, [[Donostia]]tik 24&nbsp;km hego-mendebaldera. Eskualdeko herri jendetsuena da, {{formatnum:{{Gipuzkoako udalerrien biztanleria|Tolosa}}}} biztanle baitzituen {{Gipuzkoako udalerrien biztanleria|urtea}}. urtean. Hamar urtez, [[1844]]-–[[1854]] bitartean, Gipuzkoako hiriburua izan zen.<ref>[http://www.tolosakoudala.net/eu/html/1/1149.shtml Tolosako Udala]</ref>
 
[[XX. mende]]aren bukaeraraino, industria gune garrantzitsua izan zen, bereziki [[papergintza]]ren sektorekoa, eta Gipuzkoa eta Nafarroa Garaia lotzen zituen bideko gurutzagune nagusia. Geroztik, industriaren gainbeherarekin batera, zerbitzu-hiri bilakatu da, inguruko herrietako biztanleriari merkataritza, hezkuntza eta osasun zerbitzuak eskainita.
55. lerroa:
 
=== Auzoak ===
Erdi Aroan, bailarako biztanleak parrokiatan multzokatuta zeuden; Laskoraingo eta San Estebango parrokietan (XII-XIIIXII–XIII), adibidez.
 
Inguruko mendietako hegaletan zeuden baserriak oraingo landa auzoen jatorri dira: Iurre, Berazubi, [[San Esteban (Tolosa)|San Esteban]], [[San Blas]], Izaskun, [[Amarotz]], [[Usabal]], [[Montezkue]], Belate, Belabieta, Alliri, Arramele, Iparragirre eta [[Alde Zaharra (Tolosa)|Alde Zaharra]], [[Bedaio]], [[Aldaba (Tolosa)|Aldaba]], [[Aldaba txiki]], [[Auzotxikia|Auzo Txikia]], [[Bentaundi]] eta [[Urkizu (Tolosa)|Urkizu]].
71. lerroa:
Tolosak biodibertsitatea zaintzen laguntzen du, lursail batzuk Ernio-Gaztumeko eta Aralarko interes komunitarioko Lekuen parte baitira (Monteskue eta urkizu auzoetako goialdea, bateti; eta Bedaio, bestetik). lursail horietan dauden animalientat oso garrantzitsuak diren zuhaitza zaharrak, saguzarren babesleku diren leizeak, hegazti sarraskijaleak elikagai bila joaten diren larreak, eta beste herrialde batzuetan desagertzeko zorian duaden landareak eta animaliak babesten dituzten basoak eta sasiak.
 
'''1. Parkeak:'''
* '''Zabalarreta'':'. Zabalarretako parkea lorategi pribatu bat zen XIX. mendearen erdialdera. Ladislao de Zabala y Salazar, Villafuertesko kondearen semea, Gipuzkoako ahaldun nagusi eta tolosako alkate izandakoa 1874an, Victoria de Larreta andrearekin ezkondu zen. Finka bat sortu zuten eta bi abizenak lotuta jarri zioten izena jabetzari; basetxea eta zuhaiztia zeuzkaten.  Trazaduragatik eta dauden espezie anitz eta garrantzitsuengatik, Zabalarretakoa da herriko parke nagusienetako bat. Erabilera publikoa 1980an eman zitzaion eta, etxebizitza berriak eraiki zituztenean, erabaki zuten parkearen jatorrizko osaerari eustea eta berdegunea parke eta lorategiak zaintzeko udal zerbitzuan sartzea. parkean zuhaitz handiak eta zelaiak dira nagusi. Zuhaitzei dagokienez, garrantzitsuenak dira Atlaseko bi zedroak (Libanotik ekarritako hazi batetik sortuak dira eta 40 metor inguru dauzkate) eta indigaztainondoak. Zabalarretako parkeko zedroak dira Tolosako zuhaitzik zaharrenak: 165 urte inguru dauzkate. Zedro horiek zuhaitz biblikoak dira, jatorriz Turkia, Siria eta Libanokoak (Libanoko banderak zedro bat dauka).
* '''Zumardiaundia'':'. Dokumentu batzuen arabera, 1618. urtetik 1622. urtera Igarondo burdinola eta errota zeuden lekuan behin baino gehiagoan hartu zuten esku, Elduain ibaiko terraza batean: muino bat kendu zuten, lurra lautzeko, eta intxaurrondo baso bat moztu zuten, 50 lizar, makal eta zumar jaratzeko, lerrokatuta. hala, harresiz kanpoko eremu bat moldatu uten, udaran jendea ibil zedin. zumardiaundia asko aldatu da historian, hirigintza et azuhaitz aletik: independentziaren gerraren ondoren berraldatu egin behar izan zuten goitik behehra, frantsesen zaldiek zuhaitzen azala txikitu zutelako; 1844an, Tolosa Gipuzkoako hiriburu izendatu zutenean, hobetu eta handitu egin zuten; eta 1849. eta 1853. urteen artean izan zen handien: 17.880 m2.
* '''Elosegi Parkea'':'. Zedro, altzifre, haritz, pago eta ezki baso bat da, muxar, saguzar eta hainbat anfibio eta intsekturen babeslekua. Pierre Ducasse paisajista frantses ospetsuak diseinatutako lorategi baten goiko aldea zen; lorategi haren zenbait elementu ikusgai dauzkagu oraindik ere: urmael bat, bide bihurriak, glorietak, bi iturri, bi minarete eta haitzulo bat. Lorategia San Frantzisko pasealkuan XIX. mende amaieran eraikitako Maritxo-Enea jauregitxoari zegokion; etxea La Casualidad txapel fabrika sortu zuen Elosegi familiarena zen.
* '''Iuarramendi:'''. Iurramendiko oinetxean, arbustuz inguratutako zelaietan paseatzerakoan, utzi irudimenari hegan egiten. Muino hori lurraldeko leinu zaharrenaren kokaleku izan zen. Handik jaitsi zen 1212an Joanes de Iurramendi, zaldi gainean, navas de tolosako batailan Nafarroako erregeen tropekin borroka egiteko prest. urte batzuk geroago haren biloba Catalina atera zen handik, dotore-dotore jantzita, Joan de idiakezekin ezkontzeko. Senar-emazte horien seme izan zen Alonso de Idiakez, Carlos V. erregearen idazkaria.
'''2. Tolosako Ingurumen Zentroa:'''
 
82. lerroa:
Zehazki, eskolaren helburuak hauek dira: ingurumenaren alde jarduteko premiaz jendea jabearaztea, eskola umeentzako hezkuntza programak egitea, herritarrei gaur egungo ingurumen gaien berri ematea eta Tolosaldea ingurumen aldetik erreferente izatea.
 
'''3. Parke naturalak eta babesturiko naturguneak:'''
 
'''''a) Hernio Gatzume KBE:''''' <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tolosaldea Turismoa|hizkuntza=eu|url=http://www.tolosaldea.eus/eu/naturalmente/parques-naturales-espacios-protegidos/macizo-ernio|sartze-data=2017-03-16}}</ref>
 
Asteasu (Andazarrate), Larraul, Alkiza, Hernialde, Tolosa (Aldaba eta Urkizutik), Albiztur eta Bidania-Goiatz. Toki hauetatik gerturatu daiteke Hernio Gatzumeko KBE-ra.
 
Hernioko mendigunea ere oparoa da historia, usadio eta kondaira kontuetan. Gune natural zoragarri hori mendizale eta txangozale askoren topalekua da. Gailur ezagunenak Ernio (1.075 m.) , Mako (1.066 m.), Uraitz (1.018 m.) eta Erniozabal (1.018 m.) dira. Mendi lerro berean, Intxur (765 m.) izeneko tontorrean, burdin Aroko defentsarako barrtui baten aztarnak geratzen dira. Gailurretatik gertuago Mendikuteko (803 m.) gotorlekua dago, XI-XIIXI–XII. mendeen artean eraikia. Gotorlekua eta ondoko kobazuloa hainbat kondairaren eszenatoki dira. 
 
[[Fitxategi:Hernioko panoramika Txurrotik.png|thumb|center|800px|Hernio mendilerroaren panoramikoa.]]
 
'''''b) Aralarko Parke Naturala:''''' <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tolosaldea Turismoa|hizkuntza=eu|url=http://www.tolosaldea.eus/eu/naturalmente/parques-naturales-espacios-protegidos/parque-natural-aralar|sartze-data=2017-03-16}}</ref>
[[Fitxategi:Baserriak eta Txindoki.jpg|thumb|Aralar neguan. Txindokiko tontorra Tolosaldeako aldetik ikusia]]
Aralarreko parkea magikoa eta esanguratsua da. Kare harrizko mendiguneak, ibaiak eta errekatxoak, landaretza eta fauna aberatsa, mitoak eta kondairak, hura dena ikustean bisitariak liluratuak geratzen dira. Altuera, zabalera, luzoruaren erabilera eta balio naturalei dagokienez Aralar mendigune gailurrak zapaltzeko, ordea, eskarmentu pixka bat behar da. Tontor guztien artean, Txindokiko silueta nabarmentzen da ( 1.346 m.) Euskal herriko tontor ezagunenetako bat inondik ere.
 
Mendigunearen erdialdea larrerako erabiltzen da. Bertan dabilen aziendari dagokionez, inguruan pilatzen diren monumentu megalitikoen kopuru nabarmena ikusi besterik ez dago hori horrela izan dela baieztatzeko: domneak, tumuluak, mairu-baratzeak eta menhirrak.
 
'''''c) Albizturko Douglas Izeia:'''''
 
Izeia aurkitzen den lekura iristeko, Tolosatik Azpeitira doan bidea hartu behar da. Intxur-alde izeneko etxeraino iritsi eta ezkerretara ateratzen den hormigoizko bidea hartu. Mendi magaletik gora 20 minutu ibili ondoren, oinezkoentzako bidezidor bat ikusiko dugu, eta bidexka horren amaieran, aipatutako Douglas izeia aurkituko dugu.
103 ⟶ 104 lerroa:
Zuhaitz hau izei multzo baten erdian kokatzen da, baina 20 inguru dira bere tamainarengatik bereizten direnak. Erreka baten aldamenean kokatzen den zuhaitz dotore honek 55 metroko altuera du, 16 solairuko etxe baten altuera, alegia. Bere enborra ere izugarria da, besoak zabaldutako bi pertsonen artean ere ezin baita erabat inguratu.
 
'''''d) Imazen Pagoa (Altzo):'''''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tolosaldea Turismoa|hizkuntza=eu|url=http://www.tolosaldea.eus/eu/naturalmente/parques-naturales-espacios-protegidos/imazen-pagoa|sartze-data=2017-03-16}}</ref>
 
'''[[Altzoko pagoa]]''' izen bereko udalerriaren lursailetan dagoen [[pago]] bat da. [[Pago arrunt]] (''Fagus sylvatica'') espezieko zuhaitza da. Gaur egun itxura bikaina du: 1,30 metroko enbor perimetroa du, 22,73 metroko garaiera, 28,51 metroko adaburua, eta [[2015|2015eko]] [[Azaroaren 16|azaroaren 16an]] 180 urteko adina zuen. [[Enbor]] anitzeko zuhaitza izan litekeela uste da.
117 ⟶ 118 lerroa:
Pagoa kimatua izan zen, Imaz bizi zela edo ondoren izan zen ez da jakiten, eta, ondorioz, barnetik usteltzen hasi zen. Orduan, Zabalak zioenez, "bertsolariaren bilobak zuhaitzaren adaburura igo eta tartea harriz eta lurrez bete zuten. Eta pagoa, eskerturik, goitik osatutako zauri bat balitz bezala itxi omen zen".
 
[[Kirmen Uribe]] ondarroar idazle eta olerkariak ere ohoretu zuen bere '«Bitartean heldu eskutik'» liburuan, '«Pagoa'» izeneko olerkian.
[[Fitxategi:Vista del monte Uzturre (1 de 1) - Fondo Car-Kutxa Fototeka.jpg|thumb|[[Uzturre]] mendia]]
'''''e) [[Uzturre]]:'''''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Uzturre|hizkuntza=eu|data=2017-01-15|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Uzturre&oldid=5725486|sartze-data=2017-03-16}}</ref>''
 
'''Uzturre''' mendia [[Gipuzkoa|Gipuzkoan]] dago, [[Tolosaldea|Tolosaldean]] hain zuzen ere. Uzturrek 730 [[Metro|metroko]] garaiera du. 43° 09′ 19″ N, 2° 02′ 46″ W.
139 ⟶ 140 lerroa:
[[1794]]ko [[abuztuaren 9]]an, [[Konbentzio Gerra]]n, frantsesek hiria hartu zuten, eta [[Iberiar Penintsulako Gerra|Espainiako Independentzia Gerran]] hamarkada batzuk geroago okupazioa errepikatu. Okupazio [[napoleon Bonaparte|napoleonikoan]], berriz, [[gerrilla|gerrillen]] erasoak gertatu ziren eskualdean.
 
[[Karlistaldi]]etan, [[1872|1872–]]-[[1876]] artean, Tolosa [[karlismo|karlistek]] kontrolatzen zuten hiri garrantzitsuenetariko bat izan zen. Izan ere, ''[[El Cuartel Real]]'' egunkariaren egoitzetako bat bertan zegoen.
 
[[1844]]tik [[1854]]ra, liberal moderatuen gobernuaren pean, Tolosa [[Gipuzkoa]]ko hiriburu izendatu zuten, harik eta liberal aurrerakoiak gobernura iritsi eta [[Donostia]]k ordezkatu zuen arte, [[Gipuzkoako Foru Aldundia|Aldundia]] eta gobernu-kudeaketa guztia hiriburu berrira eraman baitzituzten.<ref>[http://www.gipuzkoamuseobirtuala.net/teselas_t.php?id_teselas=208&id_lingua=1 «Zein hiriburu: Tolosa eta Donostia, buruz buru»], ''Gipuzkoa. Historia museo birtuala''.
152 ⟶ 153 lerroa:
Tolosan hitz egiten den euskara [[gipuzkera]]<nowiki/>ren barne dagoen [[Tolosaldea|Tolosaldeko]] euskarari<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tolosa - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/tolosa/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-06-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tolosaldekoa - Ahotsak.eus|hizkuntza=eu|url=https://ahotsak.eus/euskalkiak/erdialdekoa-gipuzkera/erdigunekoa-g/tolosaldekoa/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-06-06}}</ref> dagokio. Tolosarekin batera, hogeita zortzi herrik osatzen dute Tolosaldeko hizkerari dagokion hiztun komunitatea. Eskualdeko berezko hizkera honen erabilera maila probintzia osoko altuenen artean dago.
 
Batez beste, [[1996|1996ko]] datuek adierazten dutenez, urte horretan biztanleen % 72,3 euskaldunak ziren, % 13,2 ia-euskaldunak eta  % 14,5 erdaldunak. Nolanahi ere, euskarari dagokionez, alde handiak daude udalerri jendetsuen eta txikien artean. Ia erabat euskalduntzat har daitezke herririk txikienak. Euskaldun kopururik txikiena zeukan udalerrian ere, [[Zizurkil|Zizurkilen]], euskalduntzat zuten beren burua biztanleen % 64k.
 
== Ekonomia ==
222 ⟶ 223 lerroa:
[[Fitxategi:Tolosa Molino Iglesia Santa Maria DSC00032.JPG|thumb|200px|[[Idiakez jauregia]]ren zati bat, errota eta [[Santa Maria eliza (Tolosa)|Santa Maria eliza]].]]
 
* [[Aldundiaren jauregia (Tolosa)|Aldundiaren jauregia]] (XIX. mendea). Triangelu plazan dago. Barrenatxoenea edo Portaletxe etxearen orubean dago eraikia, estilo Neoklasiko isabelinoan, eta laukizuzen luzanga da oinplanoaren forma. Antzinako harresiaren lerroari jarraituz eraikita dago, eta, beraz, fatxada alde zaharreko kaleekiko perpendikularra du eraikin honek. 80ko hamarkadan goitik behera berritu zuten, kultur etxea izan zedin (Antonio Maria Labaien Kultur Etxea da). [[1844]] eta [[1854]] artean [[Gipuzkoako Foru Aldundia]]ren egoitza izan zen.
* [[Andia dorrea (Tolosa)|Andia dorrea]]: Kalekale nagusiko 17 zk.-n dago. Gaur egun, Erdi Aroko eraikinetik, zimenduez gain, armarria eta bi gargola gelditzen dira. [[Domenjón Gonzalez|Domenjón González de Andia]], — ezizenez—ezizenez "Gipuzkoako Erregea"—, bizi izan zen han.
* [[Aranburu jauregia (Tolosa)|Aranburu jauregia]] ([[XVII. mendea]]), b[[barrokoa|arroko]] estilokoa. Eraikin irregularra da, eta lau isurkiko teilatua du. Aurrealdeko fatxada apaindura gutxikoa da. Miguel Aranburu legelariaren armarria du (''Gipuzkoako foruen bilduma'' idatzi zuen, 1697an).
* [[Arrameleko San Joan kapera|Arrameleko San Joan Kapera]] (1850): Arramelearramele auzoan, [[Arkitektura neoklasikoa|estilo neoklasikoan]] dago egina.
* [[Atodo jauregia]] (XVI. mendea). Kalekale Nagusian, 35 zk.-n. [[Pizkundetar arkitektura|Estilo errenazentistakoa]], handia, eta fatxada, harlanduz egina, harburu zizelkatuek eusten dioten aleroi bikoitzez babestua dago. Eskuz landutako burdinazko balkoi ederrak ditu oin nagusian, eta azken oinean arku beheratuek osatutako hogei zulo simetriko. Armarri artistikoa: bi haur postura panpoxean, arrapala-lehoi bat erakusten dutela. Fermin Atodo konde palatinoaren jaiotetxea da. Hura Tolosako tertzioen kapitaina izan zen [[1558]]an, eta Erroman [[Filipe II.a Espainiakoa|Filipe II.aren]] enbaxadore.
* [[Berdura plaza (Tolosa)|Berdura plaza]] (1899). Tolosako azokaren kokalekuetako bat. Alde Zaharrean dago. Estalduraren egitura burdinazkoa da, eta gaina kristalezkoa du. Barazkien, loreen eta landareen azoka da.
* [[Bonberenea etxe okupatua]], musika kontzertu ugari eta mota askotako kultur ekintzak burutu ohi dira.
* [[Corpus Christi eliza (Tolosa)|Corpus Christi eliza]]: Kondekokondeko aldaparen eta Sakramentinoen aldaparen artean dagoen eliza.
* [[Errota (Tolosa)|Errota]]: Santa Maria elizaren alboan dagoen XIV. mendeko errota da. Gaur egun haur-liburutegia eta taberna da.
* [[Gaztelako atea (Tolosa)|Gaztelako atea.]] Triangelu plazan dagoen sarrera-arkua handia da, eta kokatua dago Erdi Aroaz geroztik harresian Tolosatik [[Gaztela]] aldera joateko atea zegoen leku berean.
* [[Idiakez jauregia]] ([[XVII. mendea]]), [[barrokoa|barroko]] estilokoa, eta [[oinplano]] zatikatu eta interesgarria duena. Bertan bizi izan zen [[Felix Maria Samaniego]] idazle alegialari [[guardia]]rra, [[1775]]. urtean hiriko alkate izendatu zutenean.
* [[Iturritza jauregia|Iturriza jauregia]], [[XVI. mendea|XVI. mende]] bukaerakoa.
* Kultur Etxea (XIX. mendekoa). Laukizuzen luzexka itxurako oina du eta garai bateko harresien lekuan dago. Horren ondorioz, Alde Zaharreko Arostegieta eta Errementeri kaleen hegoalderako bidea mozten du. Berpizkunde isabeldar estilokoa, laurogeiko hamarkadan guztiz berritua izan zen Kultur Etxea egiteko asmotan. 1844-18541844–1854 bitartean Gipuzkoako Diputazioaren egoitza izan zen.
* [[Justizia jauregia (Tolosa)|Justizia jauregia]] (1853): [[Euskal Herria plaza (Tolosa)|Euskal Herria plaza]]k lauki arkupedunaren alde bat betetzen du eta alde bakoitzak 50 metro ditu. [[Arkitektura neoklasikoa|Estilo neoklasikoa]] du plaza guztiak, eta jauregia banandu ezina bada ere, ikusgarriagoa da material hobeak, eta inguruko etxeak ez bezala, bi solairu baititu, hiru eduki beharrean. Ataria arkupeduna da, beheko oinean kare-harrizko harlanduz dago egina fatxada. Unanue eta Eskoriatza bertako arkitektoak dira egileak. Epaitegi horretako kartzelan konposatu zuen [[Jose Maria Iparragirre]] koblariak amaren omenezko "Nere amak baleki" zortziko hunkigarria. 2009. urtetik aurrera, [[Topic]], Tolosako nazioarteko txotxongilo zentroaren eta [[Tolosako Ekinbide Etxea|Tolosako Ekinbide Etxearen]] egoitza da. Europa osoan txotxongilo artearentzat zentro integral bakarra.
* [[Gipuzkoako Artxibo Orokorra]]: [[1904]]an Kortazar arkitektoak eraikia, Gipuzkoa osoan [[hormigoi]]z eraiki zen lehenbiziko eraikinetako bat izan zen. Jada XVI. mendetik aurrera Tolosa udalerria Probintzia Artxibategiaren egoitza zen, aurretik elizan zegoen
242 ⟶ 243 lerroa:
* [[Plaza Berria (Tolosa)|Plaza Berria]]: XVIII. mendean [[Alde Zaharra (Tolosa)|Tolosako Alde Zaharran]] eratutako plaza da.
* [[San Frantzisko komentua eta eliza (Tolosa)|San Frantzisko eliza eta komentua]]: [[Gaztela]]ra zihoan antzinako Errege Bidean dago. Oinplano basilikala du eta [[1676]] urtealdera Nikolas Zumeta eta Agustin Lizarragak eraiki zuten. Bertako aldaree nagusiko erretaula eeta Antiatarren kapera nabarmentzekoak dira.
* [[Santa Klara komentua (Tolosa)|Santa Klara komentua eta eliza]]: Klarisatarklarisatar mojen XVIII. mendeko zenobio [[barrokoa]]. Urreztatutako txurrigeratar-[[rokoko]] erretaula nagusia du.
* [[Santa Maria eliza (Tolosa)|Santa Maria eliza]]: Gaurgaur egungo eraikina XVIII. mendekoa da eta 1.630 m²-ko azalera du. Antzinako eraikina [[1503]]ko suteak kaltetu eta diru falta zela eta, [[1548]]. urterarte ezin izan zitzaien berreraikitze lanei ekin. [[1761]]an Martin Karrerak gaur egungo aurrealda eraiki zuen. XIX. mendean Silvestre Pérezek eraldaketa [[Arkitektura neoklasikoa|neoklasikoak]] gehitu zizkion.
* [[San Migel eliza (Aldaba)|San Migel eliza]]: [[Aldaba (Tolosa)|Aldaba]] auzoan dagoen eliza.
* [[Triangulo plaza (Tolosa)|Triangelu plaza]]: Tolosako bizitza sozialaren erdigunea, bertan urtero Ostegun Gizen egunez [[Tolosako inauteriak|Tolosako inauteriei]] hasiera ematen zaie.
* [[Tolosako zezen plaza]]: [[1903]]ko [[ekainaren 24]]an inauguratua. Egun hartan Bombita zezenlariak toreatzea espero zen baina Bonarillo eta Guerreritok ordezkatu zuten.
* [[Tolosako udaletxea]]: [[1657]]-–[[1672]] artean eraikitako [[barrokoa|barroko]] estiloko ateztatuko beehe solairua eta burdin landuzko balkoiak ditun eraikina. Juan Arburola harginaren lana da.
* [[Uzturreko dorrea]]. [[1846]]ko [[urriaren 5]]ean martxan jarria, Madril-Irun ibilbideko [[telegrafo optiko]]a da, [[Gaztelako linea|Gaztelako Telegrafo optikoa]]ren ibilbidean kokatua dago. Ibilbide honetan horrelako 52 dorre existitu ziren, uzturrekoa izanik biziraunduenetariko bat.
* [[Zerkausia]]: Tolosako eraikin eta ikur herrikoi nabarmenetakoa, [[1899]]-–[[1900]] artean [[Juan Alejandro Mujika]] arkitektoak proiektatu zuen.
* [[San Blas jaia|San Blas]] ermita: [[Tolosa]]<nowiki/>ko San Blas auzoan aurkitzen den ermita bat da, [[Amarotz]] auzotik gora habiatuta. [[Ermita]] txiki bat da baina zeresan handia duena herrian, San Blas-eko festak ospatzen dira bertan, famatuak diren erroskilak salduz.
 
283 ⟶ 284 lerroa:
|- valign="top"
|
''Tolosa eta bere auzo, mendi eta inguru''<br />
 
''parerik gabeak;''<br />
''euren altzoan dira, San Joanen zaintzapean,''<br />▼
 
''zazpi mende luze loratu;''<br />▼
▲''euren altzoan dira, San Joanen zaintzapean,''<br />
''oi, zenbat gudu!''<br />▼
 
''oi, zenbat gudu!''<br />▼
▲''zazpi mende luze loratu;''<br />
''harresi sendo-gotor hauen zainetan;''<br />▼
 
''oi, zenbat musu!''<br />▼
▲''oi, zenbat gudu!''<br />
 
▲''oi, zenbat gudu!''<br />
 
▲''harresi sendo-gotor hauen zainetan;''<br />
 
▲''oi, zenbat musu!''<br />
 
''oi, zenbat kezka!''
 
''Oria emaroaren ur-ertzetan.''<br />
 
''Zure handitasunak eman zizun izena''<br />
''eta ohorea, bai, Tolosa!''<br />
 
''oi, zein bizia!''<br />▼
''oieta ohorea, zeinbai, alaiaTolosa!''<br />
 
▲''oi, zein bizia!''<br />
 
''oi, zein alaia!''
 
''oi, zein ausarta!''
|
''Bedaio eta Aldaba, Izaskun eta Auzo Txikia,''<br />
 
''Bedaio eta Aldaba, Izaskun eta Auzo Txikia,''<br />
''SanBedaio Blaseta Aldaba, Izaskun eta UrkizuAuzo Txikia,''<br />
 
''Monteskue eta Usabal,''<br />
''San EstebanBlas eta Santa LuziaUrkizu,''<br />
 
''Olarrain eta Amarotz,''<br />▼
''Monteskue eta Aldaba Txiki:Usabal,''<br />
 
''San Esteban eta Santa Luzia,''
 
▲''Olarrain eta Amarotz,''<br />
 
''eta Aldaba Txiki:''
 
''hamairu alaba gure erreginak.''
 
''Armarrian gaztelu, ikurrinean urdin sakona,''<br />
 
''armarrian gaztelu, ikurrinean urdin sakona,''<br />
''artisten sehaska,''<br />▼
 
''euri-abaraska,''<br />
▲''artisten sehaska,''<br />
''egitandi itzelen lekuko isil,''<br />▼
 
''inaute-babesle,''<br />▼
''euskaraeuri-maitaleabaraska,''<br />
 
▲''egitandi itzelen lekuko isil,''<br />
 
▲''inaute-babesle,''<br />
 
''euskara-maitale,''
 
''kanpotar guztien hartzaile.''
|}
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Tolosa"(e)tik eskuratuta