Apuleio: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
MerZab (eztabaida | ekarpenak)
Erref gehitu
tNo edit summary
3. lerroa:
 
== Bizitza ==
[[Getulia]] eta [[Numidia]] artean kokaturiko [[Madaura]] hirian jaio zen. Hiriko buru baten semea zen eta [[Kartago]]n gramatika, erretorika eta filosofia ikasi zituen. [[Atenas]] hirian filosofia ikasketak sakondu zituen, bere pentsaera platonismora zuzenduz.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Luzio Apuleio - Urrezko astoa|url=https://www.armiarma.eus/unibertsala/apuleio/|aldizkaria=www.armiarma.eus|sartze-data=2018-10-23}}</ref> Ondoren, [[Erroma|Erroman]] ere bizi izan zen. [[Egipto]] eta [[Anatolia|Asia Txikia]] ere bisitatu zituen bertako filosofiak eta erlijioak ikasiz. Azkenik, [[Afrika]]ra itzuli zen 30 bat urte zituela. Hasiera batean, [[Alexandria]]ra joateko asmoa zuen, baina bidean egungo [[Tripoli]] hiritik gertu dagoen Oea hirian gaixotu eta bertan Sicinius Pontianus izeneko lagunarekin topo egin zuen. Honek Aemilia Pudentilla bere ama alargunarekin ezkontzeko proposamena egin zion, familiako ondasunak aitaren senideek beretzat hartu nahi baitzituzten. Apuleio Pudentillarekin ezkondu zen 155-156 urteetan. Pontianus hiltzean Pudentillaren sendia ApuliorenApuleioren aurka jarri eta salaketa jarri zioten, emaztea bereganatu eta bere aberastasunak eskuratzearren sorginkeriak baliatu zituela argudiatuz. Salaketa honen aurka ''Apologia edo Pro se de magia liber'' (Apologia edo Magiari buruz) bere buruaren aldeko defentsa-lana idatzi zuen<ref name=":0" /><ref name=":1" />. Epaiketa [[Sabratha]] hirian ospatu zen 156-158 urteetan eta [[Claudius Maximus]] prokonsula izan zen epaile. Epaiketaren ostean [[Kartago]]n jarraitu zuen bere karrera.
 
Apuleio erretoriko ospetsu bihurtu zen eta bere omenez [[estatua (eskultura)|estatuak]] altxatu ziren [[Kartago]]n eta [[Oea]]n, besteak beste. Apuleiok berak jasotako bere hitzaldien zati aukeratuak ''[[Florida (Apuleio)|Florida]]'' (Lore-sorta) izeneko lanean aurkitzen dira. Bertan denetariko gaiak aztertzen dira, hala nola historia, mitologia, geografia, etnografia, historia naturala etab. [[160]]. urtetik aurrera ez da berari buruzko berririk gorde. [[170]] urtearen inguruan hil zen<ref>{{en}} Jack Lindsay, Apuleio: ''[http://books.google.es/books?id=gk1B10oUJCwC&printsec=frontcover&source=gbs_v2_summary_r&cad=0#v=onepage&q=&f=false The golden ass]'', 5-29 orrialdeak.</ref><ref>{{en}} ''[http://www.encyclopedia.com/doc/1G2-3404707523.html Lucius Apuleius]'', ''www.encyclopedia.com'' webgunean.</ref>.
10. lerroa:
 
== Lanak ==
Oso idazle oparoa izan zen, baina tratatu tekniko asko ([[Botanika|botanikaz]], [[Medikuntza|medikuntzaz]], [[Astronomia|astronomiaz]], [[Paremiologia|paremiologiaz]] eta abarabarrez zihardutenak) asko galdu dira. Zenbait obra filosofiko, ideia platoniko eta peripatetikoekin, ere badauzka idazlanak: ''De deo Socratis'' (Sokratesen jainkoari buruz) liburuan [[Sokrates]] gidatzen zuen jenioaz idazten du; ''De Platone et eius dogmate''-n (Platon eta bere doktrina) [[Platon|Platonen]] dotrinak azaltzen ditu; eta ''De mundo''-n (Munduaz) [[Aristoteles]] itzultzen du.
 
Idatzi erretorikoetatik ''Florida'' besterik ez daukagu eta ''Apologia'' sorginkeria salaketari aurka egiteko bere hitzaldia (salaketa horrek alargun aberats batekin sorginkeria baliatuz ezkondu zela zioen).
 
Idatzien artean [[Urrezko astoa|''Asinus aureus'' edo ''Urrezko astoa'',]] ''Metamorphosis'' (Metamorfosiak) izenburuz ere ezagutzen dena, gailentzen da. [[Luziano Samosatakoa|Luziano Samosatakoak]] idatzitako ''Luzio edo astoa'' lan honen aurrekaria izan daiteke. Bertan antzeko egoerak kontatzen dira, naiznahiz eta Apuleiorena zabalago eta osauagoaosatuagoa den. Ez dago argi, hala ere, Luzianoren lanaren data zein den, grekeraz eginiko birmoldaketa bat izan bait daitekedaitekeelako.
 
Eleberriak, Luzio, izena duen eta [[Tesalia]]n barrena bidaiatzen denduen saltzaile baten abenturak aipatzenkontatzen ditu. Bat batean, [[asto]] bilakatuko da, bere arima gordez betiere. Asto izanik jabe desberdinak izango ditu: [[Lapurreta|lapurrak]], saltzaileak, [[Gudari|gudariak]], [[Joputza|jopuak]], eta abar. Hitz egiteko gaitasuna izan ez arren, Luziok entzun eta ikusten dituen gauza guztiaknobelanguztiak nobelan sartzen diren ipuinen bitartez kontatzen dira. Hauetako bat [[Kupido]] eta [[Psike (mitologia)|Psikeren]] ipuina da, adibidez, AintzinatasunAntzinatasun Klasikoko kontakizunen eredu. Obran zehar komikotasuna da nagusi baina hausnarketa filosofiko eta erlijiosoak ere badira.<ref name=":1" />
 
''Asinus aureus'' fikzioa den arren, idazlearen datu autobiografikoak ditu, eta heroia bere egilearen erretratu partzial gisa ikusi da.<ref name=":0" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Gidor|abizena=Bilbao Telletxea|urtea=|izenburua=Latin-literaturarako sarbidea: idazleak eta idazlanak|argitaletxea=Udako Euskal Unibertsitatea|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|data=2002|url=https://www.worldcat.org/title/latin-literaturarako-sarbidea-idazleak-eta-idazlanak/oclc/52408694|isbn=8484380351|sartze-data=2018-10-25}}</ref>
 
[[Erdi Aroa]]n ''Urrezko astoa'' oso irakurria izan zen eta; [[Giovanni Boccaccio|Boccaccio]] eta [[Cervantes]]engan, esaterako, eragina eraginizan zuen.
 
=== Euskaratuak ===