Oxigeno: berrikuspenen arteko aldeak

Oxigeno elementuaren [[Alotropia|alotropo]] ohikoena dioxigenoa (<math>O_2</mathchem>) da. Dioxigenoa, izaki bizidunen [[arnasketa]] prozesuan erabiltzen da eta atmosferako konposizioan garrantzia handia dauka. Lotura ordena bi da, lotura distantzia 1,21 eta lotura energia 498kJ/mol-koa. Gas egoeran, kolorgea, usain gabekoa, paramagnetikoa, egonkorra eta uretan nahiko disolbaezina da (tenperatura handitu ahala [[Disolbagarritasun|disolbagarritasuna]] txikitzen da). Likido egoeran, kolore urdin argia du eta [[Lehergarri|lehergarria]] da. Solido egoeran, urdina da. Dioxigenoa lortzeko bi iturri natural daude, biotikoa eta abiotikoa. Iturri abiotikoan, eguzkiko argi [[Ultramore|ultramorearen]] bitartez <mathchem>CO_2CO2</mathchem>ak jasaten duen [[Fotodisoziazioa|fotodisoziazioaren]] ondorioz sortzen da dioxigenoa eta iturri biotikoan, landareen fotosintesiaren bitartez sortzen da.<ref name=":8">C. E. Housecroft eta A.G. Sharpe “Inorganic Chemistry", 1. Ed., Prentice Hall, 2001</ref><ref name=":9">D. F. Shriver, P.W. Atkins. Inorganic chemistry. 3. ed., Oxford University Press,Oxford, 1999</ref><ref name=":10">D. F. Shriver, P.W. Atkins, C. H Langford. Química Inorgánica. Reverté, Barcelona, 1998</ref>

Trioxigenoa, (<math>O_3</mathchem>), [[ozono]] bezala ezagutzen den eta oso toxikoa eta erreaktiboa den oxigeno elementuaren alotropoa da<ref>{{Erreferentzia|izena=Stwertka,|abizena=Albert.|izenburua=A guide to the elements|argitaletxea=Oxford University Press|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/33013451|isbn=0195080831|pmc=33013451|sartze-data=2018-11-07}}</ref>. Trioxigenoa estratosferan sortzen da dioxigenoa erradiazioa xurgatzearen ondorioz. Dioxigenoak [[Espektro elektromagnetiko|espektro elektromagnetikoaren]] [[erradiazio]] ultramorea xurgatzean, molekula disoziatu eta disoziatutako atomo bakoitzak beste dioxigeno batekin erreakzionatzen du ozono molekula sortuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Elementary inorganic chemistry. By Dr. J. W. Mellor, F.R.S. Pp. x+229. London: Longmans, Green & Co., 1930. 3s. 6d|orrialdeak=361–361|data=1930-05-02|url=http://dx.doi.org/10.1002/jctb.5000491804|aldizkaria=Journal of the Society of Chemical Industry|alea=18|zenbakia=49|issn=0368-4075|doi=10.1002/jctb.5000491804|sartze-data=2018-11-07}}</ref>. Horrela, estratosferan metatzen den ozono geruzak erradiazio kaltegarriez babesten du planeta, erradiazio horiek xurgatzen dituztelako. Gas egoeran, urdin argi kolorekoa eta usain sakonekoa da, [[Diamagnetismo|diamagnetikoa]], ezegonkorra, uretan nahiko disolbaezina eta oso toxikoa. Likido egoeran, urdina eta lehergarria da. Solido egoeran, morea/beltza kolorea dauka.

Oxigenoaren beste forma alotropikoak, [[oxigeno atomikoa]] (<math>O</math>) eta [[oxozonoa]] (<math>O_4</mathchem>)<ref>{{Erreferentzia|izena=Fulvio|abizena=Cacace|izenburua=Experimental Detection of Tetraoxygen|hizkuntza=en|abizena2=Petris|abizena3=Troiani|izena2=Giulia de|izena3=Anna|data=2001-11-05|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/1521-3773%2820011105%2940%3A21%3C4062%3A%3AAID-ANIE4062%3E3.0.CO%3B2-X|aldizkaria=Angewandte Chemie International Edition|alea=21|zenbakia=40|issn=1521-3773|doi=10.1002/1521-3773(20011105)40:21%3C4062::aid-anie4062%3E3.0.co;2-x|sartze-data=2018-11-07}}</ref>dira. Oxigeno atomikoa, dioxigenoaren disozioaren ondorioz tenperatura altuetan sortzen da. Oxozonoak 2001. urtean aurkitu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Fulvio|abizena=Cacace|izenburua=Experimental Detection of Tetraoxygen|hizkuntza=en|abizena2=Petris|abizena3=Troiani|izena2=Giulia de|izena3=Anna|data=2001-11-05|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/1521-3773(20011105)40:21%3C4062::AID-ANIE4062%3E3.0.CO;2-X|aldizkaria=Angewandte Chemie International Edition|alea=21|zenbakia=40|issn=1521-3773|doi=10.1002/1521-3773(20011105)40:21%3C4062::aid-anie4062%3E3.0.co;2-x|sartze-data=2018-11-07}}</ref>, honek, [[egitura metaegonkorra]] du eta tenperatura baxuetan bi dioxigenoen arteko interakzioaren ondorioz sortzen da.

Lurrazaleko elementurik ugariena da, [[Biosfera|biosferan]], [[Airea|airean]], itsasoan eta [[Lurzoru|lurzoruan]]. Halaber, unibertsoko hirugarren elementurik ugariena da, hidrogeno eta helio elementuen atzetik<ref name=":7" />. Eguzkiaren masaren %0,9 oxigenoa da<ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Graefe|izenburua=Ross, R. D.: Industrial Waste Disposal (Industrielle Abfallbeseitigung). Reinhold Book Corporation, New York – Amsterdam – London 1968, 352 Seiten, Preis in Lnw. geb. $17,75|orrialdeak=384–384|data=1968|url=http://dx.doi.org/10.1002/star.19680201114|aldizkaria=Starch - Stärke|alea=11|zenbakia=20|issn=0038-9056|doi=10.1002/star.19680201114|sartze-data=2018-11-07}}</ref>, hortaz gain, lurrazalaren %49,2 eta lurreko [[Ozeano|ozeanoen]] osagai nagusia da, %88,8a. Itsasoetan, tenperatura txikietan oxigeno kantitatea handitu egiten da, izan ere, tenperatura altuetan <mathchem>O_2O2
</mathchem> kantitatea txikitzen da, oxigeno atomikoa sortzeko disoziatzen delako. Oxigenoa gas egoeran, atmosferako bigarren osagairik nagusiena da, bolumenaren %20,8a eta masaren %23,1a hartzen duelako. Lurra eguzki-sistemako oxigeno kontzentrazio handiena duen planeta da; adibidez, Martek %0,1eko kontzentrazioa du eta Venusek are gutxiago.

* '''Errekuntza osatua:''' Materia organikoan dagoen karbono guztia erre ondoren  <mathchem>CO_2CO2
</mathchem>an transformatzen denean.

Bien bitartean, 1774ko abuztuaren 1ean, [[Joseph Priestley]] elizgizon britaniarrak esperimentu bat egin zuen, zeinetan eguzki argia [[Merkurio (II) oxidoa|merkurio (II) oxidoaren]] (<chem>HgO</chem>) gainean enfokatzen zuen kristalezko hodi baten barnean. Esperimentuan gas bat kanporatu zen «aire desflogistikatu» izena eman ziona.<ref name=":0" /> Gas horrekin, kandelak biziki su hartzen zutela ikusi zuen Priestleyek. Baita, sagua aktiboago eta gehiago bizi zela gas hori arnasten zuen bitartean.<ref name=":3" />

Oxigenoaren [[Elektronegatibotasun|elektronegatibotasuna]] dela eta, tenperatura altuetan ia elementu guztiekin [[Lotura kimiko|loturak]] eratzen ditu [[Oxido|oxidoak]] sortzeko. Hala ere, zenbait elementuk, tenperatura eta presio normaletan zuzenean eratzen dituzte konposatu oxidoak, adibidez, [[Burdina|burdinak]] sortzen duen [[Herdoil|herdoila]]. [[Aluminio]] eta [[titanio]] bezalako [[Metal|metalen]] gainazala, airearekin kontaktuan jartzean oxidatu eta geruza fin batez estaltzen dira metala [[pasibotu]] eta [[Korrosio|korrosioa]] mantsotzen duena. Zenbait [[Trantsizio metalen oxido|trantsizio metalen oxidoak]] naturan aurkitzen dira [[konposatu ez estekiometriko]] bezala, [[Formula kimiko|formula kimikoak]] iradokitzen duen baino metal kopuru txikiagoarekin. Adibidez, [[Burdin oxido|<chem>FeO]]</chem> ([[wustita]] minerala), modu naturalean sortzen dena, berez Fe _x-1O moduan idazten da, non «x» normalean 0,05 ingurukoa den.<ref>{{Erreferentzia|izena=Smart,|abizena=Lesley.|izenburua=Solid state chemistry : an introduction|argitaletxea=CRC Press|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/56661923|edizioa=3rd ed|isbn=0748775161|pmc=56661923|sartze-data=2018-11-02}}</ref>

Industria mailan [[Lurraren atmosfera|airea]]<nowiki/>ren [[Destilazio|destilazioa]] erabiltzen da oxigenoa lortzeko. Izan ere, gutxi gora behera airearen %21 oxigenoa da.<ref name=":8" /><ref name=":10" /><ref name=":9" />

[[Likido]] egoeran dagoenean, ordea, beste aplikazio batzuk ditu. Adibidez: erregai bezala [[suziri]] eta [[Misil|misiletan]], medikuntzan arnasketa arazoentzako, [[Itsaspekaritza|urpekaritzan]], etab.<ref name=":8" /><ref name=":9" /><ref name=":10" />