Eguzkia: berrikuspenen arteko aldeak

 

=== Eguzkiaren sorrera ===

Eguzki sistema orain dela 4.657 milioi urte<ref>{{Erreferentzia|izena=Yuri|abizena=Amelin|izenburua=Lead Isotopic Ages of Chondrules and Calcium-Aluminum-Rich Inclusions|orrialdeak=1678–1683|hizkuntza=en|abizena2=Krot|abizena3=Hutcheon|abizena4=Ulyanov|izena2=Alexander N.|izena3=Ian D.|izena4=Alexander A.|data=2002-09-06|url=http://science.sciencemag.org/content/297/5587/1678|aldizkaria=Science|alea=5587|zenbakia=297|issn=0036-8075|pmid=12215641|doi=10.1126/science.1073950|sartze-data=2018-10-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Joel|abizena=Baker|izenburua=Early planetesimal melting from an age of 4.5662 Gyr for differentiated meteorites|orrialdeak=1127–1131|hizkuntza=En|abizena2=Bizzarro|abizena3=Wittig|abizena4=Connelly|abizena5=Haack|izena2=Martin|izena3=Nadine|izena4=James|izena5=Henning|data=2005-08|url=https://doi.org/10.1038/nature03882|aldizkaria=Nature|alea=7054|zenbakia=436|issn=0028-0836|doi=10.1038/nature03882|sartze-data=2018-10-06}}</ref> sortu zen [[molekula laino]] baten eskualde oso baten kolapso grabitazionala dela eta<ref group="oh">Data hau [[meteorito]] batean aurkitutako [[inklusio (mineral)|inklusiorik]] zaharrenarena da, {{val|4568.2|+0.2|-0.4}} milioi urte dituela. Uste denez molekula lainoan sortutako lehen material solidoen formazioaren datari dagokio.{{Erreferentzia|izena=Audrey|abizena=Bouvier|izenburua=The age of the Solar System redefined by the oldest Pb–Pb age of a meteoritic inclusion|orrialdeak=637–641|hizkuntza=en|abizena2=Wadhwa|izena2=Meenakshi|data=2010-08-22|url=http://www.nature.com/doifinder/10.1038/ngeo941|aldizkaria=Nature Geoscience|alea=9|zenbakia=3|issn=1752-0908|doi=10.1038/ngeo941|sartze-data=2017-10-14}}</ref> Hasierako laino honek hainbat argi-urteko tamaina izango zuen, eta hainbat izarren jaiolekua izango litzateke<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The formation of the solar system|url=http://atropos.as.arizona.edu/aiz/teaching/nats102/mario/solar_system.html|sartze-data=2017-10-14}}</ref>. Molekula lainoetan ohikoa denez, gehiengoa [[hidrogeno]]a zen, [[helio]] kopuru nabarmen batekin, eta aurreko [[izarren hauts]]etik etorritako elementu astunagoen kopuru txikiekin. Eguzki-sistema osatuko zuen eskualdeari ''Eguzki-aurreko nebulosa''<ref group="oh">{{lang-en|Pre-solar nebula}}</ref> izena ematen zaio<ref>{{Erreferentzia|izena=W. M.|abizena=Irvine|izenburua=The chemical composition of the pre-solar nebula|orrialdeak=3–12|data=1983|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1983coex....1....3I|zenbakia=1|sartze-data=2017-10-14}}</ref>. Eskualde honek kolapsoa izan zuenean, momentu angeluarraren kontserbazioaren ondorioz biraketa azkarrean sartuko zen. Zentroa, masa gehiena metatu zen gunea, geroz eta beroago zegoen, inguruan zuen disko baino nabarmen beroago. Uzkurtzen ari zen hodeiaren biraketa azkartzen zoan heinean, lauago egiten hasi zen, [[disko protoplanetario]] bat eratuz, gutxi gora behera 200 UA zituena, [[protoizar]] bero eta dentso batekin bere erdialdean<ref>{{Erreferentzia|izena=Jane S.|abizena=Greaves|izenburua=Disks Around Stars and the Growth of Planetary Systems|orrialdeak=68–71|hizkuntza=en|data=2005-01-07|url=http://science.sciencemag.org/content/307/5706/68|aldizkaria=Science|alea=5706|zenbakia=307|issn=0036-8075|pmid=15637266|doi=10.1126/science.1101979|sartze-data=2017-10-14}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=3. Present Understanding of the Origin of Planetary Systems {{!}} Strategy for the Detection and Study of Other Planetary Systems and Extrasolar Planetary Materials: 1990-2000 {{!}} The National Academies Press|hizkuntza=en|url=http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=1732&page=21|doi=10.17226/1732|sartze-data=2017-10-14}}</ref>. Planetak disko honen [[akrezio]]z sortu ziren, [[grabitazio]] indarrak hautsa eta gasa elkartzen joan ahala, gorputz geroz eta handiagoa sortzeko elkartuz<ref>{{Erreferentzia|izena=A. P.|abizena=Boss|izenburua=Chondrule-forming Shock Fronts in the Solar Nebula: A Possible Unified Scenario for Planet and Chondrite Formation|orrialdeak=L137|hizkuntza=en|abizena2=Durisen|izena2=R. H.|data=2005|url=http://stacks.iop.org/1538-4357/621/i=2/a=L137|aldizkaria=The Astrophysical Journal Letters|alea=2|zenbakia=621|issn=1538-4357|doi=10.1086/429160|sartze-data=2017-10-14}}</ref>. Masaren kopururik handiena zentroan kontzentratuko zen, eta grabitazio eta presioaren indarrez hodeiak bero nahikoa sortuko zuen [[fusio nuklear]]ra eman ahal izateko. Hori izan zen Eguzkiaren jaiotza.