Wikipedia

Oxigeno: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
No edit summary
61. lerroa:
}}
 
'''Oxigenoa''' [[elementu kimiko]] bat da, '''O''' [[elementu kimikoen zerrenda ikurraren arabera|ikurra]] eta 8 [[atomo zenbaki]]a dituena. [[Lur]]Grezieraz ὀξύς (oxys) («azido», hitzez hitz «zorrontz», azidoen zaporei erreferentzia) eta –γόνος (-gonos) («jatorria»​). Antzinan, planetarenoxigenoa [[atmosferaazido]]n<nowiki/>a ohikoakekoizteko direnezinbestekoa presiozela etauste tenperaturetanzen, oxigenozkohorregatik, oxigenoak “azidoa sortzen duen” esanahi du. Baldintza estandarretan (T=0k eta p=1atm), bi oxigeno [[atomo]] lotzen dira [[dioxigenodioxigenoa]]a sortzekosortuz. Dioxigenoa [[gas]] diatomiko, usaingabe eta zapore gabekoa da, <math>O_2</math> formularekin izendatua,izendatu dena eta ezinbestekoabizitza gurelurtarrarentzako planetako izaki askok bizirikezinbestekoa irautekodena.
 
[[Taula periodikoa|Taula periodikoaren]], 16. taldean (16.taldea→kalkogenoak edo oxigenoideak) eta 2. periodoan kokatua dago. Oxigenoa, [[Ez-metal|ez-metala]] da eta elementu gehienekin erraz erreakzionatzen du, [[Gas noble konposatu|gas nobleak]], [[metal geldoak]] eta [[Halogeno|halogenoekin]] izan ezik. Halaber, [[oxidatzaile]] sendoa eta [[elektronegatibotasun]] handieneko bigarren elementua da (fluorraren ondoren). Oxigenoaren masan oinarrituz, [[Unibertsoa|unibertsoko]] hirugarren elementurik ugariena da, [[Hidrogeno|hidrogenoaren]] eta [[Helio|helioaren]] ondoren, eta lurrazalaren elementurik aberatsena da. [[Ur]]aren masaren %88,8a eta [[aire]]aren bolumenaren %20,9a oxigenoa da. [[Atmosfera|Atmosferan]], oxigenoa elementu aske bezala aurkitzea posible da, [[Fotosintesi|fotosintesia]] egiten duten organismoak etengabe hornitzen dutelako. Fotosintesirik ez balego, oxigenoak ezingo luke elementu aske bezala egon atmosferan, oso erreaktiboa delako. 2500 milioi urte inguru, organismo horiek agertu ondoren hasi zen oxigeno elementala atmosferan pilatzen. Oxigeno diatomikoak atmosferako bolumenaren %20,8a eratzen du.
 
Izaki bizi gehienentzat nahitaezkoa da. [[Bizi|Izaki bizidunetako]] egiturazko [[molekula]] mota guztiek, hala nola [[proteina|proteinek]], [[karbono hidrato|karbohidratoek]] edo [[gantz]]ek, oxigenoa daukate osagaitzat. Era berean, animalien [[maskor]], [[hortz]] eta [[hezur]]rak osatzen dituzten [[konposatu ez-organiko]] gehienek ere oxigenoa daukate. [[Zianobakterio]]ek, [[alga|algek]] eta [[landare]]ek oxigenoa ekoizten dute, bere forma diatomikoan, [[fotosintesi]]an zehar, eta [[zelula|zelulen]] [[arnasketa]]n erabiltzen dute izaki bizidun konplexu guztiek. Oxigenoa toxikoa da organismo [[anaerobiko]]entzako. Oxigenoaren beste forma [[alotropia|alotropo]] batek, [[ozono]]ak (O<sub>3</sub>), [[biosfera]] argi [[ultramore]]tik babesten du [[atmosfera]]ko garaiera altuetako ozono-geruzari esker. Haatik, lurrazalaren mailan ozonoa kutsatzailea da.▼
 
Oxigenoaren [[balentzia]] -2 da, eta molekula diatomikoa osatzen du (O<sub>2</sub>). Azken hau -183&nbsp;°C-tan isurkari bihurtzen da, eta -218&nbsp;°C-tan solidotu egiten da. Oxigenoa gas egoeran kolorgea den arren, likido egoeran kolore urdina hartzen du.
68 ⟶ 72 lerroa:
 
[[Fitxategi:Oxygenglow.jpg|left|200px|thumb|Oxigeno distiratsua duen 1×5 cm-ko hodia.]]
 
[[Taula periodikoa|Taula periodikoko]] [[anfigeno]]en taldeko kide hau [[ez-metal]] oso [[erreaktibotasun|erreaktiboa]] da. Abiadura bizian eratzen ditu konposatuak (batez ere [[oxido]]ak) ia beste edozein elementurekin. [[Tenperatura]] eta [[presio]] estandarrean bi oxigeno-atomo lotu eta dioxigenoa eratzen dute, O<sub>2</sub> formula duen [[gas]] koloregabe, usaingabe eta zaporegabea. Oxigenoa [[Unibertso]]ko hirugarren elementurik arruntena da masaz, [[hidrogeno]]aren eta [[helio]]aren ondoren, eta Lurrazaleko elementurik ugariena da (eguratseko airearen bostena, gutxi gorabehera, osatzen du). [[Ur]]aren masaren %88,8a eta [[aire]]aren bolumenaren %20,9a oxigenoa da.
 
▲Izaki bizi gehienentzat nahitaezkoa da. [[Bizi|Izaki bizidunetako]] egiturazko [[molekula]] mota guztiek, hala nola [[proteina|proteinek]], [[karbono hidrato|karbohidratoek]] edo [[gantz]]ek, oxigenoa daukate osagaitzat. Era berean, animalien [[maskor]], [[hortz]] eta [[hezur]]rak osatzen dituzten [[konposatu ez-organiko]] gehienek ere oxigenoa daukate. [[Zianobakterio]]ek, [[alga|algek]] eta [[landare]]ek oxigenoa ekoizten dute, bere forma diatomikoan, [[fotosintesi]]an zehar, eta [[zelula|zelulen]] [[arnasketa]]n erabiltzen dute izaki bizidun konplexu guztiek. Oxigenoa toxikoa da organismo [[anaerobiko]]entzako. Oxigenoaren beste forma [[alotropia|alotropo]] batek, [[ozono]]ak (O<sub>3</sub>), [[biosfera]] argi [[ultramore]]tik babesten du [[atmosfera]]ko garaiera altuetako ozono-geruzari esker. Haatik, lurrazalaren mailan ozonoa kutsatzailea da.
 
=== Errekuntza ===
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Oxigeno"(e)tik eskuratuta