Wikipedia

Oxigeno: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
No edit summary
87. lerroa:
=== Lehenengo esperimentuak ===
[[Fitxategi:Philos experiment of the burning candle.PNG|alt=|ezkerrera|thumb|248x248px|Filonen esperimentuak ondorengo [[Ikertzaile|ikertzaileei]].]]
[[Errekuntza|Konbustio]] eta airearen arteko erlazioaren gainean egin zen lehenengo esperimentu ezagunetakoa, [[Bizantzioko Filon]]<nowiki/>ek garatu zuen [[K.a. II. mendean]]. ''Pneumatika'' izeneko obran. Filonek ikusi zuen piztutako kandela baten gainean alderantziz jarritako ontzi bat jartzen bazen, eta ontzi honenhorren lepoa urez inguratzen bazen, likidoaren zati bat ontziaren lepotik igotzen zela.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jastrow,|abizena=Joseph.|izenburua=Story of human error.|argitaletxea=Ayer Co Pub|data=1936|url=https://www.worldcat.org/oclc/948821726|isbn=0836905687|pmc=948821726|sartze-data=2018-11-01}}</ref> Esperimentu honenhorren emaitzak ikusita, suposizio bat egin zuen, suposizio okerra hain zuzen ere. Suposizio horren arabera airearen zati bat sua [[Elementu klasikoak|elementu klasikoan]] bilakatzen zen. Ondorioz, kristalen poroetatik ihes egiteko gai zen. Mende batzuk geroago, [[Leonardo da Vinci]]<nowiki/>k ikusi zuen airearen zati bat arnasketa eta konbustioan kontsumitzen dela.<ref name=":0">Cook, Gerhard A.; Lauer, Carol M. (1968). «"Oxygen"». ''The Encyclopedia of the Chemical Elements'' (en inglés). Nueva York: Reinhold Book Corporation. p. 499. <small>LCCN 68-29938</small></ref>
 
 
 
[[XVII. mendea]]<nowiki/>ren amaieran, [[Robert Boyle]]<nowiki/>k airea konbustiorako beharrezkoa dela egiaztatu zuen. [[John Mayow]] kimikari ingelesak, Boyleren lana perfekzionatu zuen konbustioa emateko airearen zati bat, ''spiritus nitroaereus'' edo ''nitroaereus'' izena eman ziona, besterik ez dela behar adieraziz.<ref name=":1">contribuidores de la ''Britannica'' (1911). «John Mayow». ''[[Encyclopædia Britannica|Encyclopaedia Britannica]]'' (en inglés) (11ª edición). Archivado desde el original el 5 de febrero de 2008. Noiz kontsultatua: 2012ko uztailaren 22a.</ref> Esperimentu batean aurkitu zuen bai sagu zein piztutako kandela bat ur gainean jarritako edukiontzi itxi batean jartzen badira, ura edukiontzitik gora igotzen dela, eta ur horrek airearen hamalauren bat ordezkatzen duela kandela itzali edo sagua hil baino lehen.<ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=Stine, William|abizena=R.|izenburua=Applied chemistry|argitaletxea=D.C. Heath|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/30319088|edizioa=3rd ed|isbn=0669327271|pmc=30319088|sartze-data=2018-11-01}}</ref> Horren ondorioz, ''nitroaereus'' arnasketa zein konbustio bidez kontsumitzen dela suposatu zuen.
101 ⟶ 103 lerroa:
Teoria hau 1667an sortu zuen [[Johann Joachim Becher]] kimikari alemaniarrak eta [[Georg Stahl]]<nowiki/>ek birmoldatu zuen 1731n.<ref>{{Erreferentzia|izena=Morris, Richard,|abizena=1939-2003.|izenburua=The last sorcerers : the path from alchemy to the periodic table|argitaletxea=Joseph Henry Press|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/53987497|isbn=0309505933|pmc=53987497|sartze-data=2018-11-01}}</ref> Teoria horren arabera, konbustioa emateko gai diren material guztiak bi zatiz osatuta daude: flogisto izeneko zati bat, substantzia erretzean aireratzen zena, eta bestea, konbustioa eman eta gero errauts bihurtuko zena.<ref name=":0" />
<nowiki/>[[Fitxategi:Carl Wilhelm Scheele from Familj-Journalen1874.png|thumb|182x182px|[[Carl Wilhelm Scheele|Carl Wilheim Scheele]]<nowiki/>k lehenago egin zuen aurkikuntza Priestleyek baino, baina beranduago argitaratu zuen.<nowiki/>]]
[[Sukoitasun|Sukoiak]] diren eta hondar gutxi uzten duten materialak, hala nola, egurra edo ikatza flogistoz eratuta zeudela uste zuten batik bat. Ostera, sukoiak ez diren [[burdina]] bezalako materialak, flogisto gutxi zutela.<ref name=":0" /> Teoria honenhorren faltsutasunaren aztarnetako bat metalak oxidazioa jasatean pisua irabazten zutela izan zen (berez flogisto zatia galdu beharko luketenean).
 
=== Aurkikuntza ===
Oxigenoa [[Carl Wilhelm Scheele]] farmazeutiko suediarrak aurkitu zuen 1772 inguruan, [[merkurio oxidoa]] eta zenbait [[nitrato]] berotzean oxigeno gaseosoa sortu zuenean.<ref name=":0" /> Scheelek «suaren airea» izena eman zion gasari. Aurkikuntzaren inguruko txosten bat idatzi zuen «Chemische Abhandlung von der Luft und dem Feuer» izena eman ziona. 1775ean editoreari bidali zion eta 1777ra arte ez zen argitaratu.<ref name=":3" />
 
Bien bitartean, 1774ko abuztuaren 1ean, [[Joseph Priestley]] elizgizon britaniarrak esperimentu bat egin zuen, zeinetan eguzki argia [[Merkurio (II) oxidoa|merkurio (II) oxidoaren]] (HgO) gainean enfokatzen zuen kristalezko hodi baten barnean. Esperimentuan gas bat kanporatu zen «aire desflogistikatu» izanizena eman ziona.<ref name=":0" /> Gas horrekin, kandelak biziki su hartzen zutela ikusi zuen Priestleyek. Baita, sagua aktiboago eta gehiago bizi zela gas hori arnasten zuen bitartean.<ref name=":3" />
[[Fitxategi:PriestleyFuseli.jpg|thumb|196x196px|Aurkikuntza [[Joseph Priestley]]-i esleitzen zaio.]]
Pristleyek 1775ean argitaratu zituen bere aurkikuntzak «An Account of Further Discoveries in Air» izeneko artikuluan.<ref name=":0" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=XXXVIII. An account of further discoveries in air. By the Rev. Joseph Priestley, LL.D. F.R.S. in letter to Sir John Pringle, Bart. P.R.S. and the Rev. Dr. Price, F.R.S|orrialdeak=384–394|hizkuntza=en|data=1775-01-01|url=http://rstl.royalsocietypublishing.org/content/65/384|aldizkaria=Philosophical Transactions|zenbakia=65|issn=0261-0523|doi=10.1098/rstl.1775.0039|sartze-data=2018-11-01}}</ref> Egindako aurkikuntza lehenago argitaratu zuenez, bera hartzen da oxigenoaren aurkitzailetzat.
 
=== Lavoisierren kontribuzioa ===
Garai hartan zalantzan jarria izan zen arren, Lavoisierrek [[Oxidazio|oxidazioari]] buruzko lehenengo esperimentu kuantitatibo egokiak aurrera eraman zituen, eta konbustioaren funtzionamenduaren inguruko lehenengo azalpen zuzena eman zuen.<ref name=":0" /> [[1774]]<nowiki/>an hasitako esperimentu horiek eta antzeko beste esperimentu batzuk erabili zituen [[Flogistoaren teoria|flogistoren teoria]] bertan behera uzteko, eta Pristleyek eta Scheelek aurkitutako substantzia, [[elementu kimiko]] bat zela frogatzeko.
 
 
 
<nowiki/>[[Fitxategi:Antoine lavoisier.jpg|thumb|162x162px|[[Antoine Lavoisier]]<nowiki/>rek [[Flogistoaren teoria|flogistoren teoria]] bertan behera utzi zuen.]]
Esperimentu batean Lavoisierrek ikusi zuen ez zela pisu gehikuntza globalik sortzen [[Eztainu|eztainua]] eta airea edukiontzi itxi batean berotzen zirenean.<ref name=":0" /> Horren ordez, edukiontzia zabaltzean barrura airea bat-batean sartzen zela ikusi zuen, eta beraz, horrek, edukiontzi barruko aire zati bat kontsumitu egin zela adierazten zuen. Horrez gain, eztainuaren pisua handitu egin zela, eta pisu gehikuntza hori edukiontzia zabaltzean, edukiontzi barrura sartutako airearen pisuaren berdina zela ikusi zuen. Esperimentu hori eta konbustioari buruzko beste hainbat, 1777an argitaratu zen ''[[Sur la combustion en général]]'' izeneko liburuan bildu ziren.<ref name=":0" /> Obra horretan, airea bi gasen nahastea dela frogatu zuen: «funtsezko airea», konbustioa eta arnasketa emateko beharrezkoa dena, eta bestea, ez zena ez konbustiorako ez arnasketarako behar, geroago [[nitrogeno]] izena hartuko zuena.<ref name=":0" />
 
Lavoisierrek «funtsezko airea»-ri oxigeno izena eman zion 1777an, [[Greko klasikoGreziera|grekotik]] abiatuz ὀξύς (''oxys'') (“[[azido]]” esan nahi duena) eta -γενής (''-genēs'') (“sortzaile” esan nahi duena), azidoak eratzeko ezinbestekoa zela uste zuelako.<ref>Parks, G. D.; Mellor, J. W. ''Mellor's Modern Inorganic Chemistry'' (ingelesez) (6. edizioa). Londres: Longmans, Green and Co.</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Breve historia de la quimica / Introduccion a Las Ideas Y Conceptos De La Quimica / Introduction to Ideas and Concepts of Chemistry.|argitaletxea=Alianza Editorial Sa|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/701020154|isbn=9788420664217|pmc=701020154|sartze-data=2018-11-01}}</ref> Baina denbora bat pasa ondoren, kimikariak, bereziki [[Humphry Davy]]<nowiki/>k 1812an, Lavoisierrek hutsegin zuela konturatu ziren. Izan ere, [[Hidrogeno|hidrogenoa]] da azidoak eratzen dituen oinarria, baina ordurako ''oxigeno'' izena zabaldua zegoen.▼
 
 
 
▲Lavoisierrek «funtsezko airea»-ri oxigeno izena eman zion 1777an, [[Greko klasiko|grekotik]] abiatuz ὀξύς (''oxys'') (“[[azido]]” esan nahi duena) eta -γενής (''-genēs'') (“sortzaile” esan nahi duena), azidoak eratzeko ezinbestekoa zela uste zuelako.<ref>Parks, G. D.; Mellor, J. W. ''Mellor's Modern Inorganic Chemistry'' (ingelesez) (6. edizioa). Londres: Longmans, Green and Co.</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Breve historia de la quimica / Introduccion a Las Ideas Y Conceptos De La Quimica / Introduction to Ideas and Concepts of Chemistry.|argitaletxea=Alianza Editorial Sa|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/701020154|isbn=9788420664217|pmc=701020154|sartze-data=2018-11-01}}</ref> Baina denbora bat pasa ondoren, kimikariak, bereziki [[Humphry Davy]]<nowiki/>k 1812an, Lavoisierrek hutsegin zuela konturatu ziren. Izan ere, [[Hidrogeno|hidrogenoa]] da azidoak eratzen dituen oinarria, baina ordurako ''oxigeno'' izena zabaldua zegoen.
 
 
128 ⟶ 136 lerroa:
Oxigenoaren [[Elektronegatibotasun|elektronegatibotasuna]] dela eta, tenperatura altuetan ia elementu guztiekin [[Lotura kimiko|loturak]] eratzen ditu [[Oxido|oxidoak]] sortzeko. Hala ere, zenbait elementuk, tenperatura eta presio normaletan zuzenean eratzen dituzte konposatu oxidoak, adibidez, [[Burdina|burdinak]] sortzen duen [[Herdoil|herdoila]]. [[Aluminio]] eta [[titanio]] bezalako [[Metal|metalen]] gainazala, airearekin kontaktuan jartzean oxidatu eta geruza fin batez estaltzen dira metala [[pasibotu]] eta [[Korrosio|korrosioa]] mantsotzen duena. Zenbait [[Trantsizio metalen oxido|trantsizio metalen oxidoak]] naturan aurkitzen dira [[konposatu ez estekiometriko]] bezala, [[Formula kimiko|formula kimikoak]] iradokitzen duen baino metal kopuru txikiagoarekin. Adibidez, [[Burdin oxido|FeO]] ([[wustita]] minerala), modu naturalean sortzen dena, berez Fe <sub>x-1</sub>O moduan idazten da, non «x» normalean 0,05 ingurukoa den.<ref>{{Erreferentzia|izena=Smart,|abizena=Lesley.|izenburua=Solid state chemistry : an introduction|argitaletxea=CRC Press|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/56661923|edizioa=3rd ed|isbn=0748775161|pmc=56661923|sartze-data=2018-11-02}}</ref>
 
Oxigeno konposatua [[Atmosfera|atmosferan]] kantitate txikietan aurki daiteke [[karbono dioxido]] (CO<sub>2</sub>) moduan. [[Lurrazal|Lurrazala]] eratzen duten [[Arroka|arroken]] zati handi bat oxido desberdinez eratuta daude, hala nola, [[Silizio dioxido|silizioa dioxidoz]] (SiO<sub>2</sub>, [[granito]] eta [[Harea|harean]] aurkitzen direnak), [[Dialuminio trioxido|dialuminio trioxidoz]] ([[alumina]] Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, [[bauxita]] eta [[Korindoi|korindoian]] aurkitzen direnak), [[diburdin trioxidoz]] (Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, [[hematite]] eta herdoilean aurkitzen direnak) eta [[Kaltzio karbonato|kaltzio karbonatoz]] (CaCO<sub>3</sub>, [[Kareharri|kareharrian]] aurkitzen dena). Gainerako lurrazala oxigenodun beste konposatu batzuez ere eratzeneratua dadago, bereziki zenbait [[silikato]] berezirekinbereziz. [[Mantu|Lurraren mantuan]], zeinak lurrazalak baino masa askoz handiagomasa handiagoa duen, burdinaren eta [[Magnesio|magnesioaren]] silikatoak ugaritzen dira.
[[Fitxategi:Stilles Mineralwasser.jpg|thumb|220x220px|[[Ur|Ura]] oxigenoa duen konposatu ezagunenetarikoa da.]]
Uretan [[Disolbagarritasun|disolbagarriak]] diren silikatoak Na<sub>4</sub>SiO<sub>4</sub>, Na<sub>2</sub>SiO<sub>3</sub> eta  Na<sub>2</sub>Si<sub>2</sub>O<sub>5</sub> formula molekularrak dituztenak, garbigarri eta eranskailu bezala erabiltzen dira.<ref name=":0" /> Oxigenoak baita, estekatzaile bezala jokatzen du [[Trantsizio-metal|trantsizio metalekin]], adibidez, O<sub>2</sub> loturak eratuz [[iridio]] atomoarekin [[Vaska konplexua]] eratuz<ref>{{Erreferentzia|izena=Crabtree, Robert H.,|abizena=1948-|izenburua=The organometallic chemistry of the transition metals|argitaletxea=John Wiley|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/44084018|edizioa=3rd ed|isbn=0471184233|pmc=44084018|sartze-data=2018-11-02}}</ref> edo [[Platino|platinoarekin]] PtF<sub>6</sub> konplexuan<ref name=":0" /> edo [[Hemoglobina|hemoglobinaren]] [[Hemo|hemo taldeak]] duen burdinaren zentroarekin.
 
==== Ura ====
Dihidrogeno dioxido edo dioxidano, [[Ur|ura]] (H<sub>2</sub>O) izenez ezaguna dena, oxigenoaren konposatu arruntena da. Ur molekulan, [[hidrogeno]] atomoak [[lotura kobalente]] bidez lotzen dira oxigeno [[Atomo|atomoari]]. Baina, horrez gain, ondoko [[Molekula|molekulako]] oxigenoarekin erakarpen indar bat jasaten du (23,3 kJ•mol−1 ingurukoa hidrogeno atomoko), erakarpen indar haueihoriei [[Hidrogeno lotura|hidrogeno loturak]] deritze.<ref>{{Erreferentzia|izena=Pavlo|abizena=Maksyutenko|izenburua=A direct measurement of the dissociation energy of water|orrialdeak=181101|hizkuntza=en|abizena2=Rizzo|abizena3=Boyarkin|izena2=Thomas R.|izena3=Oleg V.|data=2006-11-14|url=https://aip.scitation.org/action/captchaChallenge?redirectUri=%2Fdoi%2F10.1063%2F1.2387163|aldizkaria=The Journal of Chemical Physics|alea=18|zenbakia=125|issn=0021-9606|doi=10.1063/1.2387163|sartze-data=2018-11-02}}</ref> Molekulen artean ohikoak diren [[Van der Waals indar|Van der Waals indarrek]] eragiten duten erakarpen indarra baino %15eko erakarpen indar gehiagohandiagoa izatea eragiten dutedie hidrogeno lotura horiek ur molekulei.<ref>Chaplin, Martin (4 de enero de 2008). «Water Hydrogen Bonding» (ingelesez). Noiz kontsultatua: 2012ko uztailaren 22an.</ref>
 
=== Konposatu organiko eta biomolekulak ===
139 ⟶ 147 lerroa:
Oxigenoa duten konposatu organikoen talde garrantzitsuenak ondorengoak dira (non «R» talde organikoa den): [[Alkohol|alkoholak]] (R-OH), [[eterrak]] (R-O-R), [[Zetona|zetonak]] (R-CO-R), [[Aldehido|aldehidoak]] (R-COH), [[Azido karboxiliko|azido karboxilikoak]] (R-COOH), [[Ester|esterrak]] (R-COOR), [[Anhidrido azido|anhidrido azidoak]] (R-CO-O-CO-R) eta [[Amida|amidak]] (RC(O)-NR<sub>2</sub>).
 
Bestalde, oxigenoa duten [[disolbatzaile]] organiko udariugari daude, esaterako: [[azetona]], [[Metanol|metanola]], [[Etanol|etanola]], [[alkohol isopropilikoa]], [[Furano|furanoa]], [[tetrahidrofuranoa]], [[Eter etiliko|eter etilikoa]], [[Dioxano|dioxanoa]], [[Etil etanoato|etil etanoatoa]], [[dimetilformamida]], [[dimetilsulfoxidoa]], [[Azido azetiko|azido azetikoa]] eta [[Azido formiko|azido formikoa]]. Azetona (CH<sub>3</sub>(CO)CH<sub>3</sub>) eta [[Fenol|fenola]] (C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>OH) beste substantzia batzuen [[Sintesi organiko|sintesirako]] ere erabiltzen dira.
[[Fitxategi:Acetone-3D-vdW.png|thumb|[[Industria kimiko|Industria kimikorako]] material garrantzitsua da [[azetona]].    ]]
Oxigenoa duten beste konposatu organiko garrantzitsu batzuk honakoak dira: [[Glizerina|glizerola]], [[Formaldehido|formaldehidoa]], [[glutaraldehidoa]] eta [[azetamida]]. [[Epoxido|Epoxidoak]] eter mota batzuk dira, zeinetan oxigeno atomoak, hiru atomoko eraztuna osatzen duen.
145 ⟶ 153 lerroa:
Oxigenoak giro tenperatura edo tenperatura baxuagoetan, [[konposatu organiko]] askorekin berez erreakzionatzen du, [[autooxidazio]] izeneko prozesu baten ondorioz. Oxigenoa duten konposatu organiko gehienak ez dira O<sub>2</sub>arekin zuzenean erreakzionatuz sortzen. Industria eta merkataritzan konposatu organiko garrantzitsuenak [[Erredox erreakzio|oxidazioz]] sortzen dira, eta horretarako, [[Etileno|etilenoa]] edo [[Azido perazetiko|azido perazetikoa]] erabiltzen dira aitzindari bezala.<ref name=":0" />
 
Oxigeno elementua, biziarentzako ezinbestekoak diren [[biomolekula]] garrantzitsu ia gehienetan aurkitzen da. Soilik [[eskualeno]] edo [[karoteno]] bezalako biomolekula konplexuek ez dute oxigenorik. Biologikoki garrantzitsuak diren konposatu organikoen artean, [[Karbono hidrato|karbohidratoek]] dute oxigeno proportzio handiena dute masan. [[Lipido]], [[Gantz-azido|gantz azido]], [[aminoazido]] eta [[proteina]] guztiek duteere oxigenoa dute ([[karbonilo]] eta ester taldeak dituztelako). Biologikoki garrantzitsuak diren eta [[energia]] garraiatzen duten [[fosfato]] taldean ere aurkitzen da (PO<sub>4</sub><sup>3-</sup>), [[Adenosina trifosfato|ATP]] eta [[Adenosina difosfato|ADP]] molekuletan zehazki. Horrez gain, [[Bizkarrezur|bizkarrezurrean]], [[Purina|purinetan]] ([[Azido erribonukleiko|RNA]] eta [[Azido desoxirribonukleiko|DNA]]<nowiki/>ren [[adenina]] eta [[Pirimidina|pirimidinetan]] izan ezik) eta [[Hezur|hezurretan]] ([[hidroxiapatito]] edo [[kaltzio fosfato]] bezala) ere agertzen da.
 
 
== Oxigenoa lortzeko bideak ==
153 ⟶ 162 lerroa:
<chem>6CO2 + 6 H2O ->[E] C6H12O6 + 6O2</chem>
 
Beste era natural bat, [[fotodisoziazio]]<nowiki/>a da. [[Erreakzio kimiko|Erreakzio]] honetanhorretan, fotosintesiaren antzeko erreakzio bat ematen da. Hau da, argiaren energia xurgatzen da beste [[molekula]] batzuk sortzeko. Hain zuzen ere, [[karbono dioxido]]<nowiki/>ak [[Eguzkia|eguzkiko]] [[Ultramore|argi ultramorea]] xurgatzen du [[karbono monoxido]] eta oxigenoan [[Disoziazioa|disoziatuz:]]
 
 
 
<chem>CO2 ->[E]CO + 1/2O2</chem>
173 ⟶ 184 lerroa:
<chem>2H2O2 (aq) -> 2H2O (l) + O2 (g)</chem>
 
Erreakzio kimiko hauhori burutzeko, [[Katalizatzaile|katalizatzailea]] erabiltzen da. Kasu honetan, [[manganeso dioxidoa]] <chem>(MnO2)</chem>.
 
* Uraren [[Elektrolisi|elektrolisiaren]] bidez
206 ⟶ 217 lerroa:
=== Toxikotasuna ===
[[Fitxategi:Scuba-diving.jpg|ezkerrera|thumb|226x226px|Oxigenoaren toxikotasuna gerta daiteke birikak O<sub>2</sub>aren presio partziala, normala baino handiagoa denean hartzen dutenean. Hori, urpean igeri egitean eman daiteke.]]
<blockquote>O<sub>2</sub> gaseosoa [[Toxikotasun|toxikoa]] izan daiteke [[presio partzial]] handietan, [[konbultsio]] edo bestelako osasun arazoak sortuz.<ref name=":4">Acott, C. (1999). «Oxygen toxicity: A brief history of oxygen in diving». ''South Pacific Underwater Medicine Society Journal'' (en inglés) '''29''' (3). <small>ISSN 0813-1988</small>. <small>OCLC 16986801</small>. Noiz kontsultatua: 2012ko uztailaren 22an.</ref><ref name=":0" /> Normalean toxikotasuna presio partziala 50 k[[Pascal (unitatea)|Pa]] baino handiagoa denean agertzen da edo itsas mailan O<sub>2</sub>ak duen presio partziala 2,5 aldiz handiagoa bada. Hori ez da arazo izaten, [[aireztatze mekanikoa]] duten gaixoentzat izan ezik. Izan ere, oxigeno maskaretatik ematen zaien gasaren %30-%50 besterik ez da O<sub>2</sub> bolumenaren proportzioa.<ref name=":3" /></blockquote>Denbora batean zehar, [[Ume goiztiar|ume goiztiarrei]], inkubagailu batzuetan jartzen zitzaien zeinetan O<sub>2</sub>an aberatsa zen aireainkubagailu zutenbatzuetan jartzen zitzaien. Baina bertan behera utzi zen ume batzuek ikusmena galdu ondoren.<ref name=":3" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Arlene V.|abizena=Drack|izenburua=Preventing Blindness in Premature Infants|orrialdeak=1620–1621|hizkuntza=en|data=1998-05-28|url=https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJM199805283382210|aldizkaria=New England Journal of Medicine|alea=22|zenbakia=338|issn=0028-4793|doi=10.1056/nejm199805283382210|sartze-data=2018-11-01}}</ref>
 
Erabilera espazialean O<sub>2</sub> puruaren arnasketak erabilera espazialean, hala nola, zenbait jantzi espazial moderno edo espazio-ontzietan, ez du kalterik sortzen, erabiltzen den presio totala oso baxua dela bide.<ref>{{Erreferentzia|izena=George W.|abizena=Morgenthaler|izenburua=An assessment of habitat pressure, oxygen fraction, and EVA suit design for space operations|orrialdeak=39–49|abizena2=Fester|abizena3=Cooley|izena2=Dale A.|izena3=Carolyn G.|data=1994-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/0094576594901465|aldizkaria=Acta Astronautica|alea=1|zenbakia=32|issn=0094-5765|doi=10.1016/0094-5765(94)90146-5|sartze-data=2018-11-01}}</ref><ref>Wade, Mark (2007). «Space Suits» (en inglés). Encyclopedia Astronautica. Archivado desde el original el 13 de diciembre de 2007. Noiz kontsutatua:2012ko uzatilaren 22an.</ref> Jantzi espazialen kasuan, O<sub>2</sub>aren presio partziala arnasten den airean, 30 kPa inguruan aurkitzen da (normala baino 1,4 aldiz handiagoa).
 
Oxigenoaren toxikotasuna [[birika]] eta [[Nerbio-sistema zentral|nerbio sistema zentralean]], sakonera handietan igeri egitean edo [[urpeko igeriketa]] profesionalean eman daiteke.<ref name=":3" /><ref name=":4" /> 60 kPa baino presio partzial handiagoa duen O<sub>2</sub>a duen airea denbora luzez arnasten bada, [[biriketako fibrosi]] iraunkorra sortzera heldu daiteke.<ref name=":5">{{Erreferentzia|izena=Peter|abizena=Wilmshurst|izenburua=ABC of oxygen|orrialdeak=996–999|hizkuntza=en|data=1998-10-10|url=https://www.bmj.com/content/317/7164/996|aldizkaria=BMJ|alea=7164|zenbakia=317|issn=0959-8138|pmid=9765173|doi=10.1136/bmj.317.7164.996|sartze-data=2018-11-01}}</ref> 160 kPa (~1,6 atmosfera) baino handiagoa duten presio partzialetan egoteak konbultsioak eragin ditzake, normalean urpekarientzat hilgarriak izaten dira. Toxikotasun akutua eman daiteke %21eko edo gehiagoko O<sub>2</sub>a duen airea arnasten bada 66 metro edo gehiagoko sakoneran. Baita, %100eko O<sub>2</sub>a duen airea arnasten bada soilik 6 metroko sakoneran.<ref name=":5" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Donald,|abizena=Kenneth.|izenburua=Oxygen and the diver.|argitaletxea=SPA in conjunction with K. Donald|data=1992|url=https://www.worldcat.org/oclc/26894235|isbn=1854211765|pmc=26894235|sartze-data=2018-11-01}}</ref> <ref>{{Erreferentzia|izena=Kenneth W.|abizena=Donald|izenburua=Oxygen Poisoning in Man: Part I|orrialdeak=667–672|hizkuntza=en|data=1947-05-17|url=https://www.bmj.com/content/1/4506/667|aldizkaria=Br Med J|alea=4506|zenbakia=1|issn=0007-1447|doi=10.1136/bmj.1.4506.667|sartze-data=2018-11-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Kenneth W.|abizena=Donald|izenburua=Oxygen Poisoning in Man: Part II|orrialdeak=712–717|hizkuntza=en|data=1947-05-24|url=https://www.bmj.com/content/1/4507/712|aldizkaria=Br Med J|alea=4507|zenbakia=1|issn=0007-1447|doi=10.1136/bmj.1.4507.712|sartze-data=2018-11-01}}</ref>
 
=== Konbustioa eta beste arrisku batzuk ===
[[Fitxategi:Apollo 1 fire.jpg|thumb|[[Apollo 1]]<nowiki/>aren aginte moduluaren barnealdea. O<sub>2</sub> puruak normala baino handiago den presioan eta txinparta batek sutea eragin zuen, eta ondorioz, tripulazioaren heriotza.]]
Oxigeno kontzentrazio handia duten iturriak [[Errekuntza|konbustio]] azkarra bizkortzen du. [[Sute]] eta leherketa arriskuak, [[oxidatzaile]] kontzentratuak eta erregaiak gertuegi jartzen direnean ematen dira. Hala ere, bai bero zein txinparta bidezko ignizioa beharrezkoa da konbustioari hasiera emateko.<ref name=":6">Barry L. Werley (Edtr.) (1991). «Fire Hazards in Oxygen Systems». ''ASTM Technical Professional training'' (ingelesez). Filadelfia: ASTM International Subcommittee G-4.05.</ref> Oxigenoa substantzia bera, ez da erregai bat, oxidatzailea baizik. Konbustioa emateko arriskuak,  oxidatzaile sendoak diren oxigenodun konposatuetan ere ematen da, hala nola, [[Peroxido|peroxidoetan]], [[Klorato|kloratoetan]], [[Perklorato|perkloratoetan]] eta [[Dikromato|dikromatoetan]], suari oxigenoa eman diezaioketelako.
 
O2O<sub>2</sub> kontzentratuakontzentratuak konbustio azkarra eta energetikoa ahalbidetzen du.(109) Oxigeno likidoa bildu eta garraiatzen duten hoditeri eta altzairuzko ontziak, erregai moduan jokatzen dute. Horregatik, horien diseinu eta fabrikazioan arreta berezia jarri behar da ignizio iturriak txikiagotu egiten direla ziurtatzeko.<ref name=":6" /> [[Apollo 1]]<nowiki/>aren tripulazioaren heriotza eragin zuen sutea hain azkar hedatzearen arrazoia, kapsula O2 puruarekin presurizatua eta presio hori[[Presio atmosferiko|presio atmosferikoa]] baino pixka bat handiagoa zelakozen daO<sub>2</sub> puruarekin presurizatu zutelako izan zen. BerazBerez, misioan, presio normalaren 1/3 erabili beharko litzateke.<ref>{{Erreferentzia|izena=Chiles, James|abizena=R.|izenburua=Inviting disaster : lessons from the edge of technology : an inside look at catastrophes and why they happen|argitaletxea=HarperBusiness|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/50549938|edizioa=1st paperback ed|isbn=0066620821|pmc=50549938|sartze-data=2018-11-01}}</ref>▼
 
 
▲O2 kontzentratua konbustio azkarra eta energetikoa ahalbidetzen du.(109) Oxigeno likidoa bildu eta garraiatzen duten hoditeri eta altzairuzko ontziak erregai moduan jokatzen dute. Horregatik, horien diseinu eta fabrikazioan arreta berezia jarri behar da ignizio iturriak txikiagotu egiten direla ziurtatzeko.<ref name=":6" /> [[Apollo 1]]<nowiki/>aren tripulazioaren heriotza eragin zuen sutea hain azkar hedatzearen arrazoia, kapsula O2 puruarekin presurizatua eta presio hori presio atmosferikoa baino pixka bat handiagoa zelako da. Beraz, misioan presio normalaren 1/3 erabili beharko litzateke.<ref>{{Erreferentzia|izena=Chiles, James|abizena=R.|izenburua=Inviting disaster : lessons from the edge of technology : an inside look at catastrophes and why they happen|argitaletxea=HarperBusiness|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/50549938|edizioa=1st paperback ed|isbn=0066620821|pmc=50549938|sartze-data=2018-11-01}}</ref>
 
Oxigeno likidoaren isurketa ematen baldin bada, eta hori [[Zur|egurra]] bezalako materia organikoarekin, produktu [[Petrokimika|petrokimikoekin]] edo [[Asfalto|asfaltoarekin]] kontaktuan jartzen bada, talka mekaniko bat jasoz gero, material horiek edozein momentutan eztanda egitea eragin dezake.<ref name=":6" /> Beste zenbait likido [[Kriogenia|kriogenikok]] bezala, gorputzarekin kontaktuan jartzen bada, azalaren eta begien [[Izozte (medikuntza)|izoztea]] eragin dezake.
 
== Erreferentziak ==
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Oxigeno"(e)tik eskuratuta