Platino: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
199. lerroa:
=== Lehengo erabilerak ===
Arkeologoek 1200 k.a. bezain goizo erabilia izan zela diote, Antzinako Egiptoko ehorzketetan aurkitu zituzten urrezko bitxietan aurkitu zituzten eta. Haatik, egipziarrek metal honengan zeukaten ezaguera ez dakigu nolako zen. Nahiko posiblea izango litzateke ez izatea gai platino "aleak" urretan ikusteko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Hesse, Rayner|abizena=W.|izenburua=Jewelrymaking through history : an encyclopedia|argitaletxea=Greenwood Press|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/81252719|isbn=9780313335075|pmc=81252719|sartze-data=2018-11-04}}</ref>
Metal hau ameriketako natiboengatik erabilia izan zen urre-platinozko aleaziozko artefaktu zuriak ekoizteko, gaur egun [[Esmeraldas|Esmeraldas (Ekuador)]] hiria denaren inguruan. Erlatiboki sofistikatua zen hauts metalurgia sistema bat erabitzen zute. Objetu hauetako platinoa elementu purua ez izan arren, platino taldeko beste elementuekin naturalki nahastuta zegoen platinoa izan ohi zen gehien ekoizten zena, [[paladio]], [[rodio]] eta [[iridio]]<nowiki/>arekin batera hain zuzen ere.<ref>{{Erreferentzia|izena=McDonald, Donald,|abizena=1889-1982.|izenburua=A history of platinum and its allied metals|argitaletxea=Johnson Matthey|data=1982|url=https://www.worldcat.org/oclc/9465580|isbn=0905118839|pmc=9465580|sartze-data=2018-11-04}}</ref>▼
▲Metal hau ameriketako natiboengatik erabilia izan zen urre-platinozko aleaziozko artefaktu zuriak ekoizteko, gaur egun [[Esmeraldas|Esmeraldas (Ekuador)]] hiria denaren inguruan. Erlatiboki sofistikatua zen hauts metalurgia sistema bat erabitzen zute. Objetu hauetako platinoa elementu purua ez izan arren, platino taldeko beste elementuekin naturalki nahastuta zegoen platinoa izan ohi zen gehien ekoizten zena, [[paladio]], [[rodio]] eta [[iridio]]<nowiki/>arekin batera hain zuzen ere.
=== Europarren aurkikuntza ===
209 ⟶ 210 lerroa:
1735ean [[Antonio de Ulloa]] eta Don Jorge Juan eta Santacilia ameriketako natibo batzuk platinoa meatzatzen ari zirela konturatu ziren, beraien zortzi urteko
bidaian [[Kolonbia]] eta [[Peru]]<nowiki/>tik. Ulloa eta Juanek pipita zurixka batzuk zeukaten harriak ikusi zituzten eta Espainiarra ekarri zituzten. Antonio de Ulloak lehenengo mineralogiako laborategia jarri zuen martxan eta lehenengoa izan zen platinoa sistematikoki aztertzen, 1748an. Izandako espediziotik jasotako txostenak deskripzio bat zuen platinoa metal banaezina eta kaltzinagaitza zela esanez. 1748ko artkulua argitaratu ondoren, Ulloak ez zuen metal honen ikerkuntzarekin jarraitu; honen ordez [[Huancavelica]]<nowiki/>ra bidali zuten merkurioaren minak ikuskatzera.<ref>{{Erreferentzia|izena=Weeks, Mary Elvira,|abizena=1892-|izenburua=The discovery of the elements ...|argitaletxea=[publisher not identified]|url=https://www.worldcat.org/oclc/23991202|edizioa=3d ed. rev|isbn=0848685792|pmc=23991202|sartze-data=2018-11-04}}</ref>
1741ean, Charles Wood metalurgialari britaniarrak Kolonbiako platinoaren hainbat lagin topatu zituen [[Jamaika]]<nowiki/>n eta ondoren [[William Brownrigg]]<nowiki/>i bidali zizkion hauek hobeto aztertzeko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Brownrigg, William (1711–1800)|argitaletxea=Oxford University Press|data=2018-02-06|url=http://dx.doi.org/10.1093/odnb/9780192683120.013.3719|sartze-data=2018-11-04|encyclopedia=Oxford Dictionary of National Biography}}</ref>. Brownriggek 1750. urtean platinoari buruzko xehetasun handiko txosten bat aurkeztu zionn [[Royal Society]]<nowiki/>ri, garbi utzitz inoiz ez zuela metalaren aipamenik inon ikusi.<ref>{{Erreferentzia|izena=Wm.|abizena=Watson|izenburua=Several Papers concerning a New Semi-Metal, Called Platina; Communicated to the Royal Society by Mr. Wm. Watson F. R. S.|orrialdeak=584–596|abizena2=Brownrigg|izena2=W.|data=1749-01-01|url=http://dx.doi.org/10.1098/rstl.1749.0110|aldizkaria=Philosophical Transactions of the Royal Society of London|alea=491-496|zenbakia=46|issn=0261-0523|doi=10.1098/rstl.1749.0110|sartze-data=2018-11-04}}</ref> Honez gain, garrantzia eman zion platinoaren fusio-puntu altuari eta boraxarekin zeukan elkartzeko zailtasunari. Handik gutxira europako beste kimikalariak hasi ziren platinoa ikertzen, hala nola, [[Andreas Sigismund Marggraf]], [[Torbern Bergman]], [[Jöns Jakob Berzelius]], [[William lewis|William Lewis]] eta [[Pierre Macquer]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Allgemeine Tabelle der Berfuche|argitaletxea=De Gruyter|orrialdeak=14–24|data=1830-12-31|url=http://dx.doi.org/10.1515/9783111691176-006|aldizkaria=Versuche mit dem Balistischen Pendel die Geschwindigkeiten geschossener Körper zu bestimmen|isbn=9783111691176|sartze-data=2018-11-04}}</ref>. 1752an, [[Henrik Scheffer]]-ek metalaren deskripzio zientifiko zehatz bat argitaratu zuen, hau "urre zuri" batez joz, eta aipatuz nola [[artseniko]]<nowiki/>aren laguntzaz platino mea bat urtzea lortu zuen. Scheffer-ek, urrea platinoa baino xaflakorragoa bezalakoa deskribatu zuen baina biak korrosioarekiko erresistenteak ziren.<ref>{{Erreferentzia|izena=Weeks, Mary Elvira,|abizena=1892-|izenburua=The discovery of the elements ...|argitaletxea=[publisher not identified]|url=https://www.worldcat.org/oclc/23991202|edizioa=3d ed. rev|isbn=0848685792|pmc=23991202|sartze-data=2018-11-04}}</ref>▼
▲1741ean, Charles Wood metalurgialari britaniarrak Kolonbiako platinoaren hainbat lagin topatu zituen [[Jamaika]]<nowiki/>n eta ondoren [[William Brownrigg]]<nowiki/>i bidali zizkion hauek hobeto aztertzeko. Brownriggek 1750. urtean platinoari buruzko xehetasun handiko txosten bat aurkeztu zionn [[Royal Society]]<nowiki/>ri, garbi utzitz inoiz ez zuela metalaren aipamenik inon ikusi. Honez gain, garrantzia eman zion platinoaren fusio-puntu altuari eta boraxarekin zeukan elkartzeko zailtasunari. Handik gutxira europako beste kimikalariak hasi ziren platinoa ikertzen, hala nola, [[Andreas Sigismund Marggraf]], [[Torbern Bergman]], [[Jöns Jakob Berzelius]], [[William lewis|William Lewis]] eta [[Pierre Macquer]]. 1752an, [[Henrik Scheffer]]-ek metalaren deskripzio zientifiko zehatz bat argitaratu zuen, hau "urre zuri" batez joz, eta aipatuz nola [[artseniko]]<nowiki/>aren laguntzaz platino mea bat urtzea lortu zuen. Scheffer-ek, urrea platinoa baino xaflakorragoa bezalakoa deskribatu zuen baina biak korrosioarekiko erresistenteak ziren.
=== Malgutasuna ===
| |||