Oxigeno: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
114. lerroa:
Lavoisierrek «funtsezko airea»-ri oxigeno izena eman zion 1777an, [[Greko klasiko|grekotik]] abiatuz ὀξύς (''oxys'') (“[[azido]]” esan nahi duena) eta -γενής (''-genēs'') (“sortzaile” esan nahi duena), azidoak eratzeko ezinbestekoa zela uste zuelako.<ref>Parks, G. D.; Mellor, J. W. ''Mellor's Modern Inorganic Chemistry'' (ingelesez) (6. edizioa). Londres: Longmans, Green and Co.</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Breve historia de la quimica / Introduccion a Las Ideas Y Conceptos De La Quimica / Introduction to Ideas and Concepts of Chemistry.|argitaletxea=Alianza Editorial Sa|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/701020154|isbn=9788420664217|pmc=701020154|sartze-data=2018-11-01}}</ref> Baina denbora bat pasa ondoren, kimikariak, bereziki [[Humphry Davy]]<nowiki/>k 1812an, Lavoisierrek huts egin egin zuela konturatu ziren. Izan ere, [[Hidrogeno|hidrogenoa]] da azidoak eratzen dituen oinarria, baina ordurako ''oxigeno'' izena zabaldua zegoen.
== Oxigenoa lortzeko bideak ==▼
Oxigenoa da Lurrean dagoen gairik ugariena. Atmosferan aske dago, eta uraren zatirik handiena osatzen du; Lurraren azalean, [[silikato]]etan eta [[karbonato]]etan, eta gai organikoetan, landareetan eta mineraletan ere dago. Industrian oxigenoa nitrogenoarekin batera prestatzen da, aire isurkariaren destilazioaren bidez; oxigenoa isurkari bihurtzen denean, nitrogenoa, artean, gas egoeran dago. Uretik ere lor daiteke oxigenoa, disoluzio alkalino baten elektrolisiaren bidez; oxigenoa anodoan askatzen da eta hidrogenoa, berriz, katodoan. Oxigenoa gas egoeran dagoenean altzairuzko hodiz garraiatzen da, eta isurkari denean, altzairuzko ontzietan gordetzen. Laborategian oxigenoa lortzeko [[potasio klorato]]a erabiltzen da, berotuz gero oxigenoa askatzen baitu. Uraren elektrolisi bidez ere oxigeno kopuru txikiak lor daitezke. Bizitzako gertakarietan guztizko garrantzia du oxigenoak: materia biziaren zati nagusietako bat izateaz gainera arnasketa eta oxidazio biologikoetan parte hartzen du▼
== Konposatuak ==
143 ⟶ 140 lerroa:
Oxigeno elementua, biziarentzako ezinbestekoak diren [[biomolekula]] garrantzitsu ia gehienetan aurkitzen da. Soilik [[eskualeno]] edo [[karoteno]] bezalako biomolekula konplexuek ez dute oxigenorik. Biologikoki garrantzitsuak diren konposatu organikoen artean, [[Karbono hidrato|karbohidratoek]] dute oxigeno proportzio handiena masan. [[Lipido]], [[Gantz-azido|gantz azido]], [[aminoazido]] eta [[proteina]] guztiek dute oxigenoa ([[karbonilo]] eta ester taldeak dituztelako). Biologikoki garrantzitsuak diren eta [[energia]] garraiatzen duten [[fosfato]] taldean ere aurkitzen da (PO<sub>4</sub><sup>3-</sup>), [[Adenosina trifosfato|ATP]] eta [[Adenosina difosfato|ADP]] molekuletan zehazki. Horrez gain, [[Bizkarrezur|bizkarrezurrean]], [[Purina|purinetan]] ([[Azido erribonukleiko|RNA]] eta [[Azido desoxirribonukleiko|DNA]]<nowiki/>ren [[adenina]] eta [[Pirimidina|pirimidinetan]] izan ezik) eta [[Hezur|hezurretan]] ([[hidroxiapatito]] edo [[kaltzio fosfato]] bezala) ere agertzen da.
▲== Oxigenoa lortzeko bideak ==
▲Oxigenoa da Lurrean dagoen gairik ugariena. Atmosferan aske dago, eta uraren zatirik handiena osatzen du; Lurraren azalean, [[silikato]]etan eta [[karbonato]]etan, eta gai organikoetan, landareetan eta mineraletan ere dago. Industrian oxigenoa nitrogenoarekin batera prestatzen da, aire isurkariaren destilazioaren bidez; oxigenoa isurkari bihurtzen denean, nitrogenoa, artean, gas egoeran dago. Uretik ere lor daiteke oxigenoa, disoluzio alkalino baten elektrolisiaren bidez; oxigenoa anodoan askatzen da eta hidrogenoa, berriz, katodoan. Oxigenoa gas egoeran dagoenean altzairuzko hodiz garraiatzen da, eta isurkari denean, altzairuzko ontzietan gordetzen. Laborategian oxigenoa lortzeko [[potasio klorato]]a erabiltzen da, berotuz gero oxigenoa askatzen baitu. Uraren elektrolisi bidez ere oxigeno kopuru txikiak lor daitezke. Bizitzako gertakarietan guztizko garrantzia du oxigenoak: materia biziaren zati nagusietako bat izateaz gainera arnasketa eta oxidazio biologikoetan parte hartzen du.
== Erabilerak ==
| |||