Apuleio: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
|||
1. lerroa:
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Apuleio Madaurakoa'''<ref>''Apuleio'' bere ''[[nomen]]'' zen. Bere ''[[praenomen]]'' ezezaguna da. Pizkundean ''Lucius'' ezarri zitzaion ''praenomen'' gisa ''Asinus Aureus'' bere eleberriko pertsonaia berarekin identifikatzen baitzen, eta hori dela eta, ''Lucius Apuleius'' izenez ere ezagutzen da. Antzinako eskuizkribuetan ''Apuleius philosophus Platonicus'' izena ere ematen zaio.</ref> ([[latin]]ez: ''Apuleius Madaurensis''; [[Madaura]], [[
== Bizitza ==
[[Getulia]] eta [[Numidia]] artean kokaturiko [[Madaura]] hirian jaio zen. Hiriko buru baten semea zen eta [[Kartago]]n gramatika, erretorika eta filosofia ikasi zituen. [[Atenas]] hirian filosofia ikasketak sakondu zituen, bere pentsaera platonismora zuzenduz. Ondoren, [[Erroma|Erroman]] ere bizi izan zen. [[Egipto]] eta [[Anatolia|Asia Txikia]] ere bisitatu zituen bertako filosofiak eta erlijioak ikasiz. Azkenik, [[Afrika]]ra itzuli zen 30 bat urte zituela. Hasiera batean, [[Alexandria]]ra joateko asmoa zuen, baina bidean egungo [[Tripoli]] hiritik gertu dagoen Oea hirian gaixotu eta bertan Sicinius Pontianus izeneko lagunarekin topo egin zuen. Honek Aemilia Pudentilla bere ama alargunarekin ezkontzeko proposamena egin zion, familiako ondasunak aitaren senideek beretzat hartu nahi baitzituzten. Apuleio Pudentillarekin ezkondu zen 155-156 urteetan. Pontianus hiltzean Pudentillaren sendia Apulioren aurka jarri eta salaketa jarri zioten, emaztea bereganatu eta bere aberastasunak eskuratzearren sorginkeriak baliatu zituela argudiatuz. Salaketa honen aurka ''[[Apologia (Apuleio)|Apologia]]'' izeneko defentsa-lana idatzi zuen<ref name=":0" />. Epaiketa [[Sabratha]] hirian ospatu zen 156-158 urteetan eta [[Claudius Maximus]] prokonsula izan zen epaile. Epaiketaren ostean [[Kartago]]n jarraitu zuen bere karrera. ▼
▲[[Getulia]] eta [[Numidia]] artean kokaturiko [[Madaura]] hirian jaio zen. Hiriko buru baten semea zen eta [[Kartago]]n gramatika, erretorika eta filosofia ikasi zituen. [[Atenas]] hirian filosofia ikasketak sakondu zituen, bere pentsaera platonismora zuzenduz. Ondoren, [[Erroma|Erroman]] ere bizi izan zen. [[Egipto]] eta [[Anatolia|Asia Txikia]] ere bisitatu zituen bertako filosofiak eta erlijioak ikasiz. Azkenik, [[Afrika]]ra itzuli zen 30 bat urte zituela. Hasiera batean, [[Alexandria]]ra joateko asmoa zuen, baina bidean egungo [[Tripoli]] hiritik gertu dagoen Oea hirian gaixotu eta bertan Sicinius Pontianus izeneko lagunarekin topo egin zuen. Honek Aemilia Pudentilla bere ama alargunarekin ezkontzeko proposamena egin zion, familiako ondasunak aitaren senideek beretzat hartu nahi baitzituzten. Apuleio Pudentillarekin ezkondu zen 155-156 urteetan. Pontianus hiltzean Pudentillaren sendia Apulioren aurka jarri eta salaketa jarri zioten, emaztea bereganatu eta bere aberastasunak eskuratzearren sorginkeriak baliatu zituela argudiatuz. Salaketa honen aurka ''[[Apologia (Apuleio)|Apologia]]'' izeneko defentsa-lana idatzi zuen. Epaiketa [[Sabratha]] hirian ospatu zen 156-158 urteetan eta [[Claudius Maximus]] prokonsula izan zen epaile. Epaiketaren ostean [[Kartago]]n jarraitu zuen bere karrera.
Apuleio erretoriko ospetsu bihurtu zen eta bere omenez [[estatua (eskultura)|estatuak]] altxatu ziren [[Kartago]]n eta [[Oea]]n, besteak beste. Apuleiok berak jasotako bere hitzaldien zati aukeratuak ''[[Florida (Apuleio)|Florida]]'' izeneko lanean aurkitzen dira. Bertan denetariko gaiak aztertzen dira, hala nola historia, mitologia, geografia, etnografia, historia naturala etab. [[160]]. urtetik aurrera ez da berari buruzko berririk gorde. [[170]] urtearen inguruan hil zen<ref>{{en}} Jack Lindsay, Apuleio: ''[http://books.google.es/books?id=gk1B10oUJCwC&printsec=frontcover&source=gbs_v2_summary_r&cad=0#v=onepage&q=&f=false The golden ass]'', 5-29 orrialdeak.</ref><ref>{{en}} ''[http://www.encyclopedia.com/doc/1G2-3404707523.html Lucius Apuleius]'', ''www.encyclopedia.com'' webgunean.</ref>.
12 ⟶ 10 lerroa:
== Lanak ==
Oso idazle oparoa izan zen, baina tratatu tekniko ([[Botanika|botanikaz]], [[Medikuntza|medikuntzaz]], [[Astronomia|astronomiaz]], [[Paremiologia|paremiologiaz]] eta abar) asko galdu dira. Zenbait obra filosofiko, ideia platoniko eta peripatetikoekin, ere badauzka: ''Deo Socratis'' liburuan [[Sokrates]] gidatzen zuen jenioaz idazten du; ''De Platone et eius dogmate''-n [[Platon|Platonen]] dotrinak azaltzen ditu; eta ''De mundo''-n [[Aristoteles]] itzultzen du.
Idatzi erretorikoetatik ''Florida'' besterik ez daukagu eta ''Apologia'' sorginkeria salaketari aurka egiteko bere hitzaldia (salaketa horrek alargun aberats batekin sorginkeria baliatuz ezkondu zela zioen).
Idatzien artean ''Asinus aureus'' edo ''Urrezko astoa'', ''Metamorfosis'' izenburuz ere ezagutzen dena, gailentzen da. [[Luziano Samosatakoa|Luziano Samosatakoak]] idatzitako ''Luzio edo astoa'' lan honen aurrekaria izan daiteke. Bertan antzeko egoerak kontztaen dira, naiz eta Apuleiorena zabalago eta osauagoa den. Ez dago argi, hala ere, Luzianoren lanaren data zein den, grekeraz eginiko birmoldaketa bat izan bait daiteke.
Eleberriak Luzio, [[Tesalia]]n barrena bidaiatzen den saltzaile baten abenturak aipatzen ditu. Bat batean [[asto]] bilakatuko da, bere arima gordez betiere. Asto izanik nagusi batzuk izango ditu: lapurrak, saltzaileak, gudariak, jopuak, eta abar. Hitz egiteko gaitasuna izan ez arren, Luziok gizarte maila guztiak agertuko ditu. Obraren barrena patetismoa, komikotasun eta satira nahasten dira, batzuetan gidoia korapilatzen duten ipuinen bitartez. Baina Apuleiok mitoa eta erromantizismoa baliatzen ditu, [[Kupido]] eta [[Psike (mitologia)|Psikeren]] ipuinean bezala.
''Asinus aureus'' fikzioa den arren, idazlearen datu autobiografikoak ditu, eta heroia bere egilearen erretratu partzial gisa ikusi da.<ref name=":0" />
[[Erdi Aroa]]n ''Urrezko astoa'' oso irakurria izan zen eta [[Giovanni Boccaccio|Boccaccio]] eta [[Cervantes]]engan eragin zuen.
| |||