08:56, 17 urria 2018ko berrikusketa aldatu Supro23 (eztabaida \| ekarpenak) 1.955 edits →‎Behaketen historia: atala sortzen hasi Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin ← Aurreko ezberdintasuna		09:00, 17 urria 2018ko berrikusketa aldatu desegin Supro23 (eztabaida \| ekarpenak) 1.955 edits t →‎Antzinako eta Erdi Aroko behaketak Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
333. lerroa: === Antzinako eta Erdi Aroko behaketak === [[Fitxategi:Galileo.arp.300pix.jpg\|thumb\|[[Galileo Galilei]], 1610. urtean Marte teleskopio bidez ikusi zuen lehenengo pertsona.<ref>{{Erreferentzia\|izena=William T.\|abizena=Peters\|izenburua=The Appearances of Venus and Mars in 1610\|orrialdeak=211–214\|hizkuntza=en\|data=1984-10\|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1984JHA....15..211P\|aldizkaria=Journal for the History of Astronomy\|alea=3\|zenbakia=15\|issn=0021-8286\|doi=10.1177/002182868401500306\|sartze-data=2018-10-17}}</ref>\|alt=\|ezkerrera]]Antzinako [[Sumer\|sumeriarren]] ustez, Marte [[Nergal]], zen, gerra eta ~~izurrite~~izurritearen jainkoa.<ref name=":24">{{Erreferentzia\|izena=Rabkin, Eric\|abizena=S.\|izenburua=Mars : a tour of the human imagination\|orrialdeak=9-11\|argitaletxea=Praeger Publishers\|data=2005\|url=https://www.worldcat.org/oclc/57594341\|isbn=0275987191\|pmc=57594341\|sartze-data=2018-10-17}}</ref> Sumeriar garaietan, Nergal garrantzia txikia zuen jainkoa zen, ~~[254]~~ baina, beranduago, bere gurtza zentro nagusia ~~Nineveh~~[[Ninive]] hiria izan zen.<ref ~~[254]~~name=":24" /> Mesopotamiako testuetan, Marteri "hildakoen patua epaitzeko izarra" deitzen zaio.<ref>{{Erreferentzia\|izena=Henry O.\|abizena=Thompson\|izenburua=Mekal: The God of Beth-Shan\|orrialdea=255\|argitaletxea=Brill Archive\|hizkuntza=en\|data=1970\|url=https://books.google.com/books?id=kc0UAAAAIAAJ&pg=PA125\|sartze-data=2018-10-17}}</ref> Antzinako egipziarrek idatzietan jada jasota dago Marte, gaueko zeruan dabilen objektu gisa, eta, k. a. 1534. urte inguruan, planetaren [[Atzeranzko mugimendu\|atzeranzko mugimendua ]] ezagutzen zuten.<ref>{{Erreferentzia\|izena=Novakovic,\|abizena=B.\|izenburua=Senenmut: An Ancient Egyptian Astronomer\|hizkuntza=en\|data=2008-10\|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2008POBeo..85...19N\|aldizkaria=Publications de l'Observatoire Astronomique de Beograd\|zenbakia=85\|issn=0373-3742\|sartze-data=2018-10-17}}</ref> [[Neo-Babiloniar ~~Inperioaren~~inperioa\|Neo-Babiloniar inperioaren]] garaian, [[Babiloniar astronomia\|astronomo babiloniarrek]] planeten posizioen erregistro zehatzak egiten zituzten eta haien portaeraren behaketa sistematikoak egiten zituzten. Marteren inguruan, bazekiten planetak 37 periodo sinodiko eta zodiakotik 42 zirkuitu egiten zituela 79 urtero. Metodo aritmetikoak asmatu zituzten planeten aurreikusitako posizioei zuzenketa txikiak egiteko.<ref>{{Erreferentzia\|izena=North, John\|abizena=David.\|izenburua=Cosmos: an illustrated history of astronomy and cosmology\|orrialdeak=48-52\|argitaletxea=University of Chicago Press\|data=2008\|url=https://www.worldcat.org/oclc/167514021\|isbn=9780226594408\|pmc=167514021\|sartze-data=2018-10-17}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izena=Swerdlow, N. M. (Noel\|abizena=M.)\|izenburua=The Babylonian theory of the planets\|orrialdeak=24-72\|argitaletxea=Princeton University Press\|data=1998\|url=https://www.worldcat.org/oclc/37493002\|isbn=0691011966\|pmc=37493002\|sartze-data=2018-10-17}}</ref> K. a. laugarren mendean, Aristotelesek behatu zuen Marte eguzkiaren atzean ostentzen zela okultazio batean, planeta urrunago zegoela adieraziz.<ref>{{Erreferentzia\|izena=Charles Lane\|abizena=Poor\|izenburua=The Solar System: A Study of Recent Observations\|argitaletxea=G.P. Putnam's Sons\|hizkuntza=en\|data=1908\|url=https://books.google.hn/books?id=1pElAAAAMAAJ&printsec=copyright&hl=es\|sartze-data=2018-10-17}}</ref> Ptolomeok, Alexandrian bizitzen zen greziarrak,<ref>{{Erreferentzia\|izena=Harland, David M. (David Michael),\|abizena=1955-\|izenburua=Cassini at Saturn : Huygens results\|orrialdea=1\|argitaletxea=Springer\|data=2007\|url=https://www.worldcat.org/oclc/191464543\|isbn=9780387739786\|pmc=191464543\|sartze-data=2018-10-17}}</ref> Marteren mugimendu orbitalaren arazoa aztertu zuen. Ptolomeoren eredua eta bere astronomia lan kolektiboa Almagest bolumen anitzeko bilduman aurkeztu zen, eta hurrengo hamalau mendeetan mendebaldeko astronomiako erreferentzia tratatua bihurtu zen.<ref>{{Erreferentzia\|izena=Hummel, Charles\|abizena=E.\|izenburua=The Galileo connection : resolving conflicts between science & the Bible\|orrialdeak=35-38\|argitaletxea=InterVarsity Press\|data=1986\|url=https://www.worldcat.org/oclc/12807944\|isbn=087784500X\|pmc=12807944\|sartze-data=2018-10-17}}</ref> Txinako antzinako literaturak baieztatzen du astronomo txinatarrek Marte ezagutzen zutela, gutxienez k. a. laugarren mendetik.<ref>{{Erreferentzia\|izena=Needham, Joseph,\|abizena=1900-1995.\|izenburua=The shorter Science and civilisation in China : an abridgement of Joseph Needham's original text\|orrialdea=187\|argitaletxea=Cambridge University Press\|data=1978-<1995>\|url=https://www.worldcat.org/oclc/3345021\|isbn=0521218217\|pmc=3345021\|sartze-data=2018-10-17}}</ref> V. mendean, Surya Siddhanta indiar astronomia testuak Marteren diametroa kalkulatu zuen.<ref>{{Erreferentzia\|izena=RICHARD\|abizena=THOMPSON\|izenburua=Planetary Diameters in the Surya-Siddhanta\|data=1997-01-01\|url=https://www.researchgate.net/publication/237596509_Planetary_Diameters_in_the_Surya-Siddhanta\|sartze-data=2018-10-17}}</ref> Ekialdeko Asiako kulturetan, Marte tradizionalki "su izar" (txineraz: 火星) gisa aipatzen da, bost elementuetan oinarrituta.<ref>{{Erreferentzia\|izena=Jan Jakob Maria\|abizena=Groot\|izenburua=Religion in China: Universism, a Key to the Study of Taoism and Confucianism\|argitaletxea=G. P. Putnam's Sons\|hizkuntza=en\|data=1912\|url=https://books.google.com/books?id=ZAaP7dyjCrAC&pg=PA300\|sartze-data=2018-10-17}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izena=Crump,\|abizena=Thomas.\|izenburua=The Japanese numbers game : the use and understanding of numbers in modern Japan\|orrialdeak=39-40\|argitaletxea=Routledge\|data=1992\|url=https://www.worldcat.org/oclc/52849360\|isbn=0203318102\|pmc=52849360\|sartze-data=2018-10-17}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izena=Homer Bezaleel\|abizena=Hulbert\|izenburua=The Passing of Korea\|orrialdea=426\|\|argitaletxea=Doubleday, Page\|hizkuntza=en\|data=1909\|url=https://books.google.com/books?id=fxwpAAAAYAAJ&pg=PA426\|sartze-data=2018-10-17}}</ref>

Marte: berrikuspenen arteko aldeak