Marte: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
tNo edit summary |
→Bizigarritasuna eta biziaren bilaketa: atala osatu Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
249. lerroa:
== Bizigarritasuna eta biziaren bilaketa ==
{{Nagusia|Bizia Marten}}
[[Fitxategi:Mars Viking 11d128.png|alt=Viking 1 zundak Marteko lurrean hainbat esperimentu egin zituen bizia aurkitzeko.|thumb|[[Viking programa|Viking 1]] zundak Marteko lurrean hainbat esperimentu egin zituen bizia aurkitzeko.]]Gaur egun [[bizigarritasun planetarioa]]ren (mundu batek bizitza sortzeko ingurumen baldintzak garatzeko duen ahalmena) dugun ulermenak azalean ur likidoa duten planetek aukera hobeak dituztela dio. Askotan, honek planeta hauen orbita [[Zona zirkunestelar bizigarri|eremu habitagarrian]] egotea eskatzen du. Eguzki Sisteman, eremu hau [[
[[Fitxategi:PIA19673-Mars-AlgaCrater-ImpactGlassDetected-MRO-20150608.jpg|alt=Talka beira (inpaktita) gordailuak (berdeguneak) Alga kraterrean, antzinako bizia kontserbatu ahal izan den gune posiblea|thumb|[[Talka beira]] (inpaktita) gordailuak (berdeguneak) Alga kraterrean, [[Bizia Marten|antzinako bizia]] kontserbatu ahal izan den gune posiblea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Catalog Page for PIA19673|url=http://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/PIA19673|aldizkaria=photojournal.jpl.nasa.gov|sartze-data=2018-10-16}}</ref>]][[Magnetosfera]] falta eta Marteren atmosfera oso mehea erronka bat dira: planetak oso [[bero transferentzia]] txikia du bere gainazalean zehar, isolamendu eskasa [[eguzki haize]]aren bonbardaketen aurka eta presio atmosferiko baxuegia ura likido egoeran gordetzeko (honen ordez ura [[Sublimazio|sublimatu]] egiten da gas egoerara). Marte ia, edo agian guztiz, geologikoki hilda dago. Aktibitate bolkanikoaren bukaerarekin batera, lurrazalaren eta planetaren barnealdearen artean ematen zen konposatu kimiko eta mineralen birziklapena eten egin da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Hansson, Anders,|abizena=1957-|izenburua=Mars and the development of life|argitaletxea=Wiley|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/34192019|edizioa=2nd ed|isbn=0471966053|pmc=34192019|sartze-data=2018-10-16}}</ref>
In situ ikerketak egin dituzte Marten [[Viking programa#Lurrartze sonda: Viking Lander|Viking lurrartze zundak]], [[Spirit]], [[Opportunity]] eta [[Mars Science Laboratory|Curiosity]] roverrek eta [[Phoenix (zunda)|Phoenix]] zundak. Datuek iradokitzen dute planeta gaur egun dena baino bizigarriagoa zela aitzinean, baina ez dakigu [[organismo]] bizidunak egon ziren ala ez. 1970eko hamarkadaren erdialdean Viking lurrartze zundek Marteko lurzoruan mikroorganismoak detektatzeko diseinatutako esperimentuak egin zituzten haien lurreratze lekuetan, eta emaitza positiboak izan zituzten: ura eta elikagaien esposizioa egin ondoren, karbono dioxidoaren igoera tenporala detektatu zen. Bizitzaren seinale hau ondoren eztabaidatua izan zen zientzialarien artean, [[Gilbert Levin]] NASAko zientzialariek Vikingek bizia aurkitu ahal izan zuela adierazi zuenean. Viking programaren datuak berriro ere aztertu dira, gaur egun bizitza mota [[extremofilo]]en inguruan dagoen ezagutza kontuan hartuta, eta proba hauek ez zutela sofistikazio nahikorik ondorioztatu da. Probek bizitza (hipotetikoa) hil izana ere posible da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NEW ANALYSIS OF VIKING MISSION RESULTS POINTS TO THE PRESENCE OF LIFE ON MARS {{!}} WSU Insider {{!}} Washington State University|hizkuntza=en-US|data=2006-01-05|url=https://news.wsu.edu/2006/01/05/new-analysis-of-viking-mission-results-points-to-the-presence-of-life-on-mars/|aldizkaria=WSU Insider|sartze-data=2018-10-16}}</ref> Phoenix Mars zundak egindako probek erakutsi dute lurrak [[PH|pH]] [[alkali]]noa duela eta magnesioa, sodioa, potasio eta kloruroa dituela.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NASA - Phoenix Returns Treasure Trove for Science|hizkuntza=en|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/phoenix/news/phoenix-20080626.html|aldizkaria=www.nasa.gov|sartze-data=2018-10-16}}</ref> Lurzoruaren elikagaiak bizitza mantentzeko gai izan litezke, baina hala ere bizitzak argi ultramore indartsutik babestea egon beharko luke.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NASA - NASA Field-Tests the First System Designed to Drill for Subsurface Martian Life|hizkuntza=en|url=http://www.nasa.gov/centers/ames/research/exploringtheuniverse/marsdrill_prt.htm|aldizkaria=www.nasa.gov|sartze-data=2018-10-16}}</ref> Marteko EETA79001 meteoritoaren azterketetan oinarrituta, soilik oso erresistenteak edo ondo babestutako bizitza forma organikoak biziraun dezakete.<ref>{{Erreferentzia|izena=Samuel P.|abizena=Kounaves|izenburua=Evidence of martian perchlorate, chlorate, and nitrate in Mars meteorite EETA79001: Implications for oxidants and organics|orrialdeak=206–213|hizkuntza=en|abizena2=Carrier|abizena3=O’Neil|abizena4=Stroble|abizena5=Claire|izena2=Brandi L.|izena3=Glen D.|izena4=Shannon T.|izena5=Mark W.|data=2014-02|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2014Icar..229..206K|aldizkaria=Icarus|zenbakia=229|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2013.11.012|sartze-data=2018-10-16}}</ref>
[[Fitxategi:Mars-Curiosity-RockStructures-20180102.jpg|thumb|Gale kraterraren 2018ko irudi honetako formak zizare itxurako fosilak izan zitezkeenaren espekulazioa eragin zuen, baina ziurrenik ur azpian sortutako formazio geologikoak dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tiny Crystal Shapes Get Close Look From Mars Rover|url=https://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?release=2018-026|aldizkaria=NASA/JPL|sartze-data=2018-10-16}}</ref>]]Phoenix zundak 2014ean egindako ikerketa batek lurrean aurkitutako Ca(ClO<sub>4</sub>)<sub>2</sub> molekulek ur likidoarekin ez dutela elkarrekintzarik izan frogatu zuen, gutxienez 600 miloi urtez. Hala izan balitz, oso disolbagarria den Ca(ClO<sub>4</sub>)<sub>2</sub> ur likidoarekin kontaktuan egotean CaSO<sub>4</sub> eratuko luke. Honek ingurune oso idorra dela adierazten dute, ur likidoaren elkarreraginik izan ez duena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Samuel P.|abizena=Kounaves|izenburua=Identification of the perchlorate parent salts at the Phoenix Mars landing site and possible implications|orrialdeak=226–231|hizkuntza=en|abizena2=Chaniotakis|abizena3=Chevrier|abizena4=Carrier|abizena5=Folds|abizena6=Hansen|abizena7=McElhoney|abizena8=O’Neil|abizena9=Weber|izena2=Nikos A.|izena3=Vincent F.|izena4=Brandi L.|izena5=Kaitlyn E.|izena6=Victoria M.|izena7=Kyle M.|izena8=Glen D.|izena9=Andrew W.|data=2014-04|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2014Icar..232..226K|aldizkaria=Icarus|zenbakia=232|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2014.01.016|sartze-data=2018-10-16}}</ref>
Zientzialariek proposatu dute [[ALH84001]] [[meteorito]]]an. Marten sortutakoa dela uste dena, aurkitutako karbonato globuluak Marteko mikrobio fosilizatuak izan daitezkeela. Proposamen hau eszeptizismoarekin ikusi da, eta formen jatorri ez-organikoa proposatua izan da.<ref>{{Erreferentzia|izena=D.C.|abizena=Golden|izenburua=Evidence for exclusively inorganic formation of magnetite in Martian meteorite ALH84001|orrialdeak=681–695|hizkuntza=en|abizena2=Ming|abizena3=Morris|abizena4=Brearley|abizena5=Lauer|abizena6=Treiman|abizena7=Zolensky|abizena8=Schwandt|abizena9=Lofgren|izena2=D.W.|izena3=R.V.|izena4=A.J.|izena5=H.V.|izena6=A.H.|izena7=M.E.|izena8=C.S.|izena9=G.E.|data=2004-05|url=https://doi.org/10.2138/am-2004-5-602|aldizkaria=American Mineralogist|alea=5-6|zenbakia=89|issn=0003-004X|doi=10.2138/am-2004-5-602|sartze-data=2018-10-16}}</ref>
Marteko sateliteek detektatutako [[metano]] eta [[formaldehido]] kantitate txikiak bizitzaren ebidentzia direla adierazi da, [[konposatu kimiko]] horiek Marteko atmosferan azkar hautsiko zirelako.<ref>{{Erreferentzia|izena=Vladimir A.|abizena=Krasnopolsky|izenburua=Detection of methane in the martian atmosphere: evidence for life?|orrialdeak=537–547|hizkuntza=en|abizena2=Maillard|abizena3=Owen|izena2=Jean Pierre|izena3=Tobias C.|data=2004-12|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2004Icar..172..537K|aldizkaria=Icarus|alea=2|zenbakia=172|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2004.07.004|sartze-data=2018-10-16}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Peplow,|abizena=Mark|izenburua=Formaldehyde claim inflames martian debate|hizkuntza=en|data=2005-02-25|url=https://doi.org/10.1038/news050221-15|aldizkaria=Nature News|doi=10.1038/news050221-15|sartze-data=2018-10-16}}</ref> Hala ere, konposatu horiek aktibitate bolkanikoaren edo beste prozesu geologikoen bidez sortzen direla proposatu da baita ere, adibidez serpentinizazioaren bidez. [152]
[[Fitxategi:Mars-SubglacialWater-SouthPoleRegion-20180725.jpg|alt=Lurpeko uraren kokapena, Planum Australe zonaldean.|thumb|Lurpeko uraren kokapena, Planum Australe zonaldean.]] Talka beirak, meteoroen talken eraginez sortutakoak, Lurrean biziaren seinaleak kontserbatzen ditu. Marteko talka kraterren gainazalean aurkitu da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Impact glass stores biodata for millions of years|hizkuntza=en|url=https://news.brown.edu/articles/2014/04/impactglass|sartze-data=2018-10-16}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=P.H.|abizena=Schultz|izenburua=Preserved flora and organics in impact melt breccias|orrialdeak=515–518|hizkuntza=en|abizena2=Harris|abizena3=Clemett|abizena4=Thomas-Keprta|abizena5=Zárate|izena2=R. Scott|izena3=S.J.|izena4=K.L.|izena5=M.|data=2014-06|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2014Geo....42..515S|aldizkaria=Geology|alea=6|zenbakia=42|issn=1943-2682|doi=10.1130/G35343.1|sartze-data=2018-10-16}}</ref> Horrela, Marteko talka beira honek ere biziaren seinaleak gorde ahal ditu, tokian bizia existitu bazen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Karen|abizena=Northon|izenburua=NASA Spacecraft Detects Impact Glass on Surface of Mars|hizkuntza=en|data=2015-06-08|url=http://www.nasa.gov/press-release/nasa-spacecraft-detects-impact-glass-on-surface-of-mars|aldizkaria=NASA|sartze-data=2018-10-16}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Martian glass: Window into possible past life?|hizkuntza=en|url=https://news.brown.edu/articles/2015/06/marsglass|sartze-data=2018-10-16}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Maria|abizena=Temming|izenburua=Exotic Glass Could Help Unravel Mysteries of Mars|hizkuntza=en|url=http://www.scientificamerican.com/article/exotic-glass-could-help-unravel-mysteries-of-mars/|aldizkaria=Scientific American|sartze-data=2018-10-16}}</ref>
2017ko maiatzean, Lurrean ezagutzen den lur gaineko [[Biziaren historia|biziaren lehenbiziko froga]] aurkitu zen 3.48 milioi urteko [[geiserita]] eta beste zenbait mineralen gordailuetan. Gordailu hauek, askotan, [[ur termal]] eta [[geiser]]retan topatzen direnak, [[Pilbara Craton]] zonaldean, [[Mendebaldeko Australia]]n, topatu ziren. Aurkikuntza hau lagungarria izan daiteke Marteko bizi-seinale goiztiarrak bilatzeko leku hoberenak erabakitzeko orduan.<ref>{{Erreferentzia|abizena=z3454192|izenburua=Oldest evidence of life on land found in 3.48 billion-year-old Australian rocks|data=2017-05-10|url=https://newsroom.unsw.edu.au/news/science-tech/oldest-evidence-life-land-found-348-billion-year-old-australian-rocks|aldizkaria=UNSW Newsroom|sartze-data=2018-10-16}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Tara|abizena=Djokic|izenburua=Earliest signs of life on land preserved in ca. 3.5 Ga hot spring deposits|orrialdeak=15263|hizkuntza=en|abizena2=Van Kranendonk|abizena3=Campbell|abizena4=Walter|abizena5=Ward|izena2=Martin J.|izena3=Kathleen A.|izena4=Malcolm R.|izena5=Colin R.|data=2017-05-09|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2017NatCo...815263D|aldizkaria=Nature Communications|zenbakia=8|issn=2041-1723|doi=10.1038/ncomms15263|sartze-data=2018-10-16}}</ref>
2018ko hasieran, komunikabideak zabaltzen hasi ziren Jura deituriko gune batean aurkitutako arroketan fosilen antzeko egiturak zeudela. Baian proiektu horretako zientzialariek esan zutenez, egitura hauek prozesu geologiko baten eraginez sorturikoak izango dira ziurrenik, lehortzen ari den laku baten hondoan gertatutakoa. [[Igeltsu]]ko kristalen antzeko mineral zainekin lotuta egongo lirateke.[188]
2018ko ekainaren 7an, NASAk jakinarazi zuen Curiosity roverrak hiru milioi urteko arroka sedimentarioetan [[konposatu organiko]]ak aurkitu zituela,<ref>{{Erreferentzia|izena=Sean|abizena=Potter|izenburua=NASA Finds Ancient Organic Material, Mysterious Methane on Mars|hizkuntza=en|data=2018-06-07|url=https://www.nasa.gov/press-release/nasa-finds-ancient-organic-material-mysterious-methane-on-mars|aldizkaria=NASA|sartze-data=2018-10-16}}</ref> eta bizitza sortzen duten adreiluetako batzuk ere bazeudela.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Curiosity Rover Finds Ancient 'Building Blocks for Life' on Mars|url=https://www.space.com/40819-mars-methane-organics-curiosity-rover.html|aldizkaria=Space.com|sartze-data=2018-10-16}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Life on Mars? Rover’s Latest Discovery Puts It ‘On the Table’|hizkuntza=en|url=https://www.nytimes.com/2018/06/07/science/mars-nasa-life.html|sartze-data=2018-10-16}}</ref>
2018ko uztailean, zientzialariek Marten glaziar azpiko laku bat aurkitu zuten, planeta honetako lehenengo ur gorputz egonkor ezaguna. [[Planum Australe|Hegoaldeko poloko]] izotz kaskoaren oinarriaren azpitik 1,5 km-tara dago eta 20 km-ko zabalera du.<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Orosei|izenburua=Radar evidence of subglacial liquid water on Mars|orrialdeak=490–493|hizkuntza=en|abizena2=Lauro|abizena3=Pettinelli|abizena4=Cicchetti|abizena5=Coradini|abizena6=Cosciotti|abizena7=Paolo|abizena8=Flamini|abizena9=Mattei|izena2=S. E.|izena3=E.|izena4=A.|izena5=M.|izena6=B.|izena7=F. Di|izena8=E.|izena9=E.|data=2018-08-03|url=http://science.sciencemag.org/content/361/6401/490|aldizkaria=Science|alea=6401|zenbakia=361|issn=0036-8075|pmid=30045881|doi=10.1126/science.aar7268|sartze-data=2018-10-16}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=A Large Body of Water on Mars Is Detected, Raising the Potential for Alien Life|hizkuntza=en|url=https://www.nytimes.com/2018/07/25/science/mars-liquid-alien-life.html|sartze-data=2018-10-16}}</ref> Lakua [[Mars Express]] satelitearen [[MARSIS]] radarraren bidez aurkitu zen eta datueak 2012ko maiatzaren eta 2015eko abenduaren artean bildu ziren.<ref>{{Erreferentzia|izena=R.|abizena=Orosei|izenburua=Radar evidence of subglacial liquid water on Mars|orrialdeak=490–493|hizkuntza=en|abizena2=Lauro|abizena3=Pettinelli|abizena4=Cicchetti|abizena5=Coradini|abizena6=Cosciotti|abizena7=Paolo|abizena8=Flamini|abizena9=Mattei|izena2=S. E.|izena3=E.|izena4=A.|izena5=M.|izena6=B.|izena7=F. Di|izena8=E.|izena9=E.|data=2018-08-03|url=http://science.sciencemag.org/content/361/6401/490|aldizkaria=Science|alea=6401|zenbakia=361|issn=0036-8075|pmid=30045881|doi=10.1126/science.aar7268|sartze-data=2018-10-16}}</ref> Lakua eremu lau batean dago, ezaugarri topografiko berezirik ez duena, ekialdeko aldean izan ezik, bertan depresio bat baitago. [203]
== Sateliteak ==
| |||