Supernoba: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Supro23 (eztabaida | ekarpenak)
→‎Espazioan eragina: atala sortzen hasi
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
Supro23 (eztabaida | ekarpenak)
→‎Lurrean eragina: erreferentziak
325. lerroa:
 
=== Lurrean eragina ===
Supernoba batzuek, hurbil gertatuz gero, Lurraren [[Biosfera|biosferan]] nabaritzen diren eraginak sortu ditzakete. Supernoba motaren eta energiaren arabera, 3000 argi-urterainoko distantzia izan liteke. Supernobatik ateratako gamma izpiek goi atmosferako nitrogeno molekularra nitrogeno oxido bihurtuko lukeen erreakzio kimikoa bultzatuko lukete, ozono geruza ahulduz. Honela, gainazala eguzkitik datorren erradiazio ultramore kaltegarriarekiko agerian geratuko litzateke. Gertaera hau Ordoviziar-Siluriar desagertzearen kausa bezala proposatu da, Lurraren bizitza ozeanikoaren % 60 inguru hiltzea eragin zuena.<ref>{{Erreferentzia|izena=A.L.|abizena=Melott|izenburua=Did [136]a gamma-ray burst initiate the late Ordovician mass extinction?|orrialdeak=55–61|hizkuntza=en|abizena2=Lieberman|abizena3=Laird|abizena4=Martin|abizena5=Medvedev|abizena6=Thomas|abizena7=Cannizzo|abizena8=Gehrels|abizena9=Jackman|izena2=B.S.|izena3=C.M.|izena4=L.D.|izena5=M.V.|izena6=B.C.|izena7=J.K.|izena8=N.|izena9=C.H.|data=2004-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2004IJAsB...3...55M|aldizkaria=International Journal of Astrobiology|alea=1|zenbakia=3|issn=1473-5504|doi=10.1017/S1473550404001910|sartze-data=2018-10-10}}</ref> 1996an, supernoben iraganeko supernoben aztarnak lurrean antzeman zitezkeela teorizatu zen, arroka estratuetan egongo liratekeen isotopo metaliko moduan. 60Fe aberastua zuen harri bat topatu zen Ozeano Barearen sakoneko itsasoetan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Brian [137]D.|abizena=Fields|izenburua=Deep‐Ocean [138]Crusts [139]as Telescopes: Using Live Radioisotopes to Probe Supernova Nucleosynthesis|orrialdeak=902–907|hizkuntza=en|abizena2=Hochmuth|abizena3=Ellis|izena2=Kathrin A.|izena3=John|data=2005-03-10|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005ApJ...621..902F|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=621|issn=0004-637X|doi=10.1086/427797|sartze-data=2018-10-10}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=K.|abizena=Knie|izenburua=F60eAnomaly in a Deep-Sea Manganese Crust and Implications for a Nearby Supernova Source|hizkuntza=en|abizena2=Korschinek|abizena3=Faestermann|abizena4=Dorfi|abizena5=Rugel|abizena6=Wallner|izena2=G.|izena3=T.|izena4=E. A.|izena5=G.|izena6=A.|data=2004-10-22|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2004PhRvL..93q1103K|aldizkaria=Physical Review Letters|alea=17|zenbakia=93|issn=0031-9007|doi=10.1103/PhysRevLett.93.171103|sartze-data=2018-10-10}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Brian D.|abizena=Fields|izenburua=On deep-ocean as a fossil of a near-earth supernova|orrialdeak=419–430|hizkuntza=en|abizena2=Ellis|izena2=John|data=1999-09|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1999NewA....4..419F|aldizkaria=New Astronomy|alea=6|zenbakia=4|issn=1384-1076|doi=10.1016/S1384-1076(99)00034-2|sartze-data=2018-10-10}}</ref> 2009an, nitrato ioien maila altuak aurkitu ziren Antartikako izotzean, 1006 eta 1054 supernobekin bat egin zutenak. Supernoba hauen gamma izpiek nitrogeno oxidoen maila handitu ahal izan zuten, gero izotzean harrapatuta geratuz.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=In [140]Brief|orrialdeak=28–28|hizkuntza=en|data=2009-05|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2009SciAm.300e..28.|aldizkaria=Scientific American|alea=5|zenbakia=300|issn=0036-8733|doi=10.1038/scientificamerican0509-28a|sartze-data=2018-10-10}}</ref>
 
Lurraren inguruan gertatuz gero, supernoba arriskutsuenak Ia motakoak izango liratekeela uste da. Supernoba hauek sistema bitarretako nazio zurietan sortzen direnez, litekeena da Lurrarengan eragin dezakeen supernoba bat aurreikusi gabe gertatzea ondo ikertu gabeko izar sistema batean. Ezagutzen den hautagai hurbilena IK Pegasi da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Garlick, [141]Mark|abizena=A.|izenburua=The Supernova Menace|hizkuntza=en|data=2007-3|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2007S&T...113c..26G|aldizkaria=Sky and Telescope|alea=3|zenbakia=113|issn=0037-6604|sartze-data=2018-10-10}}</ref> Azken kalkuluen arabera, II motako supernoba bat zortzi [[parsec]] (26 argi urte) baino baino hurbilago egon beharko litzateke Lurraren ozono geruzaren erdia suntsitzeko, eta ez dago horrelako hautagairik 500 argi urte baino gutxiagora.<ref>{{Erreferentzia|izena=Neil|abizena=Gehrels|izenburua=Ozone [142]Depletion from Nearby Supernovae|orrialdeak=1169–1176|hizkuntza=en|abizena2=Laird|abizena3=Jackman|abizena4=Cannizzo|abizena5=Mattson|abizena6=Chen|izena2=Claude M.|izena3=Charles H.|izena4=John K.|izena5=Barbara J.|izena6=Wan|data=2003-03-10|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003ApJ...585.1169G|aldizkaria=The Astrophysical Journal|alea=2|zenbakia=585|issn=0004-637X|doi=10.1086/346127|sartze-data=2018-10-10}}</ref>
 
== Erreferentziak ==