Espainiako Gerra Zibila Donostian (1936): berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t →Errepresio gogorra: geh Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
135. lerroa:
Fusilamentuak Ulia mendian eta [[Ondarretako espetxea|Ondarretako kartzela]]<nowiki/>n izan ziren hasieran, baina urritik aurrera urrundu egin ziren Hernaniko kanposantura, [[Oiartzun]]<nowiki/>era eta [[Bera]]ko harrobira ere. Batzuetan publikoak izan ziren, eta kexak<sup>Norenak?</sup> eragin zituzten.<ref>Egaña, Iñaki. 2012, 00:29'50" Egañak 400 fusilatutik gora aipatzen du.</ref> Iraileko erasoa bukatu arte, Donostia eta Gipuzkoa mendean hartzeko matxinatuen kanpainan, Barrusok 3.000 hildako zenbatzen ditu guztira borroketan, erdi bana gutxi gorabehera.<ref>Barruso, Pedro. ''Verano y revolución: La Guerra Civil en Gipuzkoa'', 3. or. Lerroen atzeko eta errepresioko hilketa eta exekuzioak, berriz, 1.000 bana izan daitezke.</ref>
{{esaera2|Nire umetako lehenengo oroitzapena gerrakoa da, eta euskararekin du zerikusia. Ilara luze batean nengoen, [...] [[San Martin merkatua (Donostia)|San Martin merkatuko izkina batean]], Donostia erdialdean. Halako batean, asto baten saihetsean jarrita, emakume bat pasa zen, baserritar bat, buruan zapi bat zeramala, baina bereizten zen burua soilduta zuela, eta "kiki" bat zuen erdian, [[Espainiako bandera]] eratzen zuen zinta batez lotuta. [[Euskara]]z hitz egitearren egin zioten hori, gero azaldu zidatenez. [[Errizino-olio]]a ere emango zioten segur aski, orduan zigor oso erabilia baitzen. Nire umetako galdutako irudi horrek gero ikusi ditudan gauza askoren azalpena eman dit.|Torres Murillo idazlea<ref>{{Cite book|hizkuntza=|izenburua=El libro negro del euskera|urtea=2009|abizena=Torrealdai|izena=Jose Mari|orrialdeak=|orrialdea=90|argitaletxea=Ttarttalo|ISBN=978-84-8091-395-9}} Murillo idazlearen 1936-1937ko oroitzapen bat, "El bilingüismo en Europa. Hay lenguas a la defensiva y otras al ataque" idazlanean aipatua.</ref>}} [[Euskaldun]]<nowiki/>ak kaleko txokoetan kexaka ziren: berehala okupatzaileek bekozko beltza jarri zieten euskal hiztunei, baita denbora gutxiren buruan [[euskararen debekua|euskara ofizialki debekatu]] ere.<ref name="ReferenceB"/> Euskarazko hiztegiak sutan erre zituzten.<ref>{{Erreferentzia
[[File:24. Muxika Lasa, Jokin (Donostia, 1932).webm|thumb|Jokin Muxikaren testigantza]]▼
| abizena1 = Gorrotxategi
| izena1 = Aritz
166 ⟶ 164 lerroa:
[[File:1940 Himmler in Gipuzkoa plaza.jpg|thumb|Himmler Donostian (1940)]]
Frontea Donostiatik urrundu ahala, Donostiara itzuli eta bertan hartu zuten ostatu gerra hasieran hiritik ihes egindako aristokrata eta pertsonaia publiko zein kazetari eskuindar udatiarrek. Donostian bizi ziren katalanen eta madrildarren kopurua nabarmen handitu zen. Errepublikaren garaiko papergintza-azpiegitura eta moldiztegiak bahituz, Donostia propaganda-argitalpenen erdigunea bihurtu zen.<ref>Artola, Miguel (ed.). 2001, 154-156. or.</ref> [[Francoren diktadura|Diktadura-erregimena]]<nowiki/>ren aldeko hainbat intelektual (kazetari eta idazle) Donostiara bildu ziren, eta hainbat enbaxadorek zein diplomatikok ''kultur hiriburutza'' horri erreparatuz, bertan egoitzak ireki zituzten, mugatik gertu zeukan kokapen egokia kontuan hartuz bestalde. Ondorioz, Donostia erdi-hutsik geratzetik 1939an 135.000 egoiliar izatera pasa zen, eta ''de facto'' erregimen kolpistaren hiriburu bihurtu, gerrak Espainian iraun zuen bitartean.<ref name="669 Días, 00:25'40">''669 días'', 00:25'40"</ref><ref group="oh">Espainiar aristokrazia Donostian jarri zen bizitzen; ikus Iñaki Egaña in ''669 días'', 00:27'25".</ref>
▲[[File:24. Muxika Lasa, Jokin (Donostia, 1932).webm|thumb|Jokin Muxikaren testigantza]]
[[Banku]]
Donostia [[Francisco Franco|Franco diktadorea]]ren udako opor-egoitza bihurtzen hasi zen, eta udalak "ohore hori eskertzeko" haren eskuetan jarri zuen [[Aiete jauregia|Aieteko jauregia]]; bada, diktadorearen udaldien lorratzean, Donostiako bidea hartu zuten Espainiako hainbat funtzionariok eta handikik ere.<ref>Artola, Miguel (ed.). 2001, 154-156, 158. or.</ref> Udalak ia erabat galdu zuen bere funtzionaltasuna, eta ez zen alkate egonkorra edukitzen hasi 1942 arte. Beste euskal hiriburuetan ohi zen bezala, boterea falangisten eta tradizionalisten artean banatu zen. Oreka zail horretan, Gipuzkoako [[gobernadore zibil]]ari botere bereziak eman zitzaizkion jarduera politiko guztien kontrola izateko eta errepresiorako, karguak jarri eta kendu egiten zituen udalean eta aldundian, tartean direla alkateak, zinegotziak, ahaldun nagusiak, etab.<ref group="oh">Aldaketa gutxirekin hala jarraitu zuen diktadurak iraun bitartean. Gehienetan kargudunak falangista kanpotarrak izaten ziren, erregimeneko postuetan igotzeko irrikaz zeudenak; ikus Artola, Miguel (ed.). 2001, 159. or.</ref>
| |||