El Niño: berrikuspenen arteko aldeak

Izena duela mende batzuk jarri zioten itsasgizon perutarrek, abendu amaieran hasten zenez, ''El Niño de Dios''-en etorrera iragartzen baitzuen, [[Eguberria]] hain zuzen ere. Izen zientifiko gisa '''ENSO gertaera''' ere erabiltzen da, ingelesezko {{lang|en|''El Niño - Southern Oscillation''}}, ''"El Niño - Hegoaldeko Oszilazioa"'').

[[El Niño|La Niña]] fenomenoa, El Niñoren kontrakoa da. Kasu honetan ekialdean presio altuak mantentzen dira denbora luzez, mendebaldean presio baxuak sortzen diren bitartean. Gainera, [[Alisio]] haizeak biziagotzen dira eta ondorioz, El Niñoren kontrako fenomenoa gertatzen da: aire masa hezeak mendebalderantz higitzen dira eta prezipitazio gogorrak Asia hego-ekialdean eta Ozeanian gertatzen dira.

''Upwelling'' delako gertaerarekin loturik, aipatzekoa da [[Latinoamerika]]ko Ozeano Bareko kostalde guztian hego-ekialdeko haize alisioak Peruko itsaslasterreko edo [[Humboldt itsaslasterra|Humboldt itsaslasterreko]] ur hotzaren gainean mugitzen direla; azaleko ura kostaldetik urrutira eramaten dute, eta sakoneko urak, ur hotzagoak eta elikagaiez beteak, gorantz igotzen dira, ''upwelling'' fenomenoaren bidez. Goialdeko geruzetako ura mendebalderantz aldatze hori Ozeano Barearen hegoalde guztian gertatzen da, Pazko uharteko tropikoaz kanpoko presio garaiko zelularen eraginpean (zelula hori da hain zuzen ere alisioen eragileetako bat, ekuatoreko lerroaren azpialdeko alisio zerrenden eragilea zehazki). Ura mendebaldean pilatzen da eta ur epeleko geruza gero eta lodiagoa egiten da, edo beste era batera esanda, gero eta sakonago dago [[hidrosfera#Egitura|termoklina]] (tenperatura alde handia duten uren arteko bereizketa egiten duen ur zerrenda edo geruza).

Hegoaldeko oszilazioa [[Gilbert Walker|Walker]] eta [[Bliss]]ek aurkitu zuten [[1924]]an; esapide horrekin adierazten den gertaeraren ezaugarri nagusia presioaren gorabehera da, [[Tropiko]] aldeko Ozeano Barean ekialdearen eta mendebalaren arteko [[presio atmosferiko|egurats presioaren]] aldearen gorabeherak, hain zuzen ere. 1920ko hamarkadan [[Gilbert Walker]]rekWalkerrek, Indiako meteorologia zerbitzuko zuzendari zenak, India aldeko udako [[montzoi]]aren intentsitatea eta hasiera data antzemateko sistema bat aurkitu nahian, kontrako zeinuko korrespondentzia aurkitu zuen Ozeano Bareko hego-ekialdeko (edo [[Pazko uhartea|Pazko uharteko]]) antizikloiaren eta [[Indiako ozeanoa]]ren presio eremuaren artean, eta Hegoaldeko oszilazioak Indiako udako montzoiaren jardueran zerikusi handia zuela ikusi zen horrela.

''El Niño'' izena eman zioten gertaera horri [[espainia]]rAmerikako espainiar kolonizazioa|espainiar konkistatzaileek]]. El Niño itsaslaster epela eta, oro har, ahula zen, eta Ekuador hegoaldean eta Peru iparraldean agertzen zen [[Eguberria|Eguberri]] aldera, horregatik jarri zioten izen hori. Inguru horretako ur azalean Humboldt itsaslaster hotza, elikagaiez betea, mugitzen da, horrek [[fitoplankton]]a elikatzen du, eta horrela antxoa sardak hazten dira. Eguberrietan ur epela iristean uraren elikagaiak gutxitu egiten dira, eta horrek arrantza jarduera jaitsiaraztenjaitsarazten du. Peruko iparraldera bitarteko ura bakarrik epeltzen da, ordea, eta martxoa-apirila bitartean berriro iristen da ur hotza eremu horretara ere. Ur epelarekin batera, bestalde, itsasoaren eta kontinentearen arteko haize erregimena aldatu egiten da. Horrela, apiriletik aurrera kontinentetik itsaso aldera jotzen du haizeak, eta urte amaiera aldera haize jario hori eten egiten da, eta kontrako joera ere hartzen du. Gertaera hori Indietako zenbait bidaiarik eta kronikagilek aipatu zuten, eta horrek aukera eman zion Fray [[Tomas Berlanga]]koari 1535ean [[Galapagoak|Galapago uharteak]] aurkitzeko, haren itsasontzia otsaila amaieran Panamatik Ekuadorrera abiatu ondoren aldatu egin behar izan baitzuen hasierako norabidea.

XX. mendeko ENSOren gertaerarik indar handikoena 1982-1983koa izan zen. Urte horretan Ozeano Bareko antizikloia hainbeste mugitu zen hego-mendebaldera ezen Ozeano Barearen ekialdea eta erdialdea haren eraginpetik at gelditu baitziren, eta eremu horretan eragin ordez, Australian (urte sasoi horretan depresio termikoa izaten da oro har), Indonesian eta [[Koral itsasoa]]n kokatu zen. Horrela, Ekuatoreko itsaslaster kontrakoaren ur epelak ohi baino latitude beheragoetarabeheagoetara iritsi ziren, eta Peruko kostaldean kokatu ziren; horrek galera handiak ekarri zizkion arrantzari eta, Peruko biztanleriaren parte handi bat arrantzarekin loturiko jardueretan aritzen dela kontuan harturik, ekonomiari oro har. Horrez gainera itsaso epel horien gainean kokaturiko depresioak uholdezko euriak eragin zituen Perun eta Ekuadorren, eta hondamen handia gertatu zen. Ozeano Barearen erdialdean ere antzera gertatu zen; antizikloiaren eragina gutxitu zenean, lurruntzea ere gutxitu egin zen, eta itsasoko tenperaturak gora egin zuen, 27° C-tik gora; horren ondorioz zikloi tropikalak eratu ziren eta 12° eta 27° hego latitudeen arteko uharteak suntsitu zituzten. Ozeano Barearen mendebaldeko muturrean, aldiz, lehorte handia gertatu zen Australia guztian, eta baita Afrikan eta Hego Ameriketan ere, batez ere mendebaldean, hego-mendebalderantz mugitu baitziren Indiako ozeanoko eta Ozeano Atlantikoaren hegoaldeko antizikloiak.

ENSO gertaerak ondorio hauek ditu Ozeano Barearen hegoaldean: euri ugari Perun eta Txileko iparraldean, eta antxoa sardak suntsitzea, eta lehortea Australia inguruan eta Indonesian. Ondorio horiei dagozkien datu sozioekonomikoak bereziki aipagarriak dira: 1970 eta 1983 artean Peruko arrantzaguneetakoarrantza-guneetako arraina 12 milioi tonatik (munduko lehenengo herrialdea) milioi t?erdi tonara jaitsi zen ENSOren 1972-1973 eta 1982-1983 urteetako gertaera bortitzen ondorioz. Antxoaren arrantzarentzat oso ondorio kaltegarriak izan zituen batez ere 1972-1973ko ekinaldiak: 1.500 itsasontzi gelditu zen lan gabe eta 200 bat arrain lantegi itxi behar izan ziren, arrantzan edo arrantzari loturiko jardueretan aritzen ziren ehun bat mila lagun langabezian gelditu zen.

Azpimarratzekoa da 1957ko urrian (Turiaren uholdea, Valentzian), 1972ko (Segura arroan uholdea, Alacanteko Vega Baja eskualdean) eta 1982ko (Campo de Alicante eta Jucar ibaiaren arroa) urrian izan ziren udazkeneko euri jasa gogorren eta ENSOren 1957-1958, 1972- 1973 eta 1982-1983ko ekinaldenekinaldien arteko lotura.

[[Kategoria:KlimatologiaPatroi klimatikoak]]