Museo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
1. lerroa:
[[Fitxategi:Florenz Uffizien.jpg|thumb|200px|[[Florentzia]]ko [[Uffizi Galeria|Uffizi]] galeria]]'''Museoa''' [[Museoen Nazioarteko Kontseilua|Museoen Nazioarteko Kontseiluaren (ICOM)]] arabera <ref>[http://icom.museum/the-vision/museum-definition/ ICOM],
ICOM-en Museo definizioa</ref> ikasketa eta heziketa helburuekin arte, zientzia bildumak, eta balio kulturala dutenak oro har, eskuratu, kontserbatu, ikertu, komunikatu, erakusten dituen gizartearen eta garapeneraren zerbitzura jendeari irekita dagoen irabazi asmorik gabeko instituzio publiko edo pribatu bat da. Hauek ikertzen dituen zientziari [[museologia]] deritzo, honen kudeaketaren teknikari [[museografia]] eta hauen administrazioari, [[museonomia]].
26 ⟶ 20 lerroa:
Etimologikoki museo hitza [[museion]] hitzetik dator, hau da, [[Musa|musei]] eskeinitako tenplu eta lekua, musika eta artearen inspiratzaile diren jainkosak. Hitz honek [[Alexandria|Alejandrian]] [[Ptolomeo I.a|Ptolomeo I Sóter]], [[Ptolomeotar dinastia|greziako lagiden dinastiako]] sortzaileak Egipton <ref>[http://www.uned.es/geo-1-historia-antigua-universal/egipto_helenismo_lagidas.htm, UNED] Dinastia Ptolemaicoa</ref>, K.a. 280 inguruan sortu zuen lehen «museo»-ari izena ematen dio. Santutegi eta ikerketa intelektualerako zentro moduan erabil zitekeen multzoa zen:
* Materia mailan, elkarrizketa areto bat, portikoak eta otorduetarako afaltoki bat zituen. Modu guztiz irisgarrian lehenengo arte bilduma ipiniko da bertan.
* Garaian (III-II K.a.), jakitunen eskola bat zeukan erret mezenasgoak ordaindua, biziraupenaren kezketatik hurrun ikasketara eskaini ahal izateko denbora.Bertan egoten ziren ikastunak ([[Eskola peripatetiko|filosofo peripatetikoak]], filologoak, matematikariak, astronomoak, geografoak, poetak), liburutegi bat (igualexeko famatua zen [[Alexandriako Liburutegia|Alejandriako liburutegia]]), baita lorategi botanikoak, zoologkoak, behatoki astronomikoa edo anatomia laborategia. Bertan natura eta idatziak aztertzen zituzten. Ikerketa eta ikasketa lekua, museionek [[Aristoteles|Aristotelesen]] Greziako [[Lizeoa|Lizeoaren]] aginduak jasotzen zituen eta Alejandria [[Garai helenistikoa|garai helenistikoko]] munduko zentro intelektual nagusia bilakatuko du. Baina Alejandriako liburutegiko erretzearekin batera, museion monumentua desagertu egin zen eta berarekin jasotzen zituen praktikak.[[Fitxategi:Natural History Museum London Jan 2006.jpg|thumb|[[Londres]]ko Historia Naturalaren Museoa.]]
Idazle [[Latino (antzinako herria)|latindarrek]] “museo” hitzaren beste esanahi bat ere azaltzen dute. Dirudienez [[Antzinaroa|antzinaroan]] horrela deitzen zieten ezaugarri berezi batzuk eta villen barnean kokatuak zeuden koba batzuei, hauek meditatzera joateko erabiltzen ziren.
=== «Museo»-aren beharraz ===
[[Pizkundea|Berpizkundean]] izango da, bereziki Italian, artelanak jasotzen zituzten galeriei «museum» deitzen hasiko zaienean: museo hitzak (bere latineko ''museum'' aldaeran) musen bizilekuaren ideia mantendu zuen. Baina XV. Mende erdialdeko Italian berrerabiltzen hasi zen esanahia zehatzagoa zen: Bidaiarien eta artisten gozamenerako margo eta eskulturen bilduma bat eskaintzen lehenak izan ziren italiar printzipeak, hasiera batean lorategi eta patioetan eta , ondoren, galerietan (eraikuntza ezberdinak beraien artean lotzen zituzten korridore zabalak). Arte, bilduma, eta publikoaren (hasieran oso murriztua, printzipeen gobidatuei, edo beste printzipe batzuei zegokiena) ideiak «arteen museoa» kontzeptuarekin lotu zituzten.[[Fitxategi:Palazzo_dei_Conservatori_Capitol_Roma_BW_1.JPG|thumb|Erromako museo kapitolinoak]][[Erasmo Rotterdamgoa|Erasmok]] [[Ciceronianus]] (1528) elkarrizketan Erromako garaiko museoak deskribatu zituen: «Kasualitatez Erroman Zizeroniarren «museoak» ikustea jazoko balitzaizu, egin memoria ahalegin bat, arren, gurutziltzatuaren, Hirutasunaren edo Apostoluen irudia non ikusi ahal izan duzun gogoratzeko. Paganismoaren monumentuak, ostera, ikusiko zenituen. Margoei dagokienez, gehiago erakartzen die begiei Jupiter urre-euri moduan [[Danae|Danaeren]] bularretik korrika egiten ikusteak [[Gabriel (goiangerua)|Gabriel Arkageluak]] Birjina Santuari bere sorkunde zerutiarraren berri emateak baino»<ref>Framtseseko wikipediatik jasotako testutik itzulia: «Si par hasard il t'est arrivé d'apercevoir à Rome les « musées » des cicéroniens, fais donc un effort de mémoire je t'en prie, pour te rappeler où tu aurais bien pu voir l'image du Crucifié, de la Sainte-Trinité ou des Apôtres. Tu auras trouvé au contraire partout les monuments du paganisme. Et pour ce qui est des tableaux, [[Jupiter (mythologie)|Jupiter]] se précipitant sous forme de pluie d'or dans le sein de Danaé capte davantage les regards que l'archange Gabriel annonçant à la [[Sainte Vierge]] sa divine conception. »</ref>
.
49 ⟶ 42 lerroa:
=== Berpizkundetik XVIII. mendera arte ===
[[Fitxategi:WinterPalaceAndAC.jpg|thumb|[[San Petersburgo]]ko [[Hermitage museoa]].]]XV. mende hasieran Erromak antzinateko [[Marmol|marmolezko]] bost estatua eta [[Brontze|brontzezko]] bakarra bakarrik zituen. Segituan [[Florentzia|Florentzian]] aro berri bat hasi zen [[Medici]] familia buruzagi zuelarik. [[Pizkundea|Berpizkunde]] garai goiztiar honetan sortu zen museoaren ideia, [[antzinaroa]] biraurkitzen ari ziren momentua, bereziki grezia eta erromatarren testu filosofikoen bidez ([[Platon]], [[Aristoteles]], [[Plutarko]]...). Bitartean, italiako lurrazpian antzinateko materialak aurkitzen ari ziren, besteak beste, zutabeak, estatuak, pitxerrak, txanponak, grabatuen zatiak...hauenganako bildumazaletasuna sortzen hasi zelarik. Erromako eta italiako hainbat nobleen familiek joera hau izan zuten eta hainbat indusketa bultzatu zituzten, hauen jarraipena eginez. Hasteko, Aita Santuek, [[Sixto IV.a|Sixto IV. arekin]] [[Museo Kapitolinoak|Museo Kapitolinoen]] bilduma hasi zuen 1471an; ondoren, [[Ciríaco de Anconao]], [[Niccolò Niccoli]], [[Cosimo Medici|Cosme Zaharra Medicitarraren]] kontseilaria, baina baita [[Borghese Sendia|Borghese]], [[Farnese]] edo [[Este (Italiako leinu historikoa)|Este]] bezalako familia nobleek ere egingo dute; azkenik, kultura eta historiaren maitale ziren aberats dirudunak. Medalla eta antigoaleko bilduma osatu ziren Italia guztian zehar. Medailieganako (hau da, txanponak) zaletasunari harri grabatuenganako zaletasuna gehitu zitzaion, eta Este familia izan zen lehena harri grabatuen gabinete bat sortzen, hauen inskripzioek interes eta jakin-nahi handia sortzen zutelarik. Ondoren estatuenganako zaletasuna etorriko da- denbora luzez apaingarri moduan egon zirelarik [[liburutegi]] eta printzeen jauregietan, paisaia irekietan ikustea gustatzen zitzailelarik- eta azkenik, gizon ospetsuen erretratuenganako zaletasuna sortu zen, [[Paolo Giovio]] moduan, zeinak bere garaiko 400 gizon garrantzitsuenen erretratuak eta bere piezen bilduma erakustea erabaki zuen lehena izanik, 1521ean Borgo Ricon, [[Como|Comotik]] gertu, aukerarako eraikitako etxe batean aurkeztu zituen. Antzinaroko museionari erreferentzia eginez , lekuari museoa deitzea erabaki zuen. Cosimo I. Medicitarrak antzinako gauzak batzen jardun zuen, baita ondoren [[Uffizi Galeria|Uffizi galeria]] izango denaren oinarriak ere, 1581ean inauguratuko delarik <ref>{cita web|url=http://www.artehistoria.jcyl.es/genios/museos/44.htm|título=Galería de los Uffizi|autor=|fecha=|obra=ArteHistoria|editorial=Junta de Castilla y León|fechaacceso=9 de mayo de 2009|urlarchivo=https://web.archive.org/web/20090422013150/http://www.artehistoria.jcyl.es/genios/museos/44.htm|fechaarchivo=22<nowiki> de abril de 2009}}</nowiki></ref> . Beste Medicitar batek, [[Leon X.a|Leon X]] Aita Santuak, [[Pinzio|Picio muinoaren]] gainean zuen etxean gordeko ditu garaian aurkitzen ari zen maisulanak. Ondoren beste printze batzuek izen eta ospe bat lortzearen loriarengatik borrokatu zuten hauek babestuz. Bildumak biderkatu egin ziren eta printze eta beste kurioso batzuk ere erakarriko ditu. Museoak, orduan, Europa guztian zehar zabalduko dira eta bakoitzak horretan bere boterearen erakusgarria ikusko du.
XVI.mende erdialdetk XVIII. mendera arte, explorazio bidai handien ugaritzearekin batera, natur historiaren inguruko bildumak gehituko zaizkio, baita zientzia instrumentuenak ere ([[Dresden|Dresdeko]] Sajoniako hausteslearen kasua bezala). Hau izan zen [[Bitxikerien kabinetea|bitxikerien gabineteen]] urrezko aroa. Bilduma guzti hauek espezialitateen arabera sailkatuak izango dira XVII. mendetik, eta pixkanaka-pixkanaka printze eta jakintsuenetatik haratago doan publiko bati irekiko dizkiote ateak. [[Basilea|Basileako]] [[Basileako Arte Museoa|Amerbachen gabinetea]] lehena izan zen jendeari irekitzen 1671. urtean <ref>[http://www.kunstmuseumbasel.ch/en/the-kunstmuseum-basel/history/ Kunstmuseum Basel | Sammlung | Geschichte]</ref>. Honi [[Oxford|Oxferdeko]] arte eta arkeologiaren [[Ashmolean Museoa|Ashmolean museoak]] jarraituko dio, 1683an irekirik ateak, hau da, [[Elias Ashmole|Elias Ashmolek]] bere bildumaren dohaintza egitea erabaki eta lau urte beranduago. Bilduma jaso behar zuen eraikina, modu iraunkorrean jendarteari irekia zegoen lehen erakusketa lekua bihurtu zen horrela.
60 ⟶ 53 lerroa:
=== XIX. mendea ===
XIX. mendean antzinateranzko itzulera bat eman zen, Berpizkunde garaian bezala; baina oraingoan ikertzaileek (sakeatzaile ere deituak askotan) Ekialdeko ibilbidea hartu zuten. [[Grezia]] izan zen lehen helmuga: 1812an Baviera erreinuko printzipe oinordekoak 1811n [[Egina|Eginako]] [[Afayako tenplua|Afayako tenplutik]] ateratako estatuak eta zati solteak erosi zituen. Babesteko eta erakusteko gliptoteka bat edo eskulturen galeria bat eraikiarazi zuen, hau izan zelarik [[Municheko Gliptoteka]], 1836 eta 1839 bitartean eraikia. Nola ez, hau estilo greziar puruan egin zen [[Doriar ordena|orden doriarrezko]] koloma akanalatuez apaindutako portikoa egin zitzaiolarik. Hau 1836an inauguratua izango da. Gainerako nazio europearrek segituan erreleboa hartu zioten, baita moda ere: 1816an Parlamentu britaniarrak Atenasko [[Partenoia|partenoiko]] marmolak erosi zituen, [[Thomas Bruce Elgin|lord Elgin]], [[Konstantinopla|Konstantinoplako]] enbaxadore britaniarrak hauek desmontatu eta Erresuma Batura eraman ondoren. Hauek Museo Britaniarrera eraman ziren, zeinak garai berean Bassaeko [[Apoloren Tenplua (Figalia)|Apoloren tenpluko]] frisoak ere eskuratu zituen. Honek ere Tenplu greziar baten itxura hartuko du. Frantzia ez zen atzean gelditu: 1820ean La Riviereko markesak, Konstantinoplako frantziar enbaxadorea, [[Venus Milokoa|Miloko Venusa]] eskuratu zuen, hau ebti izan zelarik Louvreko altxorra. Lehenago bere aurrekari izandako Choiseul-Gouffier kondeak [[Partenoiko frisoa|Panateneaseko]] frisoa frantziara eramateko antolakuntza egin zuen. [[Fitxategi:British_Museum_from_NE_2.JPG|thumb|Londresko Museo Britaniarra]]
Greziaren ondoren, [[Egipto]] etorri zen. 1798an, Bonaparte general gaztea lurralde honetara bidalia izan zen Britania Handiari [[Mediterraneo itsasoa|Mediterraneo itsasoan]] eta [[India|Indian]] zuen indarra ahultzeko. 160 zientzialari, astronomo naturalista, matematikari, kimikari, baina baita margolari, diseinatzaile edo arkitektoek lagundu zuten, hauek izan zirelarik Egipto eta bere historia, natura eta ohiturak hobeto ezagutzen arduratzen zirenak. Konkista militarra porrot bat izan baldin bazen, ezin daiteke gauza bera esan espedizio zientifikoaz, hau arrakasta itzela izan baitzen, XIX. mendeko lehen erdialdean Europa guztian denen ahotan egon zen «egiptomaniaren» sorkuntza ekarriz. Bidai honek bi testigantza ezagun utzi zituen,batetik Vivant Denonen (expedizioko partaidea) ''Le Voyage dans la basse et haute Égypte'', eta bestetik, 1809 eta 1822 bitartean 20 bolumenetan argitaratu zen ''Description de l’Égypte.'' Frantziara eramaniko aberastasunen testigantza moduan 1826an Louvreko museo egipziarra sortu zen [[Jean-François Champollion|Jean-François Champollionek]] zuzendua. Honek urte berean [[Hieroglifo|jeroglifikoak]] deszifratu zituen [[Rosetta harria|Rosetta harriari]] esker, hau 1802tik British Museumean erakusten zelarik eta handik gutxira, 1824ean [[Turingo Egiptoar Museoa]] sortu zen. Egipiziar indusketetako produktuak ere [[Kairo|Kairoko]] Egiptoar Museoaren irekiera ekarri zuten 1863an, hasieran Boulaqen kokatua. Azkenik ekialdeko arkeologiaren azken helmuga XIX. mende erdialdean [[Mesopotamia]] izan zen . 1847an Louvren Airiar Museoa sortu zen Paul-Emile Botta, Frantziako kontsulak [[Ninive|Niniveko]] indusketekin aberastua, baita Victor Placek [[Khorsabad|Khorsabaden]] 1852 eta 1854 artean eginiko misioarekin. Louvreko sail honetan erakusgarri moduan jarritako objektu famatuen artean, museoko ateetako batean kokatutako [[Khorsabadeko zezen hegaldunak]] daude.[[Fitxategi:Bode_Museum.jpg|thumb|Berlineko museoen irla]]Ekialdeko arkeologiarekiko interes honek ez zuen norberaren herrialdearekiko historiaren interesa ekidin, ezta herriarena ere. Horrela, elkarte zientifikoe bultzatutako lekuko ikerketa askotatik museo asko sortu ziren. Horietako bat izan zen Société des antiquaires de Normandieren kasua, Caenen 1824ean sortua, eta 1860an irekiko duen bere museo propioa antolatuz. Frantziako beste hiri askotan gauza bera gertatuko da. Interesa sortuko da bi elementu arkitektonikoekin, baita erlijio, estatua eta txanponekin: bertako antzinako edozein aurkikuntza ikertua eta babestua izan zen. Historia nazionalarekin lotuz, estatuaren buruzagiak izan ziren askotan horretara bultzatu zutenak. Frantzian, [[Luis Filipe Frantziakoa|Luis Felipe I.a]] izango da [[Versaillesko jauregia|Versalles Juaregiko]] Batailen galeria sortuko duena 1837an. Honek 120 metroko luzeera du eta Frantziak ezagutu dituen bataila handien 33 margoekin apaindua dago, [[Tobaceko bataila|Tobac]]-etik (496) [[Wagram|Wagrameraino]] (1809), 1792tik edo 1830etik pasaz, eta Erdi Aroa ahaztu gabe, non [[Kristautasun|kristautasuna]] defendatu zuten familien blasoiak agertzen diren. Irekieraren ondoren beste margo batzuk enkargatu ziren Argeliaren konkista edo Bigarren Inperioa (Krimea, Italia eta 1870-1871) gogoraraziz. Museo historiko honek bere batasuna eta jarraipen nazionala adierazi nahi duela suposatzen da. Beste museo batzuk, espezializatuagoak, XIX.mendean sortu edo garatu ziren ere. Monumentu frantsesen kasua izan zen, Iraultza garaian sortu, baina 1816ean ateak itxi behar izan zituen. Erdi Aroko museo bilkatuko da 1844ean, [[Alexandre du Sommerard]] bildumagileari esker, honek [[hôtel Cluny]] eraikinean Erdi Aroko eta Berpizkundeko objektuen benetako bilduma bat ezarri zuelarik. Mende honetan sortutako eta historian espezializatutako beste museo bat Antzinate nazionalena izan zen. Hau 1862an sortu zen [[Yvelines|Yvelinesko]] [[Sait-Germain-en-Laye gaztelua|Sait-Germain-en-Laye gazteluan]] [[Napoleon III.a]] enperadorearengatik, zienak Galiako historiarenganako interes handia zuen.
| |||