Wikipedia

Euzko Alderdi Jeltzalea: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
No edit summary
1. lerroa:
{{Alderdi politiko infotaula
| izena = '''Euzko Alderdi Jeltzalea'''<br />'''''Partido Nazionalista Vasco'''''<br />'''''Parti NationalisteNazionaliste Basque'''''<br/>'''(EAJ-PNV)'''
| ikurra = [[Fitxategi:EAJlogo.svg|180px]]
| kolore = #0c7741
| presidenteapresidenta = [[Antonio Ortuzar]]
| buruzagia =
| bozeramailea =
9. lerroa:
| sorrera = [[1895]]ko [[uztailaren 31]]a,<br />[[Sabin Arana|Sabin]] eta [[Luis Arana Goiri]]
| egoitza = [[Sabin Etchea]],<br />[[Bilbo]], [[Bizkaia]]</br>{{bandera|España}}
| ideologia = [[Eusko abertzaletasun|Abertzalea]], [[Kristau demokrazia|kristau-demokrata]], [[Europeismo|europeista]], eta [[ZentrismoCentrismo|zentristacentrista]]
| nazioartea = [[Europako Alderdi DemokrataDemo-rata]]
| eserlekuak erakundeetan = [[Bazar Nagusi (argipena)|Euskadiko Bazar Nagusietan]]<br />{{Eserleku|54|153|hex=#228b22}}<br />[[Eusko Legebiltzarra|Eusko Legebiltzarrean]]<br />{{Eserleku|28|75|hex=#228b22}}<br />[[Nafarroako Parlamentua]]n<br />{{Eserleku|4|50|hex=#228b22}}<br />[[Espainiako Diputatuen Kongresua]]n<br />{{Eserleku|5|350|hex=#228b22}}<br />[[Espainiako Senatua]]n<br />{{Eserleku|5|260|hex=#228b22}}<br />[[Europako Parlamentua|Europar Legebiltzarrean]]<br />{{Eserleku|1|54|hex=#228b22}}<br />Zinegotziak Hego Euskal Herrian<br />{{Eserleku|1019|2382|hex=#228b22}}
| eserlekuak =
16. lerroa:
}}
 
'''Euzko Alderdi Jeltzalea''' edota '''EAJ''' ({{lang-es|Partido Nacionalista Vasco}} pedo ''PNV'', {{lang-fr|Parti nationalistenazionaliste basque}} edota ''PNB'') [[Euskal Herri]]ko alderdi politiko [[abertzaletasun|abertzale]] eta [[kristau demokrazia|kristau demokrata]] da. Alderdiko kideei '''[[jelkide]]''' deritze, eta zaleei eta haren ideologiari, '''[[jeltzale]]'''. EAJren gazte erakundea [[Euzko Gaztedi]] (EGI) da.
 
Euzko Alderdi Jeltzalearen egoitzak '''[[batzoki]]ak''' dira, eta Euskal Herriko udalerri askotan ditu. Gainera, [[euskal diaspora]]n baditu hainbat ordezkaritza, nagusiak [[Venezuela]]n, [[Argentina]]n, [[Mejico]]n eta [[Uruguay]]n.
 
== Historia ==
26. lerroa:
{{sakontzeko|Euskal nazionalismoaren hastapenak}}
 
[[Fitxategi:Sabino arana goiri 1865-1903.JPG|thumb|left|220px|[[Sabin Arana|Sabin Arana Goiriren]] eskulturaescultura [[Albia lorategia|Bilboko Albia lorategian]].]]
 
[[1895]]ean [[Sabin Arana|Sabino Arana Goirik]] alderdia [[Bizkai Buru Batzar]] izenaz sortu zuen. Badirudi berebiziko eragina izan zuela [[Luis Arana Goiri|Luis Arana]] anaiak Sabinoren ideia politikoetan, baina azken hori izan zen lehen euskal abertzaletasuna ideologiaz, programaz eta erakunde politikoz hornitu zuena. [[1892]]an ''[[Bizkaia bere independentziaren alde]]'' eman zuen argitara Sabino Aranak. [[1893]]ko [[ekainaren 3]]an [[Larrazabalgo hitzaldia|Larrazabalgo hitzaldi]] ospetsua, lehenengo mitin abertzalea, egin zuen eta "Jaungoikoa eta Foruak" esapide karlistaren ordez, "[[Jaun-goikua eta Lagi-zaŕa]]" (JEL) delakoa aldarrikatu zuen (hortik datoz ''[[jeltzale]]'' eta ''jelkide'' izenak). Urte berean sortu zuen Sabino Aranak ''[[Bizkaitarra (aldizkaria)|Bizkaitarra]]'' izeneko aldizkaria eta 1894. urtean ireki zen Bilbon lehen "[[Euzkeldun Batzokija]]". "[[Bizkai Buru Batzar]]" edo Bizkaiko abertzaleen zuzendaritza egituratu zen 1895. urtean eta Sabino Arana hautatu zuten lehendakari.
32. lerroa:
Euzko Alderdi Jeltzalea Euskal Herriko independentziaren aldeko alderdi kristaua eta errepublikarra zen. Jatorriz alderdi separatista eta katolikoa izaki, egun EAJk euskaldun, demokratiko, parte hartzaile, plural, akonfesional eta humanista modura definitzen du bere burua. Alderdi [[nazionalismo|nazionalista]] moderatua da, [[Euskal Herria]]ren burujabetza helburu duena eta bortizkeriaren aurkakoa.
 
[[1898]]. urtean, Aldundiko hauteskundeetara aurkeztu zen Sabino Arana eta ozta-ozta ez zuen kargurik atera. 1899an bost zinegotzi lortu zituen Bilbon Euzko Alderdi Jeltzaleak. 1902. urtean, hil baino urte bete lehenago, autonomiaren aldeko bidea jorratu beharraren alde azaldu zen. 1903tik aurrera, Bizkaia osora zabaldu, Gipuzkoan hasi eta Nafarroan eta Araban jarraitzaile batzuk lortu zituen abertzaletasunak. 1904ko otsailean, ''[[Eusko Gaztedi|Eusko Gazteria]]'' taldeak abiarazi ziren eta 1906an hasi ziren Euzko Alderdi Jeltzaleko astekariak argitaratzen ''([[Bizkaitarra (aldizkaria)|Bizkaitarra]], Gipuzkoarra, [[Napartarra]]...)''. 1907tik aurrera, bi joera nagusitu ziren alderdiaren barnean: [[Luis Arana Goiri|Luis Arana]]k eta [[Angel Zabala|Angel Zabala "Kondaño"]]-k Sabino Aranaren oinordeko ideologiko argienek independentziaren aldeko joera garbia eraman behar zela argudiatzen zuten ("aberritarrak"); [[Ramon de la Sota]], Chalbaud, [[Jose Horn|Horn]], Epalza, Landeta eta beste batzuek, ordea, joera autonomistaren alde zeuden ("euskalerriakoak"). 1908an egin zen Elgoibarren Euzko Alderdi Jeltzaleko lehen biltzar nagusia. Alderdia Hego Euskal Herriko bazter gehienetan zabaldurik zegoen eta lurralde historiko bakoitzak bere egiturak eta bere bitartekoak zituen. Bi joera horien arteko lehian (Arana eta Zabala ''Aberri'' izeneko astekariaren inguruan; Sota, Chalbaud, [[Jose Horn|Horn]] eta abarrak ''Euskalduna'' aldizkariaren inguruan) Bizkaiko industrian eragin handia zuen talde burgesa nagusitu zen Elgoibarko biltzarrean. 1910. urtean zatitu zen lehenengoz Euzko Alderdi Jeltzalea. Talde berriak ''Askatasuna'' izena izan zuen, ''Aberri ta Askatasuna'' esapideaz, baina bizitza ilaunekoa gertatu zen. Erlijioaren lotura ez zuten onartu eta ezaugarri horrek batu zituen "aberritarrak" eta "euskalerriakoak" haien aurka. 1911n, langile higikunde "arrotzak" Bizkaian eta Gipuzkoan zuen indarra ikusirik, [[Eusko Langileen Alkartasuna|''Solidaridad de Obreros Vascos'']] (geroko ''Euzko Langilleen Alkartasuna'' edo ''ELA-STV'') sindikatua sortzea erabaki zuen EAJk. [[1913]]ko [[otsailaren 1]]ean "[[Euzkadi (egunkaria)|Euzkadi]]" egunkaria kaleratu zuten lehenengo aldiz.
 
[[Lehen Mundu Gerra]]ren garaian, indar handia zuen Euzko Alderdi Jeltzaleak Bizkaian eta goranzko joera zuen Gipuzkoan. Gerrak areagotu zituen bi taldeen arteko desberdintasunak. "[[Euskal-Erria elkatea|Euskalerriakoak]]" aliatuen aldekoak ziren eta Luis Arana germaniarren aldekoa. Luis Aranak 1916. urtean alderdia utzi zuen, eta Sotak gidatzen zuen alderdiak ''Comunión Nacionalista Vasca'' izena hartu zuen. Autonomismoaren bidea hautatu zuen bete-betean Sotaren alderdiak. 1917ko udal hauteskundeen ondoren, alkate euskal nazionalista izan zuten Bilbok eta Bizkaiko herri askok. Bestalde, Bizkaiko diputatu nagusi aukeratu zuten [[Ramon de la Sota Aburto|Ramón de la Sota Aburto]], buruzagi jeltzalearen semea. 1918an, nazionalistek bost diputatu lortu zuten Bizkaian, bana Gipuzkoan eta Nafarroan, baina emaitza txarrak izan zituen 1920. urteko hauteskundeetan.
 
[[1921]]<nowiki/>ean Aranaren mugimendua banandu egin zen: ''[[Comunión Nacionalista Vasca]]'' moderatuak, eta ''[[Aberri (EAJ)]]'' independentistak. "Aberritarrak" eta Euzko Gazteria taldeko gazte gehienak, [[Elias Gallastegi]], taldearen sortzailea, zela buru, ''Comunión Nacionalista Vasca'' utzi eta berriz ere ''Euzko Alderdi Jeltzalea'' izena hartu zuen alderdia sortu zuten, ''Comunión'' alderdiak abertzaletasunaren printzipioak saldu zituelakoan. 1922. urtean "[[Emakume Abertzale Batza]]" sortu zuen Gallastegik berak. 1923an, Primo de Riveraren diktadurak legez kanpo utzi zuen alderdia. Politikan egiterik ez zegoena, ordea, kulturan eta folklorean egin zen. Euskararen eta euskal kulturaren aldeko ekitaldiekin batera "[[mendizaletasun|mendigoizale]]" folklore-elkarteak ugaldu ziren Euskal Herriko bazter guztietan. [[Miguel Primo de Rivera]]ren diktadura erori zenean, indar aski zuten nazionalistek.
63. lerroa:
=== Francoren diktadura ===
 
[[Fitxategi:AgirreAguirre Lehendakaria 1939.jpg|300px|thumb|[[Jose Antonio AgirreAguirre]] lehendakaria, 1939an.]]
 
Gerra galdu ondoren (1937 ekaina-uztaila), [[Frankismoa Euskal Herrian|Hego Euskal Herrian frankismoa]] ezartzean, Paris eta Londresa joan behar izan zuten Euzko Alderdi Jeltzaleko buruzagi nagusiek, Irujoren eta Agirreren inguruan, eta 1940ko hamarkadako urteetan hasi zen Hego Euskal Herriko sarea berriz osatzen, Rezola, Lasarte, Mitxelena, Solaun eta, batez ere, [[Juan Ajuriagerra Otxandiano|Juan Ajuriagerraren]] inguruan. Agirrek eta Euzko Alderdi Jeltzaleko kide gehienek aliatuen garaipenak [[Franco]]ren gobernuaren desagerpena ekarriko zuela uste zuten, baina 1947 eta 1951. urteetako grebak hutsean geratu ziren eta 1953. urtetik aurrera, Francoren gobernua babesteko asmoa agertu zuten [[Ameriketako Estatu Batu]]ek.
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Euzko_Alderdi_Jeltzalea"(e)tik eskuratuta