Sudeteak: berrikuspenen arteko aldeak

{{MendiMendikate infotaula}}

Baso ustiakuntza, nekazaritza, meagintzameatzaritza eta oihalgintza dira ekonomia jarduerak, beirazko eta portzelanazko lanekin batera. Txekiako printzeek XII. eta XIV. mendeetan eskulangileak eta meagizonakmeatzariak ekarri zituzten [[Alemania]]tik eta han kokarazi. Harrezkero, txekiarren eta alemaniarren arteko gatazkak ugari izan dira Bohemiako historian.

''SudeetakoSudeteetako alemaniarrak'' deitu izan dira [[Bohemia]]ko, [[Moravia]]ko eta [[Silesia]]ko alemaniarrak, ''sudete'' deituak. [[Hitler]]-ek aginpidea ([[1933]]) eskuratuz gero<ref>{{eu}}http://paperekoa.berria.eus/papera_inprimatu.php?htmla=BERRIA&urtea=y2008&hilabetea=m01&eguna=d20080130&orria=p00026007</ref>, bertako germaniarrek autonomia lortu zuten eta, Konrad Heinlein buru zutela, [[1938]]an beren lurraldea [[Alemania]]ren mende gera zedin eskatu zuten. Urte hartako [[irailaren 29]]an, [[Munich]]-en [[Alemania]]k, [[Italia]]k, [[Britainia Handia]]k eta [[Frantzia]]k sinaturiko itunek gatazka ekarri zuten eta lurralde hura [[Alemania]]ren mende geratu zen. [[1945]]ean [[Potsdam]]-go itunen arabera, lurralde horiek [[Txekoslovakia]]ri itzuli zitzaizkion eta sudeteakSudeteak egotzi zituzten handik ([[1938]]an 3.200.000 ziren eta 160.000 bakarrik [[1946]]an)<ref>{{eu}}http://www.euskara.euskadi.eus/r59-lurcontd/eu/contenidos/termino/_c05495/eu_s_3147/s3147.html</ref>.

[[Parisko Bake Biltzarra (1919)|Parisko Bake Biltzar]]reko batzorde iparramerikarrak gero ahaztuak izango ziren gomendio sail bat egin zuen Txekiak alemanierazalemanez hitz egiten zutenen lurraldeen inguruan eskatzen zuena aztertuz. Injustizia hura larritu egin zen [[1919]]ko [[martxoaren 3]]an, txekiar armadak tiro egin zienean alemaniarzaleei eta garbi geratu zen Txekoslovakiaren aspirazioak arriskutsuak zirela, batez ere, alemaniar hiztun hauek [[Alemania]]n eta [[Austria]]n zuten milioikia lagunak kontuan hartuta. Esan bezala, gomendio hauek baztertuak izan ziren eta [[Txekoslovakia]]k Sudeteak bere lurraldean sartzea eskatu zuen eta, [[1919]]an, eskari hau Saint-Germaingo Itunean berretsita geratu zen.

Txekiar eta alemaniar hiztunen arteko ika-mikek [[20ko hamarkada|20. urte]]etan iraun zuten eta [[30eko hamarkada]]n larritu ziren<ref>{{es}}http://internacional.elpais.com/internacional/2008/09/27/actualidad/1222466409_850215.html</ref>. Krisi ekonomikoak gogor astindu zuen enpresa esportatzaileen mende zegoen Sudeteen ingurua; papera, jostailuak, beira... txekiarren ekoizpenaren %60a SudeetanSudeteetan burutzen zen eta %78a esportatzeko zen. Geldiunearekin, langabezia zabaldu zen eta biztanleen haserrea ere bai<ref>{{es}}http://www.artehistoria.com/v2/contextos/3855.htm</ref>.

[[1945]]ean, behin [[Bigarren Mundu Gerra]] amaitu eta [[Alemania]]k kapitulatu eta gero, Sudeteetako aleman hiztunak eskualde haietatik kanporatuak izan ziren eta, haien ordez, [[txekiatxekiar]]r eta eslovakiarrez birpopulatu zen.

Sudeteetan bizi ziren alemaniarren jabetzaren gehiengoa konfiskatu zitzaien gerraren kalteordainkalte-ordain bezala. [[1946]]an, 2.234.544 pertsona deportatu zituzten Alemaniara, 2/3 amerikarren sektorera eta 1/3 sobietarrenera. Alemanez gain, familia mistoak ere baziren haien artean. Lurraldean, txekiarrak jarri ziren bizitzen eta baita beste gutxiengo batzuk ere: eslovakiarrak, Voliniako txekiarrak, ijitoak eta hungariarrak (azken hauek behartu egin zituzten, baina, geroago, haien jaioterrietara alde egin zuten). Biztanleriarik gabeko guneak ere geratu ziren eta hantxe geratu zen alemaniar gutxiengoa<ref>{{es}}http://elpais.com/diario/1994/04/19/economia/766706415_850215.html</ref>. [[2001]]ean, alemaniar etniako 40.000 pertsona besterik ez zen zentsatu [[Txekiar Errepublika]]n.

Gaur egun, Sudeteak txekiar lurraldean sartuta daude eta Alemaniak ere errekonozitzen du hori. Hala ere, [[1945]]az geroztik, Sudeteetako biztanle izan ziren haien oinordekoek ez diote kalteordainakkalte-ordainak erreklamatzeari utzi, lurralde haietatik bidali zituztelako.