Wikipedia

Marie Curie: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
hasierako paragrafoa txukuntzea
No edit summary
2. lerroa:
'''Maria Salomea Skłodowska-Curie''' ([[1867]]ko [[azaroaren 7]]a – [[1934]]ko [[uztailaren 4]]a), '''Marie Curie''' izen-deiturez ezaguna, zientzialaria izan zen. Sortzez poloniarra, frantziar nazionalizatu zen. [[Erradiologia]] arloan aitzindaria izan zen, eta lehena izan zen bi arlo desberdinetan [[Nobel Sariak|Nobel saria]] lortu zuena (Fisikan eta Kimikan). Gainera, Parisko Unibertsitatean lehenengo emakume irakaslea izan zen. [[Paris]]ko eta [[Varsovia]]ko [[Curie Institutua]]k eratu zituen.
 
[[Varsovia|Barsobian]] jaio zen, garai horretan Poloniako batzarra zena ([[Errusiar Inperioa|errusiar erresumaren]] lurraldea). Ezkutuan ikasi zuen Barsobiako  “unibertsitate flotante”-an eta bere formazio zientifikoa hasi zuen hiri horretan. [[1891|1891.]] urtean (24 urterekin) bere arreba Bronislawa Duska jarraitu zuen [[Paris|Parisera]], bertan berre ikasketak amaitu eta lan zientifiko bikainak burutu zituen. [[1903]]<nowiki/>ko Fisikako [[Nobel Sariak|nobel saria]] bere senarra [[Pierre Curie]]-rekin eta [[Henri Becquerel]]-ekin konpartitu zuen. Urte batzuk geroago, [[1911]]-an, [[Kimikako Nobel Saria|Kimikako Nobel saria]] irabazi zuen. Frantziako herritartasuna jaso eta bere aberria onartu arren, inoiz ez zuen bere Poloniako nortasuna galdu; bere alabei [[Ama-hizkuntza|ama hizkuntza]] irakatsi zien eta [[Polonia|Poloniara]] bisitak egitera eramaten zituen. Aurkitutako lehen [[Elementu kimiko|elementu kimikoa]] [[Polonio]] deitu zuen, bere jaiotze-herrialdeari ohore eginez. Bere aurkikuntzek biltzen dute erreaktibitateari buruzko lehen ikasketak (berak asmatutako terminoa) , [[isotopo]] erradioaktiboak isolatzeko teknikak eta bi elementuen aurkikuntza -polonioa eta radioa-. Bera burua zelarik, isotopo erradiaktiboekin egindako neoplasien tratamenduei buruzko lehen ikerketak burutu ziren. Parisen eta Barsobian Curie institutua sortu zuen, gaur egun medikuntza ikerketen zentro garrantzitsuen artean mantentzen dena. Lehen mundu gerran erabilpen militarrerako lehen zentro erradiologikoak sortu zituen. 1934an hil zen 66 urterekin, Sancellemoz erietxean, anemia aplasika batengatik. Anemia aplasikoa sortu zitzaion bere poltsikoetan gordetzen zituen saio-hodien erradiazioarengatik eta lehen mundu gerran sortutako  unitate mugikorren X izpiengatik.▼
 
 
▲[[Varsovia|BarsobianVarsovian]] jaio zen, garai horretan Poloniako batzarra zena ([[Errusiar Inperioa|errusiar erresumaren]] lurraldea). Ezkutuan ikasi zuen BarsobiakoVarsoviako  “unibertsitate flotante”-an eta bere formazio zientifikoa hasi zuen hiri horretan. [[1891|1891.]] urtean (24 urterekin) bere arreba Bronislawa Duska jarraitu zuen [[Paris|Parisera]], bertan berrebere ikasketak amaitu eta lan zientifiko bikainak burutu zituen. [[1903]]<nowiki/>ko Fisikako [[Nobel Sariak|nobel saria]] bere senarra [[Pierre Curie]]-<nowiki/>rekin eta [[Henri Becquerel]]-<nowiki/>ekin konpartitu zuen. Urte batzuk geroago, [[1911]]-an<nowiki/>n, [[Kimikako Nobel Saria|Kimikako Nobel saria]] irabazi zuen. Frantziako herritartasuna jaso eta bere aberria onartu arren, inoiz ez zuen bere Poloniako nortasuna galdu; bere alabei [[Ama-hizkuntza|ama hizkuntza]] irakatsi zien eta [[Polonia|Poloniara]] bisitak egitera eramaten zituen. Aurkitutako lehen [[Elementu kimiko|elementu kimikoa]] [[Polonio]] deitu zuen, bere jaiotze-herrialdeari ohore eginez. Bere aurkikuntzek biltzen dute erreaktibitateari buruzko lehen ikasketak (berak asmatutako terminoa) , [[isotopo]] erradioaktiboak isolatzeko teknikak eta bi elementuenelementuren aurkikuntza -polonioa eta radioa-. Bera burua zelarik, isotopo erradiaktiboekin egindako neoplasien tratamenduei buruzko lehen ikerketak burutu ziren. Parisen eta BarsobianVarsovian Curie institutua sortu zuen, gaur egun medikuntza ikerketen zentro garrantzitsuengarrantzitsuenen artean mantentzen dena. Lehen mundu gerran erabilpen militarrerako lehen zentro erradiologikoak sortu zituen. 1934an hil zen 66 urterekin, Sancellemoz erietxean, anemia aplasikaaplasikoak batengatikjota. Anemia aplasikoa sortu zitzaion bere poltsikoetan gordetzen zituen saio-hodien erradiazioarengatik eta lehen mundu gerran sortutako  unitate mugikorren X izpiengatik.
== Haurtzaroa eta ikasketak polonian ==▼
 
1867ko azaroaren 7an jaio zen, [[Varsovia|BarsobianVarsovian]]. Władysław Skłodowski eta [[Bronisława Boguska]]-ren bostgarren alaba zen. Władysław Skłodowski [[fisika]] eta [[matematika]] irakaslea zen eta Bronisława Boguska abeslaria, irakaslea eta pianista zen. Mariak 4 ahizpa izan zituen Zofia (1862-1876), Józef (1863-1937), Bronisława (1865-1939) eta  Helena (1866-1961). Bere gurasoek ez zuten diru askorik eta horregatik, Maria eta bere ahizpentzat zaila izan zen bizitza aurrera eramatea. ▼
 
 
 
Hamar urte zituela, ama hil zitzaion, [[Tuberkulosi|tuberkulosia]]<nowiki/>ren ondorioz. Ondoren,  Maria J.Sikorska internadorabarnetegira joan zen, gero neskeentzako soinketaleku batera trasladatu zen, eta bertan graduatu izan zen 1883ko ekainaren 12an urrezko dominarekindomina lortuz. Ezin izan zen apuntatu goi mailako hezkuntzako erakunde erregularrera  emakumeentzat debekatuta zegoelako eta ondorioz, Bronislawa eta Maria unibertsitate klandestino batera sartu ziren, “unibertsitate flotante” deturikoa. Unibertsitate horrek, emakume ikasleak onartzen zituen.▼
Bere ahizpa Bronislawa Parisen [[medikuntza]] ikasi ahal izateko Maria irakasle partikular bezala lan egiten hasi zen, bere ahizpari laguntza ekonomikoa emateko. Etorkizunean matematikoa izango zen ikasle batekin maitemindu egin zen, Kazimierz Zorawski. Berarekin ezkondu nahi zen, baina Kazimierz-en gurasoak ez zioten utzi, Maria pobrea zelako. Erlazio frustraziofrustratu honek, eragin handia izan zuen beraienhaien bizitzetan.▼
 
 
 
 
▲== Haurtzaroa eta ikasketak polonian ==
 
▲1867ko azaroaren 7an jaio zen, [[Varsovia|Barsobian]]. Władysław Skłodowski eta [[Bronisława Boguska]]-ren bostgarren alaba zen. Władysław Skłodowski [[fisika]] eta [[matematika]] irakaslea zen eta Bronisława Boguska abeslaria, irakaslea eta pianista zen. Mariak 4 ahizpa izan zituen Zofia (1862-1876), Józef (1863-1937), Bronisława (1865-1939) eta  Helena (1866-1961). Bere gurasoek ez zuten diru askorik eta horregatik, Maria eta bere ahizpentzat zaila izan zen bizitza aurrera eramatea.
 
 
 
▲Hamar urte zituela, ama hil zitzaion, [[Tuberkulosi|tuberkulosia]]<nowiki/>ren ondorioz. Ondoren,  Maria J.Sikorska internadora joan zen, gero neskeentzako soinketaleku batera trasladatu zen, eta bertan graduatu izan zen 1883ko ekainaren 12an urrezko dominarekin. Ezin izan zen apuntatu goi mailako hezkuntzako erakunde erregularrera  emakumeentzat debekatuta zegoelako eta ondorioz, Bronislawa eta Maria unibertsitate klandestino batera sartu ziren, “unibertsitate flotante” deturikoa. Unibertsitate horrek, emakume ikasleak onartzen zituen.
▲Bere ahizpa Bronislawa Parisen [[medikuntza]] ikasi ahal izateko Maria irakasle partikular bezala lan egiten hasi zen, bere ahizpari laguntza ekonomikoa emateko. Etorkizunean matematikoa izango zen ikasle batekin maitemindu egin zen, Kazimierz Zorawski. Berarekin ezkondu nahi zen, baina Kazimierz-en gurasoak ez zioten utzi, Maria pobrea zelako. Erlazio frustrazio honek, eragin handia izan zuen beraien bizitzetan.
 
 
 
1890an Bronislawa ahizpa zaharrena [[Paris|Parisera]] joan zen unibertsitateko titulu ofiziala lortzeko eta Maria gonbidatu zuen berarekin eta bere senarrarekin joateko. Mariak ezetz esan zuen ezin zuelako unibertsitateko matrikula ordaindu (urte eta erdi eman beharko zuen dirua lortzeko). Denbora tarte horretan, Maria irakurtzen eta bere kontuz ikasten jarraitu zuen. 1889an bere aitaren etxera bueltatu zen, BarsobianVarsovian. Hor irakasle bezala eta unibertsitate flotantean ikasten jarraitu zuen. Bere formazio zientifiko praktikoa hasi zuen Industria eta Nekazaritza museoaren laborategi kimikoan. LaborategiarenLaborategiko burua bere lehengusua zen Jozef Boguski.
 
== Lehen urteak frantzianFrantzian ==
[[Fitxategi:Marie Curie eta bere senarra.jpg|thumb|Marie Curie eta bere senarra laborategian lan egiten.|ezkerrera]]
1891ko bukaeran Frantziara joan zen. Parisen Maria, bere ahizparekin bizitzen egon zen eta gero beste lekuetxe bateanbatera alokatualdatu zen, unibertsitatetik gertu zegoena. Fisika, kimika eta matematika ikasten jarraitu zuen Parisko unibertsitatean, bertan matrikulatu izan zen 1891ko amaieran. Bere katedratikoak Paul Appell, Henri Poincaré yeta Gabriel Lippmann izan ziren, garai horretan garrantzitsuak ziren zientzialariak. Egunez ikasten zuen eta klaseak ematen zituen gauez, bizi ahal izateko dirua irabazteko. AhalHala ere, askotan gaixo jartzen zen gose handia pasatzen zuelako.  [[1893|1893an]], fisikan lizentziatu zen eta, bere ikasgelako hoberenaonena izan zenizanik. Urte horretan, [[1894|Lippman irakaslearen laborategi industrialean lan egitenlanean hasi zen.  Bitartean Parisko unibertsitatean ikasten jarraitu zuen eta beste titulu bat jaso zuen 1894an]].
 
Bere karrera zientifikoa hasi zuen 1894an altzairu desberdinen propietate magnetikoak aztertuz. Urte horretan, [[Pierre Curie]] senarra izan zuena, ezagutu zuen: Oso lagunak egin ziren laborategian  eta Pierre berarekin ezkontzea proposatu zion Mariari. Hasieran, Mariak ezetz esan zion, Poloniara bueltatzeko asmoa zuelako. Baina Pierre-ekPierrek berarekin Poloniara joango zela esan zion.
 
Bitartean,Maria BarsobiaraVarsoviara bueltatu zen 1894ko udako oporrak pasatzekopasatzera. Pierrek gutun bat idatzi zion, Paris-enParisen doktoradoadoktoradutza egitera egitekoanimatuz. Maria motibatzekoanimatzeko, Pierre magnetismoa ikertzen egon zela, 1895 doktoradoa jaso zuela eta ESPCI-ko irakaslea zela esan zion. Orduan, Maria Frantziara bueltatu zen eta Pierre-rekinPierrekin ezkondu zen 1895ko ekaineko 26an Sceaux-en.
 
== Aurkikuntzak eta Nobel sariak ==
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Marie_Curie"(e)tik eskuratuta