Txakur: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
No edit summary
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
6. lerroa:
| taxon = Canis lupus familiaris
}}
'''Txakurra''', '''zakurra''' edo '''ora'''<ref>[http://www.euskaltzaindia.net/hiztegibatua «or»], Euskaltzaindiaren ''Hiztegi Batua''.</ref> (''Canis lupus familiaris''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mammal species of the world : a taxonomic and geographic reference|argitaletxea=Johns Hopkins University Press|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/57557352|edizioa=3rd ed|isbn=0801882214|pmc=57557352}}</ref> [[otso]]en azpiespezietzat hartzen denean eta ''Canis familiaris''<ref>{{Erreferentzia|izena=Linné, Carl|abizena=von,|izenburua=Caroli Linn&#230;i Systema natur&#230;.|hizkuntza=en|abizena2=Gesellschaft.|izena2=Deutsche Zoologische|data=1894|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/80764#page/48/mode/1up|sartze-data=2018-05-29}}</ref> espezie ezberdin gisa hartzen denean)<ref>{{Erreferentzia|izena=Wang, Xiaoming,|abizena=1957-|izenburua=Dogs : their fossil relatives and evolutionary history|argitaletxea=Columbia University Press|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/822229250|isbn=9780231509435|pmc=822229250}}</ref> [[ugaztun]] [[haragijale]] bat da. [[Caninae]] taldeko kidea da<ref name="lindblad2005">{{Erreferentzia|izena=Kerstin|abizena=Lindblad-Toh|izenburua=Genome sequence, comparative analysis and haplotype structure of the domestic dog|orrialdeak=803–819|hizkuntza=En|abizena2=Wade|abizena3=Mikkelsen|abizena4=Karlsson|abizena5=Jaffe|abizena6=Kamal|abizena7=Clamp|abizena8=Chang|abizena9=Kulbokas|izena2=Claire M|izena3=Tarjei S.|izena4=Elinor K.|izena5=David B.|izena6=Michael|izena7=Michele|izena8=Jean L.|izena9=Edward J.|data=2005-12|url=https://doi.org/10.1038/nature04338|aldizkaria=Nature|alea=7069|zenbakia=438|issn=0028-0836|doi=10.1038/nature04338|sartze-data=2018-05-29}}</ref> eta lur-lehorreko haragijalerik ugariena da<ref>{{Erreferentzia|izena=Julie K.|abizena=Young|izenburua=Is Wildlife Going to the Dogs? Impacts of Feral and Free-roaming Dogs on Wildlife Populations|orrialdeak=125–132|hizkuntza=en|abizena2=Olson|abizena3=Reading|abizena4=Amgalanbaatar|abizena5=Berger|izena2=Kirk A.|izena3=Richard P.|izena4=Sukh|izena5=Joel|data=2011-02|url=https://academic.oup.com/bioscience/article/61/2/125/242696|aldizkaria=BioScience|alea=2|zenbakia=61|issn=1525-3244|doi=10.1525/bio.2011.61.2.7|sartze-data=2018-05-29}}</ref><ref name="Fan2016">{{Erreferentzia|izena=Zhenxin|abizena=Fan|izenburua=Worldwide patterns of genomic variation and admixture in gray wolves|orrialdeak=163–173|hizkuntza=en|abizena2=Silva|abizena3=Gronau|abizena4=Wang|abizena5=Armero|abizena6=Schweizer|abizena7=Ramirez|abizena8=Pollinger|abizena9=Galaverni|izena2=Pedro|izena3=Ilan|izena4=Shuoguo|izena5=Aitor Serres|izena6=Rena M.|izena7=Oscar|izena8=John|izena9=Marco|data=2016-02-01|url=http://genome.cshlp.org/content/26/2/163|aldizkaria=Genome Research|alea=2|zenbakia=26|issn=1088-9051|pmid=26680994|pmc=PMC4728369|doi=10.1101/gr.197517.115|sartze-data=2018-05-29}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=O.|abizena=Thalmann|izenburua=Complete Mitochondrial Genomes of Ancient Canids Suggest a European Origin of Domestic Dogs|orrialdeak=871–874|hizkuntza=en|abizena2=Shapiro|abizena3=Cui|abizena4=Schuenemann|abizena5=Sawyer|abizena6=Greenfield|abizena7=Germonpré|abizena8=Sablin|abizena9=López-Giráldez|izena2=B.|izena3=P.|izena4=V. J.|izena5=S. K.|izena6=D. L.|izena7=M. B.|izena8=M. V.|izena9=F.|data=2013-11-15|url=http://science.sciencemag.org/content/342/6160/871|aldizkaria=Science|alea=6160|zenbakia=342|issn=0036-8075|pmid=24233726|doi=10.1126/science.1243650|sartze-data=2018-05-29}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=C.|abizena=Vila|izenburua=Mitochondrial DNA phylogeography and population history of the grey wolf Canis lupus|orrialdeak=2089–2103|hizkuntza=en|abizena2=Amorim|abizena3=Leonard|abizena4=Posada|abizena5=Castroviejo|abizena6=Petrucci-Fonseca|abizena7=Crandall|abizena8=Ellegren|abizena9=Wayne|izena2=I. R.|izena3=J. A.|izena4=D.|izena5=J.|izena6=F.|izena7=K. A.|izena8=H.|izena9=R. K.|data=1999-12|url=https://doi.org/10.1046/j.1365-294x.1999.00825.x|aldizkaria=Molecular Ecology|alea=12|zenbakia=8|issn=0962-1083|doi=10.1046/j.1365-294x.1999.00825.x|sartze-data=2018-05-29}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Daniels, Thomas|abizena=J.|izenburua=Population and Social Biology of Free-Ranging Dogs, Canis familiaris|hizkuntza=en|abizena2=Marc|izena2=Bekoff,|data=1989|url=http://animalstudiesrepository.org/acwp_ehlm/18/|aldizkaria=Animal Studies Repository|sartze-data=2018-05-29}}</ref>. Txakurrak eta [[otso]]ak (''Canis lupus'') [[taxoi-ahizpa]]k dira; izan ere, txakurrak etxekotu zirenean existitzen ziren otsoak ez dira gaur egungo otsoak bezalakoak<ref>{{Erreferentzia|izena=Adam H.|abizena=Freedman|izenburua=Genome Sequencing Highlights the Dynamic Early History of Dogs|orrialdeak=e1004016|hizkuntza=en|abizena2=Gronau|abizena3=Schweizer|abizena4=Vecchyo|abizena5=Han|abizena6=Silva|abizena7=Galaverni|abizena8=Fan|abizena9=Marx|izena2=Ilan|izena3=Rena M.|izena4=Diego Ortega-Del|izena5=Eunjung|izena6=Pedro M.|izena7=Marco|izena8=Zhenxin|izena9=Peter|data=2014-01-16|url=http://journals.plos.org/plosgenetics/article?id=10.1371/journal.pgen.1004016|aldizkaria=PLOS Genetics|alea=1|zenbakia=10|issn=1553-7404|pmid=24453982|pmc=PMC3894170|doi=10.1371/journal.pgen.1004016|sartze-data=2018-05-29}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Greger|abizena=Larson|izenburua=How Much Is That in Dog Years? The Advent of Canine Population Genomics|abizena2=Bradley|izena2=Daniel G.|data=2014-01-16|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3894154/|aldizkaria=PLoS Genetics|alea=1|zenbakia=10|issn=1553-7390|pmid=24453989|pmc=PMC3894154|doi=10.1371/journal.pgen.1004093|sartze-data=2018-05-29}}</ref>. Hertsiki, gaur egungo otso zein txakurren arbasoa desagertua dago<ref>{{Erreferentzia|izena=James|abizena=Serpell|izenburua=The Domestic Dog: Its Evolution, Behavior and Interactions with People|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|data=2016-11-30|url=https://books.google.com/books?id=FY6aDQAAQBAJ&pg=PT61|isbn=9781316817681|sartze-data=2018-05-29}}</ref>. Txakurra izan zen etxekotutako lehen animalia<ref>{{Erreferentzia|izena=Angela|abizena=Perri|izenburua=A wolf in dog's clothing: Initial dog domestication and Pleistocene wolf variation|orrialdeak=1–4|data=2016-04|url=https://doi.org/10.1016/j.jas.2016.02.003|aldizkaria=Journal of Archaeological Science|zenbakia=68|issn=0305-4403|doi=10.1016/j.jas.2016.02.003|sartze-data=2018-05-29}}</ref> eta milurtekoetan zehar [[hautespen artifizial]] bidez hainbat ezaugarri izateko aukeratu ditu [[gizaki]]ak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Canis lupus familiaris (dog)|hizkuntza=en|url=http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Canis_lupus_familiaris.html|aldizkaria=Animal Diversity Web|sartze-data=2018-05-29}}</ref>.
 
Gizakien eta txakurren arteko lotura luzeak txakurren portaera sakonki aldatu du, gizakien behar ezberdinetara egokitzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Gregory S.|abizena=Berns|izenburua=Functional MRI in Awake Unrestrained Dogs|orrialdeak=e38027|hizkuntza=en|abizena2=Brooks|abizena3=Spivak|izena2=Andrew M.|izena3=Mark|data=2012-05-11|url=http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0038027|aldizkaria=PLOS ONE|alea=5|zenbakia=7|issn=1932-6203|pmid=22606363|pmc=PMC3350478|doi=10.1371/journal.pone.0038027|sartze-data=2018-05-29}}</ref>. Txakurrak ere [[almidoi]] handia duen dieta batera egokitu dira, beste [[Canidae|kanidoak]] ez bezala<ref>{{Erreferentzia|izena=Erik|abizena=Axelsson|izenburua=The genomic signature of dog domestication reveals adaptation to a starch-rich diet|orrialdeak=360–364|hizkuntza=En|abizena2=Ratnakumar|abizena3=Arendt|abizena4=Maqbool|abizena5=Webster|abizena6=Perloski|abizena7=Liberg|abizena8=Arnemo|abizena9=Hedhammar|izena2=Abhirami|izena3=Maja-Louise|izena4=Khurram|izena5=Matthew T.|izena6=Michele|izena7=Olof|izena8=Jon M.|izena9=Åke|data=2013-01-23|url=https://doi.org/10.1038/nature11837|aldizkaria=Nature|alea=7441|zenbakia=495|issn=0028-0836|doi=10.1038/nature11837|sartze-data=2018-05-29}}</ref>. Ikerketen arabera, gizakiengan soziabilitatea handitu eta inteligentzia erlatiboki jaisten duten eremu genetikoetan [[Mutazio|mutazioak]] dituzte txakurrek<ref>{{Erreferentzia|izena=Bridgett M.|abizena=vonHoldt|izenburua=Structural variants in genes associated with human Williams-Beuren syndrome underlie stereotypical hypersociability in domestic dogs|orrialdeak=e1700398|hizkuntza=en|abizena2=Shuldiner|abizena3=Koch|abizena4=Kartzinel|abizena5=Hogan|abizena6=Brubaker|abizena7=Wanser|abizena8=Stahler|abizena9=Wynne|izena2=Emily|izena3=Ilana Janowitz|izena4=Rebecca Y.|izena5=Andrew|izena6=Lauren|izena7=Shelby|izena8=Daniel|izena9=Clive D. L.|data=2017-07-01|url=http://advances.sciencemag.org/content/3/7/e1700398|aldizkaria=Science Advances|alea=7|zenbakia=3|issn=2375-2548|doi=10.1126/sciadv.1700398|sartze-data=2018-05-29}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Mira|abizena=Abed|izenburua=Scientists find key 'friendliness' genes that distinguish dogs from wolves|url=http://www.latimes.com/science/sciencenow/la-sci-sn-dog-friendliness-genes-20170719-story.html|aldizkaria=latimes.com|sartze-data=2018-05-29}}</ref>. Txakurrek bariazio handia izan dute tamainan, kolorean eta forman<ref>{{Erreferentzia|izena=Nikhil|abizena=Swaminathan|izenburua=Why are different breeds of dogs all considered the same species?|hizkuntza=en|url=http://www.scientificamerican.com/article/different-dog-breeds-same-species/|aldizkaria=Scientific American|sartze-data=2018-05-29}}</ref>. Txakurrek paper oso ezberdinak dituzte gizakien ondoan; [[Ehiza-txakur|ehiza]], [[Artzain txakur|abeltzaintza]], [[Lera-txakur|leretatik tiratzea]], [[Zaintza-txakur|zaintza]], [[Polizia-txakur|poliziak laguntzea]], [[Maskota|adiskidetasuna]] edo [[Zerbitzu-txakur|ezgaituak laguntzea]] dira lan horietako batzuk. Duen papera dela eta, askotan "''gizakiaren lagunik onena''" etiketa eman zaio.
 
== Jatorria ==
{{kladograma|izenburua=Otsoaren dibergentzia denbora|oharra=Genoma osoaren [[analisi filogenetiko]]arekin osatutako zuhaitz honetan gaur egungo otso eta txakur populazio ezberdinak agertzen dira<ref name="fan2016" />, bi mutazio denbora ezberdin kontuan hartuz, <span style="color: blue">Lindblad-Toh</span> (1x10<sup>−8</sup>)<ref name=lindblad2005/> edo <span style="color: green">[Skoglund]</span> (0.4x10<sup>−8</sup>).<ref name=skoglund2015>{{Erreferentzia|izena=Pontus|abizena=Skoglund|izenburua=Ancient Wolf Genome Reveals an Early Divergence of Domestic Dog Ancestors and Admixture into High-Latitude Breeds|orrialdeak=1515–1519|abizena2=Ersmark|abizena3=Palkopoulou|abizena4=Dalén|izena2=Erik|izena3=Eleftheria|izena4=Love|data=2015-06|url=https://doi.org/10.1016/j.cub.2015.04.019|aldizkaria=Current Biology|alea=11|zenbakia=25|issn=0960-9822|doi=10.1016/j.cub.2015.04.019|sartze-data=2018-05-29}}</ref> Txakurra azpiespezie [[dibergentzia genetiko|genetikoki dibergentea]] da otsoarekiko, baina txakurren arteko dibergentziak txakurrek eta otsoek dutenaren ia parekoak dira; ziurrenik, antzinako nahasketa genetiko eta otso-geneen prebalentzia handiagoaren ondorio izango da.<ref name=fan2016/>
|kladograma={{clade |style=font-size:75%; line-height:100%;width:600px;
|label1=otso/txakur arbasoa