22:52, 24 maiatza 2018ko berrikusketa aldatu Xirkan (eztabaida \| ekarpenak) 42.208 edits No edit summary ← Aurreko ezberdintasuna		12:24, 26 maiatza 2018ko berrikusketa aldatu desegin Xirkan (eztabaida \| ekarpenak) 42.208 edits No edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
5. lerroa: [[K. a. XXIV. mendea\|K. a. XXIV. mende]] ingurutik aurrera, [[Sumer\|sumertar herriek]] Behe Mesopotamiako padurak drainatu, dikeak, hormak eta ubideak eraiki eta lurra lantzeari ekin zioten. Nekazaritzaren aurrerakada handia izan zen eta, ondorioz, hiri-estatu independienteak sortzen hasi ziren, batzuetan elkarren lehian: [[Ur (hiria)\|Ur]], [[Uruk]], [[Lagash]] eta [[Eridu]], besteak beste. [[K. a. XXIII. mendea\|K. a. XXIII. mendetik]] aitzina, zibilizazio aberatsak garatu ziren: [[Sumer]], [[Akadiar Inperioa\|Akad]], [[Babiloniar Inperioa\|Babilonia]] eta [[Asiria]]. Sumertarrak izan ziren lehenengo agintariak, zibilizazio bakezale eta langilea eratu zutenak. Agintarien artean, [[Gudea]], [[Lagash]]eko erregea da nabarmentzekoa. [[K. a. 2300]] aldean, [[akadtar]]rek, [[Sargon Akadekoa\|Sargon]] buru zutela, sumertarren hiriak indarrez hartu eta [[Akadtar Inperioa]] sortu ~~zuen~~zuten. Ondoren, [[Babilonia (hiria)\|Babilonia]] bihurtu zen hiri nagusi, [[Hammurabi]]ren erregealdian loraldi handia lortu zuena ekonomian eta kulturan. [[K. a. VII. mende]] erdialdean, [[asiria]]rrek hartu zuten mendean eskualde osoa, [[Asurbanipal]] erregearen agindupean. Azkenik, [[K. a. VI. mendea]]n [[Akemenestar Inperioa\|persiarrek]] konkistatu zuten Mesopotamia.<ref>{{erreferentzia\|izena= \|abizena= \|url=http://www.hiru.eus/eu/historia/mesopotamia\| izenburua=Mesopotamia \|sartze-data=2018-5-24 \|argitaletxea=hiru.eus}}</ref> == Geografia == [[Tigris]] eta [[Eufrates]] ibaien arteko arroak ia osorik hartzen dituen lur eremuari esaten zaio Mesopotamia, eta duen tankeragatik [[Ilgora Emankorra]] izenaz ere ezaguna den eskualde zabaleko gune nagusia da. Muga natural ongi zehazturik gabeko lurraldea da; berezko muga argi bakarra hegoaldean du, [[Arabiako basamortua]] baitago han. Ekialdean eta iparraldean [[Elam]], [[Zagros]] mendia eta [[Armenia]] ditu; mendebaldeko muga, berriz, benetako basamortuz baino estepaz osaturiko lurralde batek egiten du, baina muga horrek sekula ez du eten Mesopotamiaren eta [[Siria]]ren, eta Sirian zehar, [[Palestina]] eta [[Mediterraneo]] inguruko lurren arteko harremana. ~~[[Mesopotamia~~Bi ~~Garaia]]~~eskualde ~~eta [[Mesopotamia Beherea]]~~nagusi bereizten dira. Mesopotamia Garaiak eskualdearen iparraldea hartzen du, Eufrates eta Tigris ibaien iturburuetatik [[Bagdad]] hiriraino. Muino eta ordokiz osaturik dago eta, urtaro euriei esker, lurra nahiko emankorra da. Lehenbiziko biztanleek, lurra lantzeaz gain, hurbileko mendietako zura, harria eta metalak erabili zituzten. Mesopotamia Behereak ibaien behealdea hartzen du, Bagdadetik [[Persiar golko]]raino; oso eskualde laua da. Bertan, zingira zabalak eta ordoki agorrak tartekatzen dira. Hori dela eta, ibaien bazterretan eraiki zituzten hiriak, eta lurra ureztatzeko sistemak sortu behar izan zituzten. Natura baliabide urriak zeudenez, merkataritzak garrantzi handia hartu zuen.:<ref>{{erreferentzia\|izena= \|abizena= \|url=http://www.mesopotamia.co.uk/geography/home_set.html\| izenburua=Mesopotamia \|sartze-data=2018-5-24 \|argitaletxea= mesopotamia.co.uk}}</ref> * Iparraldean [[Mesopotamia Garaia]] dago, Eufrates eta Tigris ibaien iturburuetatik [[Bagdad]] hiriraino. Muino eta ordokiz osaturik dago eta, urtaro euriei esker, lurra nahiko emankorra zen Antzinatean. Lehenbiziko biztanleek, lurra lantzeaz gain, hurbileko mendietako zura, harria eta metalak erabili zituzten. Bertan zeuden [[Assur]], [[Nimrud]], [[Ninive]] eta [[Dur Sharrukin]], [[Asiria]]ko hiriburuak. * Hegoaldean [[Mesopotamia Beherea]] dago, ibaien behealdea hartzen duena, Bagdadetik [[Persiar golko]]raino. Oso lautada alubial handia da, eta bertan zingira zabalak eta ordoki agorrak tartekatzen dira. Hiriak ibaien bazterretan eraiki, eta lurra ureztatzeko sistemak sortu zituzten. Natura baliabide urriak zeudenez, merkataritzak garrantzi handia izan zuen. [[Ur (hiria)\|Ur]], [[Babilonia (hiria)\|Babilonia]], [[Borsippa]], [[Sippar]], [[Kish]], [[Nippur]], [[Uruk]], [[Larsa]] eta [[Lagash]] izan ziren Mesopotamia Behereko hiri nagusiak. [[Eridu]], eskualdeko porturik garrantzitsuena izandakoa, itsasertzetik 210 kilometrora dago gaur egun. == Historia ==

Mesopotamia: berrikuspenen arteko aldeak