Ruandako genozidioa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
|||
2. lerroa:
[[Fitxategi:Nyamata Memorial Site 13.jpg|thumb|300px|Bortizkeria arrastoak dituzten biktimen burezurrak.]]
'''Ruandako genozidioa''' [[1994]]an gertatu zen. Gatazkan, [[hutu]]ek (hainbat joeratan banatuta) eta [[tutsi]]ek hartu zuten parte.<ref name=A>{{erreferentzia|abizena=Des Forges|izena=Alison|izenburua=Leave None to Tell the Story: Genocide in Rwanda|argitaletxea=Human Rights Watch|urtea=[[1999]]|url=http://www.hrw.org/reports/1999/rwanda|isbn=1-56432-171-1}}</ref>
Melvern erreportariaren esanetan, genozidioa kabinete batzarretan eztabaidatu zela aitortu zuen [[Ruanda]]ko lehen ministro
== Aurrekari historikoak ==
11. lerroa:
Tutsiek nagusitasuna izan arren, desberdintasun ekonomikoak ez ziren guztiz agerikoak hutuekin alderatuta. Etnia batekoa edo bestekoa izateak estatus soziala markatzen zuen, baina hutu batek posible zuen, adibidez, klasez igotzea, ondasunak baldin bazituen, batez ere. Bestalde, inguru hartako gutxiengoa zen [[etnia]] tutsiak (biztanleriaren % 14 inguru), basailutzari ekin zion.
[[XIX. mendea]]n, errege tutsiek beren nagusitasuna finkatu zuten. ''Nyiginya'' izeneko klanak herrialdea menperatu zuen eta horrek hasiera eman zion gatazka militar eta sozialari. Tutsiek hutu etniako gehiengoa baztertzen zuten. Egoerak hala bultzatuta, egitura sozioekonomiko klasista bat garatu zen, [[Europa]]ko [[kolonizazio]]arekin gehiago indartu zena.
Kolonizazio belgikarraren ondorioz, sistema sozial eta politikoa estamentu nagusiaren mesedetan indartu zen, hots, tutsien mesedetan. [[Afrika]]ko kolonizazioa adostu zenean, [[Europa]]ko herrialdeen artean banatu zen kontinentea. Kolonizatzaileek talde jakin bati edo beste bati garrantzia handiagoa ematen zieten, betiere, interesen arabera. [[Belgika]]r administrazioak ikusi zuenean tutsien aldarrikapenak gehiegizkoak zirela, ordura arteko jarrera aldatu, eta hutuen alde jarri zen. Etnia bien arteko lehiakortasuna zorroztu egin zen eta hori ikusita, belgikarrek etnietan oinarritutako alderdi politikoak sortu zituzten: Ruandako Batasun Nazionala (UNR), hutuen aurkako jarrera zuena, Ruandako Batasun Demokratikoa (RADER), Hutuen Askapenerako Mugimendua (Parmehutu) eta Masen Promozio Sozialerako Galdekapena (Aprosoma), tutsien aurkako jarrera zuena. Era berean, Europako misiolarien rolak ere kontuan hartzekoak dira, sistema soziala eta kolonizazioa legitimatu zutelako. Bidegabeko portaerak eta esplotazioa neurtzeko neurriak erabaki ziren.
43. lerroa:
Apirilaren 9an, Jean Kambanda hutuak moderaturik gabeko gobernua eratu zuen. Egun berean, Frantziak eta Belgikak bere biztanle guztiak atera zituzten, enpresetako ruandarrak bertan utzita. [[Gurutze Gorria|Gurutze Gorri]]<nowiki/>ak apirilaren 11rako 10.000 ruandar hil zirela estimatu zuen. Bitartean, Nazio Batuen MINUAR bakearen aldeko misioak ez zuen ezer egin. Apirilaren 14an, Belgikaren armada erretiratu egin zen, NBEko Kuartel Orokorrak emandako agindu zuzenengatik. [[Kofi Annan]]<nowiki/>ek ez sartzeko agindu zuen.
Apirilaren 17an, Kibuye konderrian, tutsien beste sarraski bat hasi zen, hurrengo hiru hilabetean 250.000 pertsona hil zituena. [[Boutros Boutros-Ghali|Boutros-Ghali]]<nowiki/>k,
Maiatzaren 4an, Boutros-Ghalik ''genozidio'' terminoa lehenengoz erabili zuen, Ruandan gertatzen zen sarraskiari erreferentzia egiteko; horren ondorioz, Bill Clinton eta beste buruzagi garrantzitsu batzuk deseroso jarri zituen. Egoera okertuz zihoala ikusita, UNAMIR misioa berrezartzea erabaki zuten eta une horretan tutsien kontraerasoa hasi zen iparraldean. Gurutze Gorriaren estimazioen arabera, maiatzaren 13rako 500.000 pertsona hil zituzten, baina inongo agintarik ez zuen artean ''genozidio'' hitza erabili.
68 ⟶ 70 lerroa:
Genozidioaren zati bat nazioarteko laguntza programen bidez finantzatu zen, besteak beste, Munduko Bankuaren eta Nazioarteko Diru Funtsaren doiketa programetako fondoak erabiliz. Genozidioaren prestakuntzan 134 milioi dolar xahutu zirela esan ohi da eta haietako 4,6 milioi aihotz, aitzur, aizkora, laban eta mailuetan gastatu omen zirela. Estimazioen arabera, gizonezko hutuen hirutik batek matxete berria zuen.
[[Bill Clinton]]<nowiki/>i ere errua egotzi zaio, sarraskiak gelditzeko esku hartu ez zuelako ez ezik, tragedia gerta zedin aktiboki parte hartu zuelako ere bai. Izan ere, Nazioarteko Zigor Auzitegiko Michael Hourigan fiskal australiarrak egindako ezkutuko ikerketa sakonaren ondorioz, Habyaramanaren hegazkina Bill Clintonek eta Kamek bota zutela argitu zuen (hain juxtu, hegazkina bota ondoren hasi baitzen hondamendia). Iturri batzuen arabera, 1997an
== Filmografia ==
| |||