Clara Immerwahr: berrikuspenen arteko aldeak

'''Clara Immerwahr''' kimikari [[alemaniar]]ra (jatorri judutarrekoa) masen suntsipenerako armen historiarekin eta zientzialarien erantzukizun sozial eta moralarekin zuzenki erlazionatuta egon zen 1970. urtetik aurrera.

Clara Immerwahr 1870eko ekainaren 21ean jaio zen Polkendorff-en ([[Breslau]], gaur egungo [[Polonia]]). Bertan, hiru anai-arreba zeharragoekin (Elli, Rose eta Paul) hazi zen, giro osasuntsuan. Bere familia sofistikatu eta liberala zen, haien [[judu]]tasunajudutasuna adierazteko arazorik ez zuena. Bere aitak, [[Philipp Immerwahr]], kimika ikasi eta fabrika bat eraiki zuen arren, fabrika honek porrot egitean Polkendorff-era itzuli behar izan zuen. Baina porrotak eragindako itzulera horrek onurak besterik ez zizkion ekarri: nekazaritzarako[[nekazaritza]]<nowiki/>rako zituen trebetasunak eta ahalmen sortzaileak bat egin zutenean, aberastea lortu zuen. Bere lehengusinarekinlehengusinareki, (Anne, Korn-en jaioa) ezkondu zen.

Clarak etxean hartu zituen haur-hezkuntzako klaseak bere bi ahizpekin batera, eta 1877ko kurtsoa hastean, nesken ikastetxe batera joan ziren lehen hezkuntzako ikasketak egitera, udan etenik egin gabe klase pribatuak jasotzen jarraitzen zuelarik. Clarak buruargitasun eta jakituriarako irrika handia zituen, eta bereziki natur zientzietan zegoen interesatua. Gainera, emakumeek etorkizuneko munduan izango zuten lanbideari buruzko kezka ere adierazi zuen. Garai hartan, bere ahizpak dagoeneko ikasketak utzi zituzten, helburu bakarra ezkontzea zutelarik. Bestalde, bere anaiak filosofiako ikasketak burutu zituen Berlineko[[Berlin]]<nowiki/>eko unibertsitate batean, eta anaia eredutzat hartuta, Clarak ikasketa zientifikoak egiteko erabakia hartu zuen.

1890ean bere ama hil zen [[minbizi]]a zuela. Orduan, familiakfamiliako baserria Elli eta bere senarraren (Siegfried) esku geratu zenez, Clara eta bere aita Breslau-erara joan behar izan ziren. Hiri honetan, Clarak [[Fritz Haber]] (1868-1934) ezagutu zuen dantza klase batean, eta maitemindu egin zen. Hala ere, ezkontza proposamenari uko egin zion, ekonomikoki independentea izan nahi zuen eta<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Leitner, Gerit von,|abizena=1941-|izenburua=Der Fall Clara Immerwahr : Leben für eine humane Wissenschaft|argitaletxea=Beck|data=1993|url=https://www.worldcat.org/oclc/29737517|isbn=3406371140|pmc=29737517}}</ref>.

Ikasketak amaitu ondoren, klase partikularrak eman bitartean unibertsitatera sartzeko atariko proba egiteko baimena lortzeko ahaleginetan ibili zen. 1895-1896 artean, emakume irakasleakirakasleek Breslau Unibertsitateko konferentzietara joateko aukera izan zuten azkenean, entzule gisa. Hala, 1898an Clara Immerwahr Alemaniako[[Alemania]]<nowiki/>ko ''Verbandsexamen'' azterketa gogorra (doktorego aurreko azterketa kalifikatzailea, kimikari profesionalen maila gorakada bultzatzeko diseinatua) gainditu zuen lehen emakumea izan zen. 1900eko abenduaren 12an kimika fisikoaren doktoretza lanean ''[[Cum_laude|magna [[cum laude]]''-rekin saritu zuten, bere mintzaldia metalen disolbagarritasunari buruzko ikerketa izanik, [[Richard Abegg]] irakaslearen zuzendaritzapean egina eta bere aitari eskainia. Era berean, Alemaniako unibertsitate batean kimikako doktoretza jaso zuen lehen emakumea bilakatu zen. Une horretan, ondorengo adierazpena zinpetu zuen, lekuko egunkari batean agertu zena: "ez dut inoiz nire printzipioen aurka dagoen ezer idatzi edo esango, nire printzipioen aurka dagoena; egiaren atzetik ibiltzearren eta zientziaren duintasunari bide egiteko, merezi duen nagusitasunera iritsi arte".

1901eko apirilean Fritz Haberrekin egin zuen topo berriro. Haber azken urteetan errespetua lortzen joan zen, [[elektrokimika]]n eta [[termodinamika]]n egindako ikerketen ondorioz. Bereziki aipatzekoa izan zen eskala handiko amoniakoaren[[Amoniako|amoniakoa]]<nowiki/>ren sintesi katalitikoarenindustrialaren asmatzailea izana ([[Katalizatzaile|katalizaitzaile]]<nowiki/>en bitartez), beste hainbat substantzien sintesirako funtsezko aitzindaria (bizitzarako substantzia euskarriak nahiz suntsitzaileak; ongarrietan[[ongarri]]<nowiki/>etan, meatzaritzan[[meatzaritza]]<nowiki/>n zein gerran erabili ziren substantziak, besteak beste). 1898an [[Karlsruhe (eskualdea)|Karlsruhe]]<nowiki/>ko (Alemania) Unibertsitate Teknologikoko irakasle izendatu zuten.

Garai hartan [[antisemitismo]]<nowiki/>a nagusitzen zen arren, adimen handiko judutarrak[[judu]]<nowiki/>tarrak oraindik ere profesional gisa hazten jarraitzeko aukera izan zutezuten (nahinahiz eta beren kide eta herritarrek guztiz alemaniarrak ez kontsideratu). [[Lehen Mundu Gerra]]<nowiki/>ren leherketa aukera paregabea izan zen Haberrentzat, bere [[Abertzaletasun|abertzaletasuna]] frogatzeko.

Lehen gas bidezko erasoa 1915eko apirilaren 22an izan zen, [[Ypres]] ([[Belgika]]) mendebaldean. Egun hartan egon ziren 7 mila zaurituetatik, 5 mila baino gehiago hil ziren. Beste hainbat erasok gutxienez 100 mila hildako utzi zituzten (bando batekoak zein bestekoak). Haber mailaz igo zuten, kapitain izendatuz. [[Dahlem (Renania-Palatinatua)|Dahlem]]<nowiki/>-era (Berlin) itzuli eta maiatzaren 2an festa bat antolatu ziotenzuten bere omenez. Baina berehala itzuli behar izan zuen lanera, beste betebehar bat egokitu baitzioten: ekialdera joatea, gas bidezko eraso bat ikuskatzeraikuskatzeko. Bikoteak liskarra izan zuen orduan. Maiatzaren 2ko goizeko lehen orduetan, Clara Immerwahr-ek senarraren pistola hartu eta bere buruaz beste egin zuen<ref name=":1" />. Bere semea, Hermann, izan zen tiroaren hotsa entzun zuen bakarra, eta bere ama aurkitu zuen lehena. Egun hartan bertan, Friz HaberrekHaber-ek ekialdera bidaiatu zuen, semea egoera zail horretan bakarrik utzita (1945ean, Hermannek ere bere buruaz beste egin zuen). Maiatzaren 8an, Clara hil eta sei egun beranduago, ''Grunewald Zeitun'' egunkariak Zerbitzu Sekretuko Haber doktorearen emaztearen suizidioa argitaratu zuen, "zoritxarreko emakumeak burututako ekintzaren arrazoiak ezezagunak" zirela esanez. Handik aurrera, HaberrekHaber-ek ez zuen inoiz hitz egin bere emaztearen heriotzagatik antolatutako ekitaldiei buruz.