|
[[Euskaltzaindia]]ren '''''Hiztegi Batua''''' 2000ko martxoan lehen aldiz argitaratu zen [[euskara]] [[hiztegi]] arau-emailea da. 2013ko martxoaren 6an argitaratu zen hiztegiaren bigarren itzulia, Euskaltzaindiaren webgunean, euskal hizkuntzaren akademiak arautu dituen 42.942 hitz forma (36.845 hiztegi sarrera eta 6.097 azpisarrera) bilduta.<ref>Euskaltzaindiaren Prentsa Zerbitzua: [http://www.euskaltzaindia.net/index.php?option=com_content&catid=121&id=4043&lang=eu&view=article «Hiztegi Batuaren azken bertsioa sarean jarriko da asteazkenean»], Euskaltzaindiaren webgunea.</ref>
Hiztegi honek, [[Euskaltzaindia]]k, sortu zenetik orain arte, hiztegi alorrean hartu dituen erabaki eta gomendio guztiak hartzen ditu bere mendean; hots, aurreko erabaki edo gomendioren bat ados ez badator hiztegi honetanhorretan esaten denarekin, honihorrixe jarraitu behar zaio eta ez hari. Hortaz, ''Hiztegi BatuBatua'' hau da, EuskaltzaindiarentzatEuskaltzaindiaren arabera, euskal hitzen, aldaeren eta horien guztien erabileren zuzentasuna edo egokitasuna erabakitzeko irizpidea.
== Hitzen hautua ==
* Tradizio idatziko eta egungo erabilera. Tradizioko erabilera zehazteko, ''[[Orotariko Euskal Hiztegia]]'' hartu da oinarritzat.
* Alde bateko eta besteko euskaldunak batzen gaituzten formak hobestea; mailegu berrietan, esaterako, nazioarteko formen alde egin duguda (adibidez, ''profil'', ''krokodilo'') eta horrelakorikhorrelako kasurik ez dagoen kasuetanbadago, Iparraldeko eta HegoaldekoentzatHegoaldeko euskaldunontzat onargarri gertatzen direnei eman zaie lehentasuna. Forma bakarrera iristeko oinarririk edo indarrik ikusi ez denean, forma lehiakideak eskaini dira, kasuan kasuko argibideak emanez, beherago adieraziko den eran.
Hiztegian jasotzen ez diren hitzei buruz esan behar da, bestalde, Euskaltzaindiak ez dituela oraingoz onartzen, baina ezta gaitzesten ere. Euskaltzainek nahiago izan dute alderdiren batetik eragozpenen bat agertzen duten hitzak bigarren ekinaldiko azterketa zehatzagoaren ondoren onartzeko utzi, euskaldunen egungo premia larriek hertsaturik arinkeriaz jokatu baino. Erraza da forma bat proposatzea; ez hain erraza, askotan, alde guztiei begiraturik etorkizunerako egokiena gerta daitekeena eskaintzea. Euskaltzaindiak bigarren era honetanhorretan aritu behar du ezinbestean.
=== Aldaerak ===
Jakina denez, euskal hitz askok hainbat aldaera agertzen dituzte tradizioko testuetan. Horrelakoetan, jakina, aldaera bat onartu du Euskaltzaindiak, eta besteak baztertu, oro har. Aldaera baztertuekin bitara jokatu dugudu: batetik, gaur egun zalantzaren bat sortzen dutenak berariaz baztertu ditugudira, aldaera baztertuari izartxo bat erantsiz eta ''e.'' [ = erabil] ikurraren ondoan forma hobetsia adieraziz: "''erropa* e. arropa"'', adibidez; bestetik, batasunak hogeita hamar urteko bidea ibili ondoren gehiengo zabalak dialektaltzateuskalkikotzat jotzen dituen aldaerak —barri edo izandu bezalakoak, esaterako— ez ditugudira aintzat hartu hiztegian. Beste batzuetan, hitza bera baztertu da, haren ordezko bat erabili behar dela adieraziz. Dena dela, esan behar da ''e.'' ikurra daramaten hitzok adierarik arruntenetan soilik gaitzesten direla: esaterako, "''kartera* e. diru(-)zorro'', ''paper(-)zorro"'' sarrerak adierazten du adiera horretan, eta ez bestetan, gaitzesten dela ''kartera-''ren erabilera; ''kartera'' hitzak izan ditzakeenhitzaren beste adierez ez da lehen idatzaldi honetanhorretan ezer esaten.
== Nola erabili ==
Hainbat hitzen formaren ondoan'' Bizk., Ipar. eta Naf., Gip.''... ikurrak ematen dira. [[Euskalki]] markaren bat azaltzen duten hitz horiei buruz esan behar da ez dela inondik ere Euskaltzaindiaren asmoa, marka horiek eranstean, horrelako hitzak baztertzea; aitzitik, euskalki hitzok ''Hiztegi Batua''n sartzeak adierazten du Euskaltzaindiak bultzatu egin nahi dituela idazleak hitz horiek erabiltzera —jakinaren gainean eta nori bere senak agintzen dion eran, jakina— horrela euskaldun guztien ondare komuna bihurtuz joan daitezen.
''[[Hego Euskal Herria|Heg.]]'' ikurraren esanahia bestelakoa da, eta bitarikoa. Batzuetan, Heg.ikur ikurrarenhorren bidez adierazi nahi da, delako hitza berria dela adierazi nahi da eta [[gaztelania]]z ez dakitenentzat ezin ulertuzkoa —[[aleazio|''aleazio'']], esaterako—; horrelako hitz askok bikotea osatzen dute ''[[Ipar Euskal Herria|Ipar.]]'' marka daramaten hitzekin —Heg—''Heg.'' ikurra duen [[tapiz|''alfonbra'']]-<nowiki/>k ''Ipar.'' duen [[tapiz|''tapiz'']]-<nowiki/>ekin adibidez—. Kasu hauetanhorietan, Euskaltzaindia ez da gauza izan euskaldun guztiok batu gaitzakeen forma bakar bat eskaintzeko, eta, oraingoz, horrelako bikoteekin etsi behar izan du. Beste kasu batzuetan, ''Heg.'' ikurrak —aspertu-—''aspertu''ren lehen adieran, esaterako— adierazten du delako erabilera Hegoaldekoa soilik dela, eta horrelakoetan, noski, ez zaio horiek erabiltzeari inolako oztoporik jarri nahi., Ezinork duguirakurtzean ustebatzuk inongoeta irakurlekbesteak bereizten arazorik izango duenikez batzuk eta besteak bereiztenduelakoan.
Beste hitz mota batek ere argibide berezia behar du: "''h."'' [ = hobe] ikurra erantsi zaienak, hain zuzen. Horietan ere bi multzo bereizten ditugudira. Lehen multzoa euskalki marka daramaten hitzek osatzen dute. Horrelakoetan, "''hobe"'' hori [[Euskal Herria|Euskal Herri]] osoari begira idazten diren testuetako erabilerari soilik dagokio, eta hitz edo aldaera horiek egokiak dirateke beste kasu batzuetan, ''Herria'' astekarian, ''[[Bizkaia]]'' gehigarrian edo herri aldizkarietan idazterakoan, adibidez. Bigarren multzoa bestelakoei —hots, "''zigarro [...] 2 Heg. 'zigarro txikia' h. zigarreta"'' edo "''partidu Heg. 1 h. partida [...]"'' bezalakoei— dagokie. HaueiHoriei buruz, Euskaltzaindiak esan nahi du ohartzen dela ez direla denak idazle guztiek egoera guztietan eta berehala onartzekoak, eta agian bide zuhurrena pausokakoa dela, testu jaso eta formalenetatik hasiz, eta bigarren urrats baterako utziz ahozko erabilerei lotuenak. HemenHor ere, senak eta egoerak erakutsiko dio idazle edo esatari bakoitzari nola joka arauok betetzeko erantzukizunean.
Sarrera nagusien ondoan, tradizioan lekukotasun sendoa duten elkarketazko eratorriak eta esapideak jaso dira azpisarrera gisa. HauetanHorietan ere, eratorri edo esapide jakin bat ez agertzeak ez du esan nahi hura baztertzen denik —berariaz arbuiatzen ez bada, bederen—, baina ezta zernahi eratorri edo esapide onartzen denik ere.
== Erreferentziak ==
|
