Izotz gaineko abiadura-patinaje: berrikuspenen arteko aldeak

'''Izotz gaineko abiadura-patinajea''' edo '''izotz gaineko abiadurako irristaketa''' neguko kirola da, bertan abiadurako izotz-pista obalean izotz-irristailu gainean hainbat distantziatako lasterketak egitean datzana. Hiru motako txapelketak egiten dira: pista luzeko abiadura-patinajea, pista laburreko abiadura-patinajea eta maratoiko abiadura-patinajea. [[Nazioarteko Irristaketa Batasuna|Nazioarteko Irristaketa Batasunak]] antolatzen ditu lasterketak eta ''[[Chamonix-Mont-Blanc|Chamonix]]''-ko [[Neguko Olinpiar Jokoak|Neguko Olinpiar JokoetanJoko]]<nowiki/>etan estreinatu zen.

1892an sortu zen federazio internazionala, negu kiroletatik lehena. Kirol modalitate oso ezaguna dugu, [[Herbehereetako Erresuma|Herbeheretan]], [[Hego Korea|Hego-korean]] eta baita [[Norvegia|Norvegian]] ere, ordea, oso postu ona dute ere munduko rankingean, [[Kanada]], [[Ameriketako Estatu Batuak]], [[Alemania]], [[Italia]], [[Japonia]], [[Errusia]] eta [[Kazakhstan|Kazakhstanek]]. Munduko txapelketako zirkuitu bat dago, estatu hauetako bitan beti lasterketak eginez, eta hirugarren bat urtero ''Thilaf'' izotz pistan (''[[Heerenveen|Herenveen]]'', Herbehereak).1892an sortu zen federazio internazionala (''[[Nazioarteko Irristaketa Batasuna|International Skating Union]]''), negu kiroletatik lehena.

'''[[Pista laburreko abiadura-patinaje|Pista laburreko abiadura patinajea]]''' (''Short track speed skating'') distantzia motzetako modalitatea da, non 500 eta 1000 metroko lasterketak egiten diren.

Bestetik, [[Pista luzeko abiadura-patinaje|'''pista luzeko abiadura patinajea'''n]], 1500 metro eta 3000m-ko lasterketak emakumetan eta 5000 metrokoak gizonetan izanez banakako Olinpiar jokoetako abiadura patinajeko distantzia luzeenak.

Abiadura patinajea [[Eskandinavia]], [[Iparraldeko Europa|Ipar Europa]] eta [[Herbehereetako Erresuma|Herbeheretan]] sortu zen. Bertako natiboek hezur bat jartzen zuten euren oinetako zoletan, neguan izozten ziren erreka eta bideetatik ibiltzeko eta hortik dator bere jatorria, ''William Fitzstephen-''ek 1194ean esandakoaren arabera.

Gerora, 1763an lehen abiadura patinajearen lasterketa ofiziala antolatu zen ''Fens''e-n, Ingalaterran, Abiadura Patinaje Asoziazio Nazionala-k ''(National Ice Skating Association)'' antolatua. Aldi berean, Herbehereetan Elfstedentocht izeneko lasterketa ezagun bat antolatzen hasi zen, [[Friesland]] probintziako 11 hiriak lotzen zituen kanala zeharkatzen zuelarik.

1851an, [[Ipar Amerika|Ipar Amerikara]] zabaldu zen. Azkenik, 1889an Herbereetan[[Herbehereak|Herbehetan]] lehenengo munduko txapelketa antolatu zen, eta 3 urte geroago [[Nazioarteko Irristaketa Batasuna|ISU (''International Skating Union'']]) sortu zen bertan. XX. mendetik aurrera, abiadura patinajea kirol modalitate ezaguna eta olinpikoa bilakatuz.

''Elfstedentocht'' 1909an sortutako txapelketa da. Gaur egun, era irregularrean antolatzen den txapelketa da. Izan ere, Herbeeretako Friesland probintziako hiriak komunikatzen dituen kanalak lotzen dituen lasterketa bat da eta beraz, neguko eguraldiaren menpe egongo da txapelketa burutzea. Lasterketa hau, pista artifizialak sortu arte 15 alditan egin da gutxi gora behera 100 urtetan. Munduko txapelketak ere ezin ziren urtero burutu pista hauen sorrerara arte. Herbehereetan honetaz baliatuz, eta kirol honen ezagutza handia medio, pista artifizial asko egin ziren bertan eta honela lortzen dute urtero munduko potentzia handiena izatea kirol honetan. ''Elfstedentoch'' lasterketa burutzeko egoera naturalean izan behar denez, batzuetan beste herrialde batzuetan burutu izan dira, nahiko antzeko egoera simulatuz, adibidez, [[Austria]], [[Finlandia]] edo [[Kanada|Kanadan]]. Munduko patinatzaile onenak hartzen dute parte lasterketa honetan irabazteko helburuarekin.

Abiadura patinajea 1924an izan zen lehen aldiz olinpiar jokoetan. Nahiz eta 1914ko [[Olinpiar JokoetakoJokoak|Olinpiar Joko]]<nowiki/>etako kongresuan esan 1916ko jokoetan izango zela, kirol hau ez zen 1924. urtera arte (''Chamonix'') olinpikoa izan, [[Lehen Mundu Gerra|I. Mundu Gerragatik]] besteak beste. Urte horretan, ''Charles Jewtraw''-ek izan zen txapelketan garaile. Denboraren nuerketa arazo handia izan zen 500m-ko proban ordulari elektronikoak iritsi arte 1960. hamarkadan. [[Finlandia|Finlandiako]] eta [[Norvegia|Norvegiako]] kirolariak irabazi zituzten I. Mundu Gerran zehar domin guztiak. Izan ere, ISU-ak arautzen zituen estilo edo distantziak ez ziren ''packstyle''-ekoak eta horregatik, Herbeheretako eta [[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]]-etako kirolariek ez zuten lehiatzen. 1932an izan zen [[Nazioarteko Irristaketa Batasuna|ISU]]-ak estilo hauek onartu zituenean. Amerikarrak izan ziren nagusi kirol honetan hasieran, norvegiarren lehiarekin. [[Norvegia|Norvegiarrak]], [[Suitza|suitzarrak]], [[Finlandia|finlandiarrak]] eta [[Japonia|japoniarrak]] protesta egin zuten ''packstyle''-aren aldeko [[Nazioarteko Irristaketa Batasuna|ISU]]-aren mugimenduaren aurka, honen atzera-pausua eskatuz.

Pista artifizialak, 1960ko [[Neguko Olinpiar JokoetanJokoak|Neguko Olinpiar Joko]]<nowiki/>etan erabili ziren lehenengoz eta urte berean izan zen lehen emakumezkoen abiadura patinajeko txapelketa ofiziala. Ondoren, jantzi aerodinamikoen arazoa etorri zen, eta hauek arautzeko prozesua. [[Pista luzeko abiadura-patinaje|Pista luzeko]] eta [[Pista laburreko abiadura-patinaje|laburreko]] distantzietarako jantzi bera arautu zen, laburrekoak burukoa ere erabili zezaketelarik, jauziak oso arruntak baitira distantzia hauetan. Ondorengo aurrerapena, malgukidun zapatillak izan ziren. Hauek 1971an iritsi ziren eta munduko errekor denak hobetzeko arrazoi nagusia izan dira, bataz besteko abiadura 45km/h-tik 52km/h-ra igoz 1500m-ko distantzian. Beste distantzietako lasterketetan antzerakoa gertatu da abiaduraren igoerarekin.

1972 urteaz geroztik, europako pista luzeko abiadura-patinajeko txapelketa edo erregulartasun liga osatu zen, ''[[:nl:International_Speed_Skating_League|International Speed Skating League]]'', bertan ordura arteko eta momentuko lasterkari onenak aritu ziren lehian bi urtetan zehar, arazo ekonomikoak direla medio ezin izan zutelako aurrera jarraitu txapelketa honekin. Gainera, ISU-k ez zuen profesionaltasuna bultzatzen eta txapelketan honek ez zuen inongo federazio internazionalen laguntzarik. Geroxeago, ISuISU-k sortu zuen bere munduko txapelketa bat, diru laguntza erakargarriekin, eta honekin batera, 90ko hamarkadan, talde profesional askoren sorrera gertatu zen herbeheretan. Honek mundu mailako herbeheretarren nagusitasuna ekarri zuen, bakarrik atleta japoniar eta amerikar gutxi batzuk borrokatu edo baldintzatu ahal izan dutelarik, azken hauek lehen distantzia motzean ere irabazle asko eduki dituzte. Orain ordea, ia denak distantzia luzeko kirolariak dituzte, olinpiar jokoetan domin bat irabazteko nahiak distantzia motzetik luzera pasarazi die eta.

Ez zen izan 1992. urtera arte pista laburreko modalitateen [[Olinpiar JokoetanJokoak|Olinpiar Joko]]<nowiki/>etan parte hartzea. [[Europa|Europan]] dauden kirol honetako estatu nagusietan, ez du inoiz pista motzeko distantziak luzekoak izan duen arrakasta izan. Nahiz eta, berriagoka izan distantzia laburreko lasterketak azken urteetan nahiko azkar doa zabaltzen pista luzekoa baino azkarrago, gehienbat pista [[izotz hockeyekoahockey]]<nowiki/>ekoa izan daitekeelako eta oso eskura ditugu pista hauek mundu osoan zehar, ordea pista luze obalatuak espezialagoak dira eta toki gutxiagotan aurkitu ditzakegu.

Maila nazionalean, [[Espainia|Espainian]] ez da oso ezaguna kirol modalitate hau neguak ez baitira oso hotzak izaten eta beraz, izotz gutxi dagoenez, ez dago tradizio handirik kirol honetan. Hala ere, badago abiadura patinajeko federazio nazionala (Espainia mailan) eta autonomikoa ([[Euskal Herria|Euskal Herri]] mailan). Honek azaltzen du zergatik ez duen inoiz dominarik irabazi ez Euskal Herriko kirolariren batek ez Espainiako kirolaririk Europa maila edo maila altuagoko lasterketetan.

Lasterketak beti ordulariko aurkako zentzuan korritzen dira, 400m-ko distantziako pista obalatuan. Denak, era indibidualeanbanaka egiten dira, nahiz eta, binaka egiten diren irteerak baina bakoitzak bere bidea duelarik eta ezin dute biak bide bera eduki momentu berean. Bi bide daude pista osoan zehar, eta itzuli bakoitzean aldatzen joango dira biak distantzia ber-bera egiteko, zabaletik datorren lasterkariak duelarik bide eskubidea aldaketa momentu berean egingo badute. Hemen santzioak ere jaso ditzazkezu irteera faltsua, galaraztea, edo mozketa pista barrutik egitearren.Patinatzaile Irristilari batek bere lasterketan falta egin badu edo jauzi egin bada, berriro egiteko aukera izango dute. Ez dago gainerainongo finalik, behin egiten duzu zure distantzia eta ondoren daudenen artean denboraren arabera klasifikazioa egiten da.Hemen ere daukagu banakakoa ez den modalitate bakarra, talde-jazarpen proba, non hemen ere bi 3-4 ko taldek distantzia bat burutuko duten, ordea, hemen talde bakoitza, pistako puntu desberdinetatik hasiko dira, eta beti pista osoa erabili ahalko dute itzuliak ematen dituzten bitartean, beti barrukaldea izanez itzulia egiteko distantziarik laburrena eta erabiliena.

'''Abiadura patinak,''' oso desberdinak dira [[Izotz hockey|hockey]] edo patinaje artististikoekin alderatuz gero. Hauek, ez dira botak, zapatillak dira, zeren eta orkatilararte iristen dira soilik. Oinetako, [[Burdina|burdinezko]] aho zorrotza, 30-45 zm-ko luzeera eta zabalera desberdinetako izan daiteke patinatzailearen urte eta altueraren arabera. Distantzia laburreko oinetakoan burdinezko ahoa bi adetatik dago lotuta, luzekoa (''clap skates'') aurrekaldetik dago lotuta oinetakora, atzekaldean malguki bat duelarik burdinetik oinetakoaren erdikaldera iristen dena, honek indar gehio egitea baimentzen diolarik irristaketa bakoitzeko, abiadura handituz.

[[Txuri Urdin izotz jauregia|Txuri-Urdin Izotz Jauregia]] [[Anoetako kirolgunea|Anoeta kirol esparruan]] dago. Izotz gaineko hockey eta patinaje artistikoaren nazioarteko lehiaketetarako tamaina ofizialeko [[izotz-pista]] dauka (28x58=1625 m²). Bertan izotz gaineko edozein aisialdi ekintza praktika daiteke. 650 ikusleentzako eserlekuak ditu eta eserlekuetatik kanpo beste 400 lagunentzako lekua dago. 1973.ean zabaldu zuten eta 2000.ean berritu, instalazioak hobetzeko. Gimnasioa eta kirol anitzeko aretoa daude. Kafetegitik izotz-pista ikus daiteke. Irakasleak daude. (Anoeta, 24  20014  DONOSTIA / SAN SEBASTIÁN).

[[Bakh]] kirol-zentro berrian dago [[Gasteiz|Gasteizko]] izotz gaineko patinaje pista. Patinajeaz gozatu nahi duen edonorentzat zabalik dago, adin mugarik gabe. Pistak harmailak ditu inguruan eta kafetegi bat dago; bertatik izotz-pista ikus daiteke. Ekintza ezberdinak antolatzen dituzte bertan: eskolako izotz-programa, patinaje artistiko eta hockey ikastaroak eta txapelketa ofizialak, besteak beste. Horrez gainera, taldeentzako txango bereziak prestatzen dituzte.( Biosferako pasealekua, z/g  01080  VITORIA-GASTEIZ).