Marie Curie: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
5. lerroa:
Barsobian jaio zen, garai horretan poloniako batzarra zena (errusiar erresumaren lurraldea). Ezkutuan ikasi zuen Barsobiako “unibertsitate flotante”-an eta bere formazio zientifikoa hasi zuen hiri horretan. 1891. urtean (24 urterekin) bere arreba Bronislawa Duska jarraitu zuen Parisera, bertan berre ikasketak amaitu eta lan zientifiko bikainak burutu zituen. 1903ko Fisikako nobel saria bere senarra Pierre Curie-rekin eta Henri Becquerel-ekin konpartitu zuen. Urte batzuk geroago, 1911-an, Kimikako Nobel saria irabazi zuen. Frantziako herritartasuna jaso eta bere aberria onartu arren, inoiz ez zuen bere poloniako nortasuna galdu; bere alabei ama hizkuntza irakatsi zien eta poloniara bisitak egitera eramaten zituen. Aurkitutako lehen elementu kimikoa Polonio deitu zuen, bere jaoitze-herrialdeari ohore eginez. Bere aurkikuntzek biltzen dute erreaktibitateari buruzko lehen ikasketak (berak asmatutako terminoa) , isotopo erradioaktiboak isolatzeko teknikak eta bi elementuen aurkikuntza -polonioa eta radioa-. Bera burua zelarik,isotopo erradiaktiboekin egindako neoplasien tratamenduei buruzko lehen ikerketak burutu ziren. Parisen eta Barsobian Curie institutua sortu zuen, gaur egun medikuntza ikerketen zentru garrantzitsuen artean mantentzen dena. Lehen mundu gerran erabilpen militarrerako lehen zentru erradiologikoak sortu zituen. 1934an hil zen 66 urterekin, Sancellemoz erietxean, anemia aplasika batengatik. Anemia aplasikoa sortu zitzaion bere poltsikoetan gordetzen zituen saio-hodien erradiazioarengatik eta lehen mundu gerran sortutako unitate mugikorren X izpiengatik.
== Haurtzaroa eta ikasketak polonian ==
1867ko azaroaren 7an jaio zen, [[Varsovia|Barsobian]]. Władysław Skłodowski eta [[Bronisława Boguska]]-ren bostgarren alaba zen. Władysław Skłodowski [[fisika]] eta [[matematika]] irakaslea zen eta Bronisława Boguska abeslaria, irakaslea eta pianista zen. Mariak 4 ahizpa izan zituen Zofia (1862-1876), Józef (1863-1937), Bronisława (1865-1939) eta Helena (1866-1961). Bere gurasoek ez zuten diru askorik eta horregatik, Maria eta bere ahizpentzat zaila izan zen bizitza aurrera eramatea.
Hamar urte zituela, ama hil zitzaion, [[Tuberkulosi|tuberkulosia]]<nowiki/>ren ondorioz. Ondoren, Maria J.Sikorska internadora joan zen, gero neskeentzako soinketaleku batera trasladatu zen, eta bertan graduatu izan zen 1883ko ekainaren 12an urrezko dominarekin. Ezin izan zen apuntatu goi mailako hezkuntzako erakunde erregularrera emakumeentzat debekatuta zegoelako eta ondorioz, Bronislawa eta Maria unibertsitate klandestino batera sartu ziren, “unibertsitate flotante” dieturikoa. Unibertsitate horrek, emakume ikasleak onartzen zituen.
Bere ahizpa Bronislawa Parisen [[medikuntza]] ikasi ahal izateko Maria irakasle partikular bezala lan egiten hasi zen, bere ahizpari laguntza ekonomikoa emateko. Etorkizunean matematikoa izango zen ikasle batekin maitemindu egin zen, Kazimierz Zorawski. Berarekin ezkondu nahi zen, baina Kazimierz-en gurasoak ez zioten utzi, Maria pobrea zelako. Erlazio frustrazio honek, eragin handia izan zuen beraien bizitzetan.
== Lehen urteak frantzian ==
23. lerroa:
== Aurkikuntzak eta Nobel sariak ==
1895an [[X izpi|X izpiak]] asmatu ziren eta [[1896|1896an]], erradioaktibitate naturala aurkitu zen. Zientzialariaren doktore-tesia azken gai horretan zentratu zen.
30 ⟶ 29 lerroa:
Aurkikuntza horien ondoren, Mariek gramo bat radio kloruro lortu zuen, ''pechblenda''ko zortzi tona manipulatu ondoren. [[1902|1902an]] aurkikuntza berri hori erakutsi zuten eta une horretatik aurrera haien ospea areagotuz joan zen. Senar-emazteek radioa modu atsegineean aurkeztu zioten jendeari, patenterik gabe. Jendeak eskertu zuen hala egin izana, izan ere, haien egoera eknomikoa txarra zen eta radioa erakustean ez zuten dirurik jaso.
[[1903|1903an]] Pierre Curiek, [[Henri Becquerel]]<nowiki/>ek eta Marie Curiek [[Fisikako Nobel Saria|Fisikako Nobel saria]] jaso zuten elementu erradioaktiboekin egindako ikerketa zientifikoengatik. Marie lehen emakumea izan zen saria lortzen eta 15.000 dolar jaso zituen halaber. Hilabete batzuk geroago Pierre Curiek katedra bat lortu zuen Sorbonako unibertsitatean. Baina, [[1906|1906an]] Pierre hil zen eta Mariek haren lekua bete zuen Sorbonako unibertsitatean. Lehenengo emakume irakaslea izan zen unibertsitatea sortu zenetik 650 urtera.
36 ⟶ 37 lerroa:
[[1910|1910ean]] radio gramo puru bat lortu ahal zela frogatu zuen. Hurrengo urtean, [[Kimikako Nobel Saria|Kimikako Nobel saria]] jaso zuen, [[radio]]<nowiki/>a eta [[polonio]]<nowiki/>a aurkitu eta radioa bakartu izanagatik. Lehen bezala, ez zuen bakartzea patentatu, zientzialari guztiek azter zezaten. Marie Curie bi Nobel Sari lortu zuen lehen pertsona izan zen. Handik aurrera, elementu horrekin egin zuen lan bere izena zuen laborategi batean: Curie laborategian.
[[Lehen Mundu Gerra|Lehen Mundu Gerran]], Curiek [[erradiografia]] mugikorraren erabilera proposatu zuen soldadu zaurituak tratatzeko.
== Heriotza ==
1934ko udaberrian poloniara egindako bisitatik hilabete batzuetara, uztailaren 4an Marie Curie hil zen, Sancellemoz erietxean, Passy-tik hurbil. Bere heriotza anemia aplastika baten ondorio izan zen, seguraski hartu zuena material erradioaktiboarekin lan egiteagatik. Garai horretan ez ziren ezagutzen material horien efektu negatiboak eta ez ziren segurtasun neurriak hartzen. Adibidez, bere poltsikoetan gordetzen zituen isotopo erradioaktiboak zituzten saio-hodiak eta gero bere mahaian gordetzen zituen. Gainera, X izpiekin kontaktuan egon zen gerran zehar.
Bere senarrarekin lurperatu zuten Sceauz-eko hilerrian. Hirurogei urte geroago 1995an bere gorpua Pariesko Panteoira trasladatu zuten: han lurperatu den lehen emakumea da.
Kutsadura erradioaktiboarengatik, Marie Curie-en 1890-ko dokumentuak ezin dira manipulatu oso arriskutsuak direlako. Bere lanak plomoz inguratuta dauden kutxetan gordetzen dira eta kontsultatu nahi duenak segurtasun arropa jarri behar du.
[[1935|1935ean]], [[Irène Joliot-Curie]] alaba nagusiak ere Kimikako Nobel saria jaso zuen, erradioaktibitate artifizialaren aurkikuntzarengatik. Bigarren alaba,Ève Denise Julie (1904-2007, pianista eta kazetaria zena, zientziara dedikatu ez zen alaba bakarra izan zen. Bere amaren biografia bat idatzi zuen eta herrialde askotan argitaratu zen; Frantzia, Ingalaterra, España, Estatu Batuak, Italia eta beste herrialde batzuetan 1937-an.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
| |||