Marie Curie: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t tipografikoa |
No edit summary |
||
2. lerroa:
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Maria Salomea Skłodowska-Curie''' ([[1867]]ko [[azaroaren 7]]a – [[1934]]ko [[uztailaren 4]]a) Marie Curie bezala ezaguna, zientzialari polaka bat izan zen Frantzian nazionalizatua. [[Erradiologia]] arloan aitzindaria izan zen eta lehena izan zen bi arlo desberdinetan
Barsobian jaio zen, garai horretan poloniako batzarra zena (errusiar erresumaren lurraldea). Ezkutuan ikasi zuen Barsobiako “unibertsitate flotante”-an eta bere formazio zientifikoa hasi zuen hiri horretan. 1891. urtean (24 urterekin) bere arreba Bronislawa Duska jarraitu zuen Parisera, bertan berre ikasketak amaitu eta lan zientifiko bikainak burutu zituen. 1903ko Fisikako nobel saria bere senarra Pierre Curie-rekin eta Henri Becquerel-ekin konpartitu zuen. Urte batzuk geroago, 1911-an, Kimikako Nobel saria irabazi zuen. Frantziako herritartasuna jaso eta bere aberria onartu arren, inoiz ez zuen bere poloniako nortasuna galdu; bere alabei ama hizkuntza irakatsi zien eta poloniara bisitak egitera eramaten zituen. Aurkitutako lehen elementu kimikoa Polonio deitu zuen, bere jaoitze-herrialdeari ohore eginez. Bere aurkikuntzek biltzen dute erreaktibitateari buruzko lehen ikasketak (berak asmatutako terminoa) , isotopo erradioaktiboak isolatzeko teknikak eta bi elementuen aurkikuntza -polonioa eta radioa-. Bera burua zelarik,isotopo erradiaktiboekin egindako neoplasien tratamenduei buruzko lehen ikerketak burutu ziren. Parisen eta Barsobian Curie institutua sortu zuen, gaur egun medikuntza ikerketen zentru garrantzitsuen artean mantentzen dena. Lehen mundu gerran erabilpen militarrerako lehen zentru erradiologikoak sortu zituen. 1934an hil zen 66 urterekin, Sancellemoz erietxean, anemia aplasika batengatik. Anemia aplasikoa sortu zitzaion bere poltsikoetan gordetzen zituen saio-hodien erradiazioarengatik eta lehen mundu gerran sortutako unitate mugikorren X izpiengatik.
== Haurtzaroa eta ikasketak polonian ==
1867ko azaroaren 7an jaio zen, Barsobian. Władysław Skłodowski eta Bronisława Boguska-ren bostgarren alaba zen. Władysław Skłodowski fisika eta matematika irakaslea zen eta Bronisława Boguska abeslaria, irakaslea eta pianista zen. Mariak 4 ahizpa izan zituen Zofia (1862-1876), Józef (1863-1937), Bronisława (1865-1939) eta Helena (1866-1961). Bere gurasoek ez zuten diru askorik eta horregatik, Maria eta bere ahizpentzat zaila izan zen bizitza aurrera eramatea. Hamar urte zituela, ama hil zitzaion, [[Tuberkulosi|tuberkulosia]]<nowiki/>ren ondorioz. Ondoren, Maria J.Sikorska internadora joan zen, gero neskeentzako soinketaleku batera trasladatu zen, eta bertan graduatu izan zen 1883ko ekainaren 12an urrezko dominarekin. Ezin izan zen apuntatu goi mailako hezkuntzako erakunde erregularrera emakumeentzat debekatuta zegoelako eta ondorioz, Bronislawa eta Maria unibertsitate klandestino batera sartu ziren, “unibertsitate flotante” dieturikoa. Unibertsitate horrek, emakume ikasleak onartzen zituen.
Bere ahizpa Bronislawa Parisen medikuntza ikasi ahal izateko Maria irakasle partikular bezala lan egiten hasi zen, bere ahizpari laguntza ekonomikoa emateko. Etorkizunean matematikoa izango zen ikasle batekin maitemindu egin zen, Kazimierz Zorawski. Berarekin ezkondu nahi zen, baina Kazimierz-en gurasoak ez zioten utzi, Maria pobrea zelako. Erlazio frustrazio honek, eragin handia izan zuen beraien bizitzetan.
1890an Bronislawa ahizpa zaharrena [[Paris|Parisera]] joan zen unibertsitateko titulu ofiziala lortzeko eta Maria gonbidatu zuen berarekin eta bere senarrarekin joateko. Mariak ezetz esan zuen ezin zuelako unibertsitateko matrikula ordaindu (urte eta erdi eman beharko zuen dirua lortzeko). Denbora tarte horretan, Maria irakurtzen eta bere kontuz ikasten jarraitu zuen. 1889an bere aitaren etxera bueltatu zen, Barsobian. Hor irakasle bezala eta unibertsitate flotantean ikasten jarraitu zuen. Bere formazio zientifiko praktikoa hasi zuen Industria eta Nekazaritza museoaren laborategi kimikoan. Laborategiaren burua bere lehengusua zen Jozef Boguski.
== Lehen urteak frantzian ==
[[1893]]an, fisikan lizentziatu zen eta bere ikasgelako hoberena izan zen. [[1894]]an, matematikan lizentziatu zen eta [[Pierre Curie]], senarra izan zuena, ezagutu zuen: bera [[1895]]<nowiki/>ean hil arte, hamaika urtez ezkonduta egon ziren. Urte berean, [[X izpi]]ak asmatu ziren eta [[1896]]an, erradioaktibitate naturala aurkitu. Zientzialariaren doktore-tesia azken gai horretan zentratu zen.
| |||