Nekazaritza: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
28. lerroa:
=== Zibilizazioa ===
[[Fitxategi:Tomb_of_Nakht_(2).jpg|thumb|[[Antzinako Egipto]]ko [[Najt]]en hilobiko nekazaritza prozesuaren laburpena.]]
[[Eurasia]]n [[Sumer]] izan zen herritan bizitzen hasi zen lehen zibilizaizoa, orain dela 10.000 urte inguru, [[Tigris]] eta [[Eufrates]] ibaien ura erabiliz [[ureztatze]] sistemak eraikitzeko. [[Golde]]a lehen [[piktograma]]tan orain dela 5.000 urte agertu zen, eta hazi-goldeak orain dela 4.300 urte. Nekazariek [[gari]]a, garagarra, dilistak eta [[tipula]]k landatzen zituzten, eta [[datil]], [[mahats]] eta [[piku]]ak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2016-06-16|url=https://web.archive.org/web/20160616222522/http://www.mesopotamia.co.uk/staff/resources/background/bg08/home.html|sartze-data=2018-04-08}}</ref>. [[Antzinako Egipto]]ko nekazaritzak [[Nilo]] ibaia behar zuen bizirauteko, eta urtero ematen ziren uholdeek elikatzen zuten lurra. Nekazaritza eta abeltzaintza [[Egiptoko Aro aurredinastikoa]]n garatu zen, Paleolitoaren amaieran, K. a. 10.000. urtearen ondoren. Lehen nekazal produktuak garia eta garagarra izan zen, liho eta [[papiro]]rekin batera<ref>{{Erreferentzia|izena=J.|abizena=Janick|izenburua=ANCIENT EGYPTIAN AGRICULTURE AND THE ORIGINS OF HORTICULTURE|orrialdeak=23–39|url=https://www.actahort.org/books/582/582_1.htm|aldizkaria=Acta Horticulturae|alea=582|doi=10.17660/actahortic.2002.582.1|sartze-data=2018-04-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Kees, Hermann,|abizena=1886-|izenburua=Ancient Egypt : a cultural topography|argitaletxea=University of Chicago Press|data=1977|url=https://www.worldcat.org/oclc/4124442|edizioa=Phoenix ed|isbn=0226429148|pmc=4124442}}</ref>. [[India]]n garia, garagarra eta [[jujubondo]]a orain dela 11.000 urte etxekotu ziren, eta laster [[ardi]] eta [[ahuntz]]ak<ref>{{Erreferentzia|izena=Anil K.|abizena=Gupta|izenburua=Origin of agriculture and domestication of plants and animals linked to early Holocene climate amelioration|orrialdeak=54–59|data=2004|url=http://www.jstor.org/stable/24107979|aldizkaria=Current Science|alea=1|zenbakia=87|sartze-data=2018-04-08}}</ref>. [[Mehrgarh kultura]]k behiak, ardiak eta ahuntzak etxekotu zituen K. a. 8000 eta 6000 urteen artean<ref>{{Erreferentzia|izena=Baber,|abizena=Zaheer.|izenburua=The science of empire : scientific knowledge, civilization, and colonial rule in India|argitaletxea=State University of New York Press|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/42854562|isbn=0791429199|pmc=42854562}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The origins and spread of agriculture and pastoralism in Eurasia|argitaletxea=UCL Press|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/34710237|isbn=1857285387|pmc=34710237}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mehrgarh : The Oxford Companion to Archaeology - oi|hizkuntza=en|url=http://oxfordindex.oup.com/view/10.1093/acref/9780195076189.013.0280|doi=10.1093/acref/9780195076189.013.0280|sartze-data=2018-04-08}}</ref>. [[Kotoi]]a K. a. 5 eta 4 milurtekoen artean hasi zen ereitzen. [[Indo haraneko kultura]]k ureztatzea orain dela 6.500 urte asmatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The basis of civilization--water science?|argitaletxea=International Association of Hydrological Science|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/56323915|isbn=1901502570|pmc=56323915}}</ref>. Zibilizazio berberak animalia bidez tiratutako goldea orain dela 4.500 urte asmatu zuela uste da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The basis of civilization--water science?|argitaletxea=International Association of Hydrological Science|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/56323915|isbn=1901502570|pmc=56323915}}</ref>. Txinan [[K. a. V. mende]]tik aurrera [[aletegi]] sistema nazional bat garatu zen eta [[zeta]] lantzen hasi ziren. [[Ur-errota]]k [[K. a. I. mende]]an hasi ziren erabiltzen, eta ureztatzea ondoren<ref>{{Erreferentzia|izena=Needham, Joseph,|abizena=1900-1995,|izenburua=Science and civilisation in China|url=https://www.worldcat.org/oclc/779676|isbn=9780521250764|pmc=779676}}</ref>. [[II. mende]]an golde sendoak eta burdinezko beste hainbat tresna jada garatu zituzte. Asmakizun hauek [[Eurasia]]n zehar mendebalderantz hedatu ziren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Medieval science, technology, and medicine : an encyclopedia|argitaletxea=Routledge|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/61228669|isbn=0415969301|pmc=61228669}}</ref>. [[Asia]]n [[arroz]]a orain dela 8.200 eta 13.500 urte artean etxekotu zuen [[Txina]]n, ''[[Oryza rufipogon]]'' basa-arrozetik jatorri genetiko bakarrarekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Jeanmaire|abizena=Molina|izenburua=Molecular evidence for a single evolutionary origin of domesticated rice|orrialdeak=8351–8356|hizkuntza=en|abizena2=Sikora|abizena3=Garud|abizena4=Flowers|abizena5=Rubinstein|abizena6=Reynolds|abizena7=Huang|abizena8=Jackson|abizena9=Schaal|izena2=Martin|izena3=Nandita|izena4=Jonathan M.|izena5=Samara|izena6=Andy|izena7=Pu|izena8=Scott|izena9=Barbara A.|data=2011-05-17|url=http://www.pnas.org/content/108/20/8351|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|alea=20|zenbakia=108|issn=0027-8424|pmid=21536870|doi=10.1073/pnas.1104686108|sartze-data=2018-04-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Xuehui|abizena=Huang|izenburua=A map of rice genome variation reveals the origin of cultivated rice|orrialdeak=497–501|hizkuntza=En|abizena2=Kurata|abizena3=Wei|abizena4=Wang|abizena5=Wang|abizena6=Zhao|abizena7=Zhao|abizena8=Liu|abizena9=Lu|izena2=Nori|izena3=Xinghua|izena4=Zi-Xuan|izena5=Ahong|izena6=Qiang|izena7=Yan|izena8=Kunyan|izena9=Hengyun|data=2012/10|url=https://doi.org/10.1038/nature11532|aldizkaria=Nature|alea=7421|zenbakia=490|issn=1476-4687|doi=10.1038/nature11532|sartze-data=2018-04-08}}</ref>. [[Antzinako Grezia]]n eta [[Antzinako Erroma|Erroman]] zereal nagusiak garia eta garagarra ziren, ilar, baba eta [[olibondo]]ekin batera. Ardi eta ahuntzak euren [[esne]]agatik mantentzen ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Koester, Helmut,|abizena=1926-|izenburua=History and literature of early Christianity|url=https://www.worldcat.org/oclc/857587513|edizioa=Second edition|isbn=3110146932|pmc=857587513}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=White, K.|abizena=D.|izenburua=Roman farming,|argitaletxea=Thames & Hudson|data=1970|url=https://www.worldcat.org/oclc/137287|isbn=9780500400104|pmc=137287}}</ref>.
 
== Nekazaritza motak ==