Iraultza zientifikoa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
12. lerroa:
XVIII mendetik aurrera zientzian egon diren aurrerapausoak ‘iraultza’ gisa zedarrituak izan dira. [[1747]] urtean, [[Alexis Clairaut|Clairautek]] ‘esaten da, Newtonek bizirik zegoela iraultza sortu zuela’ obra idatzi zuen. Hitza 1789. urtean erabilita ere izan zen Lavoisierren obraren sarreran oxigenoaren aurkikuntzaren berri emanez. ‘Zientzian iraultza gutxi hain jakinarazpen orokorra sortu dute oxigenoaren teoria bezala’. Lavoisier-rek bere teoria garaiko jakintsuen eskutik onartuta ikusi zuen, eta Europan ezarri zen aldarrikapena eta urte gutxira.
XIX mendean, [[Willian Whewell|Willian Whewellek]] [[zientzia]]<nowiki/>n beran iraultza egiteko ideia erein zuen (edo [[Metodo zientifiko|metodo zientifikoa]] XV – XVI mendeen artean gertatu zen gisara). Gai honi buruz iritzia izan duten iraultzailen artean, gizakiaren gogamenaren konfidantza inplizitu baten trantsizioa dago kanpoko behaketari eta mirespen mugagabea antzinako jakinduriari dagokienez, aldaketaren eta hobekuntzaren itxaropenaren aurrean. Honek gaur egungo iraultza zientifikoaren ikuspegiari ateak zabaldu zizkion:
‘Naturaren ikuspegi berri bat sortu da, 2000 urteetan zientzia menderatu den ikuspegi grekoa ordezkatuz. Zientzia disziplina autonomo bihurtu da, filosofia eta teknologiatik aldendua.’
[[Fitxategi:Galileo by leoni.jpg|thumb|Galileo Galilei-ren erretratua.]]
Tradizionalki iraultza kopernikarrarekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Revolución de Copérnico|hizkuntza=es|data=2018-03-15|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Revoluci%C3%B3n_de_Cop%C3%A9rnico&oldid=106248713|sartze-data=2018-03-27|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref> hasi zela onartu da (1543) eta 1687 urtean osatuta izan zen [[Isaac Newton]]<nowiki/>en ‘sintesi handia’-rekin, hau da, ''[[Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica|Principia]]'' obrarekin''.'' Jarrera aldaketa [[Francis Bacon]]<nowiki/>en eskutik gertatuta zen bere ‘iragarpen seguru eta enfatikoa’ obrak gizarte zientifikoen sorrera bultzatu zuelarik, adibidez, [[Royal Society]]-a, eta [[Galileo Galilei|Galileo]]<nowiki/>k [[Nikolas Koperniko|Koperniko]] defendatu zuena eta mugimenduaren zientzia garatu zuen.
XX mendean, Alexandre Koyrék<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Alexis Clairaut|hizkuntza=eu|data=2017-02-16|url=https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Alexis_Clairaut&oldid=5791704|sartze-data=2018-03-27|encyclopedia=Wikipedia, entziklopedia askea.}}</ref> ‘Iraultza zientifikoa’ terminoa txertatu zuen, bere ikerketa Galileon zentratuz, eta terminoa Butterfielden<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Herbert Butterfield|hizkuntza=es|data=2017-10-20|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Herbert_Butterfield&oldid=102731321|sartze-data=2018-03-27|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref> eskutik hedatua izan zen, ''Origins of Modern Science'' obran. 1962 urtean, [[Thomas Kuhn]]<nowiki/>ek ''La estructura de las revoluciones científicas''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La estructura de las revoluciones científicas|hizkuntza=es|data=2017-12-23|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=La_estructura_de_las_revoluciones_cient%C3%ADficas&oldid=104415511|sartze-data=2018-03-27|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref> obra argitaratu zuen, marko teoriko desberdinak konparatu ezin zirela baieztatuz, esaterako, [[Albert Einstein|Einstein]]<nowiki/>en [[erlatibitatearen teoria]], Newtonen grabitateren teoriarekiko.
=== ESANAHIA ===
47. lerroa:
Iraultza zientifikoa [[Antzinako Grezia]]<nowiki/>ren ezagutzaren oinarripean eraiki zen; [[Erdi Aroa|Erdi Aro]]<nowiki/>ko zientziaren pean ere, zein garatuta izan zen Erroma/Bizantzioren zientziatik aurrera; eta Erdi Aroko zientzia islamiarraren pean. Tradizio aristotelikoak XVII mendean oso testuinguru intelektual garrantzitsua jarraitzen izaten zen, hala ere garai horretan filosofo naturalak korronte horretatik alderatu ziren.
[[Antzinaroa|Antzinaro klasikoa]]<nowiki/>ren oinarrizko ideia zientifikoak guztiz aldatu ziren azken urteotan, eta kasu askotan izena kendu zieten. Geratu ziren ideiak, hau da, iraultza zientifikoan eraldatuak izan ziren ideiek hurrengo esaten zuten:
* [[Aristoteles]]<nowiki/>en kosmologiak Lurra [[kosmos]]<nowiki/>aren erdigunean jartzen zuen, kosmos hierarkiako eta esferikoa. Lurreko eta zeruko eskualdeak elementu ezberdinez osatzen ziren, elementu horiek mota desberdineko ''mugimendu natural'' zituzten.
119. lerroa:
* Ideia mekaniko aristotelikoen ordezkapena, gorputz guztiak lege fisiko berdinen menpean mugitzen diren ideiaren ordez.
* Inertziak oldarraren teoria ordezkatu zuen.
* Galenoren zain – sistemaren ordezkapena William Harveyren kontzeptuaren ordez.
== ERREFERENTZIAK == | |||