Iraultza zientifikoa: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
No edit summary
90. lerroa:
 
=== ESPERIMENTAZIO ZIENTIFIKOA ===
Baconek lehenengo aldiz metodo esperimentala deskribatu zuen. <blockquote>''Sigue siendo una experiencia simple; que, si se toma como viene, se llama accidente, si se busca, experimento. El verdadero método de la experiencia enciende primero la vela [hipótesis], y luego, por medio de la vela, se muestra el camino [arregla y delimita el experimento]; comenzando como lo hace con la experiencia debidamente ordenada y digerida, ni tortuosa ni errática, y de ella deduciendo axiomas [teorías], y de axiomas establecidos, nuevos experimentos.''</blockquote><blockquote>Francis Bacon. ''Novum Organum.'' 1620.         </blockquote><blockquote>William  Gilbert  metodo  honen  lehenengo  defendatzaileen  artean   zegoen.  Filosofia aristotelikoaren aurrean errefusak jaso zituen. Bere obra ''De Magnete'' 1600 urtean idatzi zuen, askoren artean elektrizitatea eta magnetismoaren aita da. Liburu honetan, bere esperimentuen deskribapena egiten du, esperimentu hauetan Lurrari terrella ezizena jarri zion. Aipatutako esperimentu horietatik aurrera, Lurra magnetikoa dela ondorioztatu zuen eta hori iparrorratzek iparrera apuntatzen duten arrazoia zela baieztatu zuen.       </blockquote>Thomas Thomsonen aburuz Gilberten magnetismoari buruzko liburua filosofia induktiboaren eredurik onenetarikoa da, eta aipagarria da Baconen ''Novum Organum''aren aurretiko delako.
 
Galileo Galilei ‘ astronomia behatzaile modernoaren aita ’, ‘ fisika modernoaren aita ’, ‘ zientziaren aita ’, eta ‘ zientzia modernoaren aita ’ izendatua izan da. Bere ekarpenak mugimenduaren zientziaren arloan esperimentu eta matematiken arteko konbinaketa berritzaile baten bidez egin zen.
 
=== MATEMATIZAZIOA ===
Ezagutza zientifikoak, aristotelikoekin batera, gauzen benetako eta beharrezko kausak ezarri zituen. Erdi aroko filosofo naturalistak arazo matematikoak erabiltzen zituzten, giza ikerketak abiadura lokaleko eta bizitzaren alderdien analisi teorikoetara mugatzen zituzten.
 
XVI eta XVII mendeetan zientifiko europarrek neurri kuantitatibo gehiago martxan jarri zituzten Lurren gertatzen diren gertakari fisikoak neurtzeko.
 
Galileok bere obran ''Il Saggiatore'' idatzi zuen:      <blockquote>La filosofía [i.e., la física] está escrita en este gran libro —me refiero al universo— que permanece continuamente abierto a nuestra mirada, pero no se puede entender a menos que primero se aprenda a comprender el lenguaje y la interpretación de los caracteres en que está escrito. Está escrito en el lenguaje de las matemáticas y sus caracteres son triángulos, círculos y otras figuras geométricas, sin las cuales es humanamente imposible entender una sola palabra de él; sin estos, uno está dando vueltas en un oscuro laberinto.</blockquote>
[[Fitxategi:Sir Isaac Newton.jpg|thumb|Isaac Newton.]]
 
=== FILOSOFIA MEKANIKOA EDO MEKANIZISMOA ===
Filosofia mekanikoan ez da onartzen urrutitik lan egitea, materiazko partikulak funtsean bizigabeak dira, hau da, inerteak. Mugimendua zuzenezko talka fisiko baten ondorioz gertatzen da. Sustantzia naturalak natura organikotzat ulertuta izan zirenean, filosofo mekanikoak makinatzat jo zuten. Emaitza bezala, Isaac Newtonen teoria atzerakada bezala ikusi zen. Thomas Kuhnen aburuz, berak eta Descartesek printzipio teleologikoa (Jainkoak unibertsoan dagoen mugimendu kantitatea kontserbatu zuen) babestu zuten.
 
=== INTITUZIONALIZAZIOA ===
Lehenengo elkarte zientifikoa Royal Society of England izan zen. Gresham College-aren inguruko jendea zen 1640 eta 1650 urteen bitartean. Eskolako historia baten arabera:
 
Según una historia del Colegio:<blockquote>La red científica que se centró en Gresham College desempeñó un papel crucial en las reuniones que condujeron a la formación de la Royal Society.</blockquote>Mediku eta filosofo natural horiek ‘ zientzia berria ’-ren eskutik eragina jaso zuten, Baconek sustatu zuen moduan bere obra ''Nueva Atlántida''-n, 1645 urtetik aurrera. ''Oxfordeko Elkarte Filosofikoa'' Liburutegi Bodleianaren arauen menpe zuzenduta egon zen.  
 
Elkartearen lehen idazkaria Henry Oldenburg izan zen. Bere lehen bilerek Robert Hookek egin zituen esperimentuak barne hartu zituzten eta gero Denis Papin (1684). Esperimentu hauek gai aldaketak suposatu zituzten, eta batzuetan garrantzitsuak izan ziren eta beste batzuetan garrantzi-gabekoak. Elkartea ''Philosophical Transactions''-ekin hasi zen 1665 urtean, zientziari buruzko aldizkaririk zaharrena eta luzeena.      
 
1666 urtean, frantsesak Zientzien Akademia sortu zuten. Britainiarrak kontrapuntua jartzeko, Jean-Baptiste Colbert-ek Akademia gobernuaren parte bezala sortu zuen. 1699 urtean Luis XIV erregeak erregelak ezarri zituen eta Pariseko Louvre-an kokatu zuen.      
 
== IDEIA BERRIAK ==
*     Lurra unibertsoaren erdigunetik kentzea heliozentrismoaren eskutik.
*       Teoria aristotelikoaren gutxiespena atomismoaren aurrean.
*        Ideia mekaniko aristotelikoen ordezkapena, gorputz guztiak lege fisiko berdinen menpean mugitzen diren ideiaren ordez.
*      Inertziak oldarraren teoria ordezkatu zuen.
*      Galenoren zain – sistemaren ordezkapena William Harveyren kontzeptuaren ordez.