Barneko salatzaile: berrikuspenen arteko aldeak

'''Barneko salatzailea''' (ingelesez '''{{lang-en|whistleblower}},''' hitzez hitz “txistua jotzen duena”) <ref>{{Erreferentzia|izena=Houghton Mifflin Harcourt Publishing|abizena=Company|izenburua=The American Heritage Dictionary entry: whistleblower|url=https://www.ahdictionary.com/word/search.html?q=whistleblower|aldizkaria=www.ahdictionary.com|sartze-data=2018-03-24}}</ref> pertsona bat da, zeinak salatzen baitu beste pertsona edo erakunde bat, publikoa nahiz pribatua, jarduera legez kanpokoa edo etikarik gabea daramatelako —delitu, arrisku edo iruzur izan daitekeena—, erabat ezkutuan. Barneko salatzaileak barne kanalak edo kanpokoak erabil ditzake okerrak argitara ateratzeko. Barneko kanalak jeneralean izaten dira salatzailearen inguruko nagusiak. Kanpoko kanalak, berriz, izan daitezke hedabideak, legearen betearazleak edo gobernua.

Zenbait herrialdetan ''salatari'' edo ''txibato'' hitza erabiltzen da pertsona horiek izendatzeko, ohiko samarra eguneroko elkarrizketetan, baina konotaziokonnotazio negatiboak dituena. Baina ''whistleblower'' hitzak ingelesez ez du konotaziokonnotazio hori.

''Whistleblower'' hitzaren jatorria Britainia Handian dago, non poliziek txistua (''whistle'') jotzen zuten (''blow'') konturatzen zirenean delitu bat egiten ari zela. Txistua jotzeak balio zuen inguruko jendea eta poliziak erne jartzeko.

Hala ere, [[1970]]<nowiki/>eko hamarraldi hasieran [[Ralph Nader]] aktibista estatubatuarrak eman zion hitzari gaur duen esanahia, baina zentzu posibitoarekinpositiboarekin, hitz hori bereiztuta ''salatari'' edo ''txibato'' hitz gutxiesgarrietatik.

* [[Ralph Nader]], [[1965]]<nowiki/>ean txosten bat argitaratu zuen, ''Unsafe at Any Speed / Arriskutsua edozein lastertasunetan,'' bertan salatuz garai hartako auto-industriaren segurtasun-estandar eskasak. <ref>{{Erreferentzia|izena=Christopher|abizena=Jensen|izenburua=50 Years Ago, ‘Unsafe at Any Speed’ Shook the Auto World|hizkuntza=en-US|data=2015-11-26|url=https://www.nytimes.com/2015/11/27/automobiles/50-years-ago-unsafe-at-any-speed-shook-the-auto-world.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2018-03-24}}</ref>

* [[Daniel Ellsberg]], [[1971]]<nowiki/>n kaleratu zituen “Pentagonoko paperak”, non agerian jarri zituen AEBetako gobernuaren gezurrak Vietnamgo gerran. <ref>{{Erreferentzia|izena=Niraj|abizena=Chokshi|izenburua=Behind the Race to Publish the Top-Secret Pentagon Papers|hizkuntza=en-US|data=2017-12-20|url=https://www.nytimes.com/2017/12/20/us/pentagon-papers-post.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2018-03-24}}</ref> Espioitza eta konspirazioa leporatu zioten. Watergate eskandaluaren garaian kargugabetu zuten. 2017an [[Steven Spielberg]] zine-zuzendariak ''The Post'' filma egin zuen gertakari hartan oinarri hartuta.

* [[W. Mark Felt]], “Eztarri urratua” bezala ezaguna, [[1972]]<nowiki/>an [[Carl Bernstein]] eta [[Bob Woodward]] kazetarien ezkutuko informatzailea izan zen, [[Watergate]] eskandaluaren zabaltzaileak. [[1976]]<nowiki/>an [[Alan J. Pakula]] film zuzendariak ''All the President’s Men'' filma egin zuen Watergate eskandaluan oinarrituta, [[Robert Redford]] eta [[Dustin Hoffman]] aktoreekin.

* [[Erin Brockovich]], [[1995]] inguruan ingurumen-aktibista horrek bistaratu zuen kromo hexabalentearen arriskua, garai hartako industrian oso erabilia. Haren kasuan oinarritu zen izen bereko film ospetsua, [[Julia Roberts]] protagonista zuela.

* [[Hervé Falciani]], sistema-ingeniari italiar-frantses honek informazioa zabaldu zuen [[HSBC]] banku suitzarreko 130.000 iruzurgile fiskalen gainean.

* [[Ainhoa Alberdi]], [[2010]]<nowiki/>ean abokatu arabarrak estortsioagatik salatu zituen [[Alfredo de Miguel]] eta [[Aitor Telleria]], garai hartan [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]]<nowiki/>ko kargu politikoak [[Arabako Foru Aldundia|Arabako Foru Aldundian]]. Salaketaren ondorioz “De Miguel kasua” zabaldu zen, ustelkeriagatik Euskal Herrian inoiz irekitako sumariorik handiena, 26 inputaturekin. <ref>{{Erreferentzia|abizena=Berria.eus|izenburua=Epaileak 26 lagun inputatu ditu 'De Miguel auzian'|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.berria.eus/albisteak/108812/epaileak_26_lagun_inputatu_ditu_de_miguel_auzian.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2018-03-24}}</ref>

** Nader, Ralph (1991) ''Unsafe at Any Speed.'' Knightsbridge Pub Co Mass. ISBN 9781561290505

** Ellsberg, Daniel (2003) ''Secrets: A Memoir of Vietnam and the Pentagon Papers.'' Penguin Group. ISBN 978-0142003428

** Bernstein, Carl & Woodward, Bob (1974) ''All the President's Men''. New York: Simon and Schuster. ISBN 978-1476770512

** Greenwald, Glenn (2014) ''No Place to Hide. Edward Snowden, the NSA, and the U.S. Surveillance State.'' Signal. ISBN 978-0771036781