|
''Whistleblower'' hitzaren jatorria Britainia Handian dago, non poliziek txistua (whistle) jotzen zuten (blow) konturatzen zirenean delitu bat egiten ari zela. Txistua jotzeak balio zuen inguruko jendea eta poliziak erne jartzeko.
Hala ere, 1970eko[[1970]]<nowiki/>eko hamarraldi hasieran Ralph Nader aktibista estatubatuarrak eman zion hitzari gaur duen esanahia, baina zentzu posibitoarekin, hitz hori bereiztuta ''salatari'' edo ''txibato'' hitz gutxiesgarrietatik.
== Barneko salatzaile ezagunak ==
* Ralph Nader, 1965ean[[1965]]<nowiki/>ean txosten bat argitaratu zuen, ''Unsafe at Any Speed / Arriskutsua edozein lastertasunetan,'' bertan salatuz garai hartako auto-industriaren segurtasun-estandar eskasak.
* Daniel Ellsberg, 1971n[[1971]]<nowiki/>n kaleratu zituen “Pentagonoko paperak”, non agerian jarri zituen AEBetako gobernuaren gezurrak Vietnamgo gerran. Espioitza eta konspirazioa leporatu zioten. Watergate eskandaluaren garaian kargugabetu zuten.
* W. Mark Felt, “Eztarri urratua” bezala ezaguna, 1972an[[1972]]<nowiki/>an Carl Bernstein eta Bob Woodward kazetarien ezkutuko informatzailea izan zen, [[Watergate]] eskandaluaren zabaltzaileak.
* Jeffrey Wigand, argitara atera zituen tabako enpresen jarduera kriminalak. Haren bizitzan oinarritu zen ''The Insider'' filma.
* Mordechai Vanunu, Israelgo teknikari nuklear ohia, zeinak 1986an[[1986]]<nowiki/>an jakitera eman zuen ''The Sunday Times'' egunkarian Israelek programa nuklearra zuela indarrean.
* Erin Brockovich, [[1995]] inguruan ingurumen -aktibista horrek bistaratu zuen kromo hexabalentearen arriskua, garai hartako industrian oso erabilia. Haren kasuan oinarritu zen izen bereko film ospetsua, [[Julia Roberts]] protagonista zuela.
* Hervé Falciani, sistema-ingeniari italiar-frantses honek informazioa zabaldu zuen [[HSBC]] banku suitzarreko 130.000 iruzurgile fiskalen gainean.
* [[Chelsea Manning]] (lehenago '''Bradley Manning'''), soldadu estatubatuarra, zeinak 2010ean[[2010]]<nowiki/>ean filtratu zizkion [[WikiLeaks|Wikileaks]] atariari AEBetako armadaren dokumentu mordoa, tartean 250.000 kable diplomatiko eta ''Collateral Murder'' izeneko bideoa, non ikusten baitzen zelan helikoptero estatubatuar batek hiltzen zuen zibil talde bat Iraken, tartean [[Reuters]] agentziako bi kazetari.
* Ainhoa Alberdi, 2010ean[[2010]]<nowiki/>ean abokatu arabarrak estortsioagatik salatu zituen Alfredo de Miguel eta Aitor Telleria, garai hartan EAJko[[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]]<nowiki/>ko kargu politikoak [[Arabako Foru Aldundia|Arabako Foru Aldundian]]. Salaketaren ondorioz “De Miguel kasua” zabaldu zen, ustelkeriagatik Euskal Herrian inoiz irekitako sumariorik handiena, 26 inputaturekin.
* [[Edward Snowden]], AEBetako kontsultore teknologikoa eta CIAko[[CIA]]<nowiki/>ko eta NSAko[[Segurtasun Agentzia Nazionala|NSA]]<nowiki/>ko enplegatu ohia, zeinak 2013an[[2013]]<nowiki/>an filtratu zituen goi sekretuko dokumentuak NSAren zenbait programaren gainean, [[PRISM]] zaintza masiboko programa barne. 2016an[[2016]]<nowiki/>an [[Oliver Stone|Oliver Stonek]] ''[[Snowden (filma)|Snowden]]'' filma zuzendu zuen, haren kasuan oinarrituta.
* Christopher Wylie, 2018ko martxoan ikerketa-zuzendari kanadar honek dokumentuak eman zizkion ''[[The Guardian]]'' egunkariari, non azaltzen ziren Cambridge Analytica enpresaren lan ezkutuak, eta zelan lortu zituen AEBetako 50 milioi lagunen datu pribatuak [[Facebook]] plataformatik, [[Donald TrumpenTrump]] kanpainarenpresidentegaiaren aldekanpaina egitekoindartzeko.
== Erreferentziak ==
| 