Eskolastika: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Erref falta etiketa |
No edit summary |
||
1. lerroa:
{{Erreferentzia falta}}
[[Fitxategi:Laurentius de Voltolina 001.jpg|250px|right|thumb|[[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] '''eskola''' bat: eskola eta unibertsitate hauetan garatu zen '''eskolastika'''.]]
'''Eskolastika''' ({{lang-la|scholasticus}} eta hau, era berean, [[Greziera|grekeratik]] σχολαστικός “eskolakoa dena”)
[[Antzinaro Berantiarra|Antzinaro Berantiarrean]] nagusi izan zen [[patristika]] eta gero, eskolastika izan zen [[Erdi Aroko filosofia|Erdi Aroko]] pentsamenduan nagusitu zen korrontea. Izan ere, fedearen eta arrazoiaren arteko “koordinazioa” bultzatu zuen. [[Koordinazio (argipena)|Koordinazioa]] baino, [[Subordinazio|subordinazioz]] hitz egin behar dugu, inolaz ere ez baitzen bien arteko berdintasun egoera batean ematen; fedearen menpean kokatzen dugu arrazoia, eta ez, ordea, pareko (''[[Philosophia ancilla theologiae]]'' “filosofia teologiaren morroi”).
Katedraletako eta Erdi Aroko unibertsitateetako ikasketa orokorretan izan zen nagusi, bereziki [[XI. mendea|XI. mendearen]] erdialdearen eta [[XV. mendea|XV. mendearen]] erdialdearen artean. Bere izatea, ordea, oso anitza izan zen; korronte filosofiko greko-latindarrez gain, pentsamendu arabiar eta judutarra ere hartu baitzituen aintzat. Aniztasun honek korrontea aberastu bai, baina arazoak ere ekarri zituen
Eskolastika lan intelektualerako [[metodo]] ere bada. Pentsamendu oro autoritate printzipioaren pean egon behar zen eta ikaskuntza antzinako testuen, bereziki
== Goi eskolastika ==
XI. eta XV. mendeen arteko garaiari deitzen zaio goi eskolastika. Garai hau [[Gurutzadak|gurutzada]] handiek, hirien berpizkundeak eta [[Aita santu|aita-santuaren]] boterearen [[Zentralismo|zentralismoak]] eragindako inbestiduren lehiagatik ezaugarritzen da.
=== Eboluzioa ===
Eskolastikak hiru fase nagusi izan zituen eboluzioaren oinarri moduan [[ideologia]] hartuz gero.
Lehen faseak arrazoia eta fedea identifikatzen zituen, erlijiosoentzat, bada, jainkoa bi ezagutza moduon iturria da eta egia bere atributuetako bat da. Hala, jainkoak ezin zuen egiarako bi bideotan kontraesanik eduki, eta gatazkarik izatekotan, fedea beti arrazoiaren gainetik egongo litzateke, teologia filosofiaren gainetik dagoen bezala.
Bigarren fasean arrazoiak eta fedeak amankomuneko leku bakarra
Amaitzeko, [[XIII. mendea|XIII. mendearen]] bukaeran eta [[XIV. mendea|XIV. mendearen]] hasieran, fedearen eta arrazoiaren arteko banaketa nabariago egin zen, baita teologiaren eta filosofiaren artekoa ere.
Kronologikoki hiru garai bereiz daitezke:
* Eskolastika, [[IX. mendea|IX. mendearen]] hasieratik [[XII. mendea|XII.mendearen]] amaierara arte, unibertsalen gai gatazkatsuagatik nabarmentzen da, zeinak Champeauxeko Guillermo buru duten [[Errealismo|errealistak]], [[Roscelin Compiègnekoa|Roscelinok]] ordezkaturiko [[nominalistak]] eta [[Petri Abelardo|Pedro Abelardok]] gidatutako [[kontzeptualistak]] aurka jartzen dituen.
* [[XII. mendea|XII. mendetik]] [[XIII. mendea|XIII.era]], [[Aristoteles|Aristotelesen]] ideiak dira aipatzekoak, lehenik eta zeharka, filosofo arabiar eta juduen bidez, bereziki [[Averroes|Averroesengatik]], eta jarraian, grekeratik zuzenean latinera itzuliz, [[Alberto Handia|Alberto Magno]] eta Moerbekeko Guillermogatik.
* Azkenik, hirugarrenak [[XIV. mendea]] hartzen du osorik. [[Guillermo de Ockham|Ockhameko Guillermok]] nominalisten alde egin eta [[tomismoari]] aurka egiten dio, filosofia eta teologia bereiziz.
=== Filosofia eta kristautasuna ===
38. lerroa:
==== Canterbury-ko Anselmo ====
==== Pedro Abelardo ====
[[Petri Abelardo|Pedro Abelardok]] (1079-1142) logika eta dialektika berrituko ditu eta ''[[quaestio - problema dialecticum-]]'' metodo eskolastikoa sortuko du ''[[Sic et non]]'' lanean.
==== Chartres eskola ====
[[XII. mendea|XII. mendean]] [[Bernardo Chartreskoa|Chartres-eko Bernardok]], [[Thierry Chartresekoa|Chartres-eko Thierryk]], [[Bernardo Silvestrek]] eta [[Salisbury-ko Juanek]] Chartreseko Eskola berrituko dute. [[Neoplatonismo|Neoplatonismoak]], [[Estoizismo|estoizismoak]] eta arabiar eta jutudar zientziak eraginda, garaian [[Bernardo Claravalgoa|Claravalgo Bernardok]] ordezkatzen zituen joera [[Mistiko|mistikoekin]] gatazkan sartuko den naturaren gaineko ezagutza eta [[Humanismo|humanismoaren]] garapena izango dute interesgai. [[San Víctor-eko Hugok]], ordea, mistizismo horren eta eskolastizismoaren arteko kontziliazioaren alde egingo du, Erdi Aroan ''[[Summa teologica]]'' idatziko duen lehena izanda.
=== XIII. mendea: eskolastikaren loraldia ===
Eskolastikaren goren aldiak [[XIII. mendea|XIII. mendearekin]] egiten du bat, unibertsitateak eta eskeko ordenak ([[Dominiko|dominikoak]] eta franziskanoak, bereziki) sortzen dira, zeinetatik garaiko teologo eta filosofo gehienak sortuko diren.
==== Dominikoak eta Franziskanoak ====
Dominikoek Aristotelesen filosofia [[Avizena|Avicena]] eta [[Averroes|Averroesek]] egindako itzulpen eta interpretazio islamikoetatik abiatuta barneratu zuten. Franziskanoek, patristikaren bidetik, platonismoa barneratu zuten, [[dogma]] kristauekin bateragarriagoa zena.
Franziskanoen artean [[Hales-eko Alejandro]],
==== Alberto Magno ====
[[Alberto Handia|Alberto Magno]] irakurgai aristotelikoak fedearekin artikulatzen lehena izan zen. [[Tomas Akinokoa|Akinoko San Tomasen]] irakasle izan zen. Alberto 1206.
==== Akino-ko Tomas ====
Dominikoen teologiaren eta, oro har, eskolastikaren ordezkari nagusia da [[Tomas Akinokoa]] (1225-1274). ''Summa teologica'' edo ''Summa Theologiae'' obra nagusian enpirismo aristotelikoa eta bere teoria [[Hilemorfismo|hilemorfikoa]] eta bi intelekto-klaseren arteko bereizketa onartu zuen. [[Avizena|Avicenak]] ordurarte grekoentzat arrotza zen [[esentzia]] eta izatearen arteko bereizketa bereganatu zuen arabiar filosofiaren eskutik. Jainkoa soilik analogia bikoitz baten eskutik egiten da ulergarri.
Hala, [[tomismo]] izendatu den fusio aristoteliko-platonikoa sortu zuen Akinoko Tomasek. Tomismoak argumentu kosmologikoen bidez jainkoaren existentzia frogatzeko helburua du, [[bost bideak]] bezala izendatu izan diren argudioak kristau filosofiaren oinarri izan dira mendeetan zehar.
Tomas Akinokoak filosofia eta sinesmen erlijiosoaren artean egindako bereizketak mende bat geroago abiatuko den arrazoiaren independentziaren oinarria izango da. Desberdintze honek Erdi Aroko filosofiaren amaieraren eta filosofia modernoaren hasieraren arteko muga marraztuko du.
=== XIV. mendea: filosofiaren eta teologiaren arteko banaketa ===
Datorren mendean franziskanoak dira nagusi. Garai hontako ordezkari nagusiak [[Joan Duns Eskoto|Juan Duns Escoto]], eta [[Ockhameko Guilllermo]] dira, zeinarentzat munduaren, eta bereziki jainkoaren, ulergarritasuna gogorki zalantzan jarriak izango diren. Pentsamolde hau ondorengoek jasoko dute eta ondorio bezala eskolastikaren gainbehera ekarriko du.
==== Juan Duns Escoto ====
[[Joan Duns Eskoto|Juan Duns Scoto]] (1266-1308), eskoziarra zen franziskanoa, jainkoaren ideiara heltzen da. Jainkoa [[Metafisika|metafisikaren]] bidetik ulertutako nozioa da, betiereko izakia; franziskanoak zentzu aristoteliko hertsian ulertzen zuen, izakia izaki, honen inguruko zientzia bezala, alegia. Hau honela, teologiaren eta filosofiaren arteko autonomia ezartzen du, argi baitago hauetariko diziplina bakoitzak bere metodo eta objektu propioak dituela. Escotoren ustez, dena den, teologia metafisika bat da.
==== Ockham-eko Guillermo ====
[[Ockhameko Guillermo]] (1290-1349) izango da ideia hau gehien garatuko duena.
Ezagutzaren ekintzan esperientzia enpiriko edo “ezagutza intuitiboa” lehenetsi behar dugu, errealitatearen (partikularraren) berehalako ezagutza da. Existitzen den oro berezia eta konkretua bada, ez da gauzetatik banaturik edo gauzekiko inherente existitzen den entitate abstrakturik (formak, esentziak). Unibertsalak izenak (''nomen)'' dira soilik eta ariman (''in ánima)'' bakarrik existitzen dira.
[[Nominalismo]] izenez ezagutzen den ikuspegi hau tradizio aristoteliko-eskolastiko realistaren kontrakoa da. Ockhamentzat kontzeptu unibertsalak termino baten inguruan ulerkerak batzen dituen norbanako desberdinen prozesu mentalak besterik ez dira. Nominalismoak borondatea adimenaren gainetik jartzen du. Jainkoaren borondatea ez du ezerk mugatzen (boluntarismoa), ideia jainkotiarrek ere ezin dute jainkoaren ahalguztiduntasunean eragin. Mundua guztiz kontingentea da eta honek ez du inolako orden arrazionaletara moldatu beharrik. Ezagutza modu posible bakarra esperientzian (intuizio sentikorrean) oinarritu behar da. Teologia, arrazoiaren mugen gaindi (esperientzia) dagoenez , ez da zientziatzat jotzen. Ockhamen ideiez geroztik, filosofia teologiatik banandu eta zeintziak bere bideari ekingo dio modu autonomoan.
Bere kezka ez da mugimendua zer den jakitea, mugimenduak nola funtzionatzen duen jakitea baizik. Ideia hauei tiraka sortuko dira [[Galileo Galilei|Galileo Galileiren]] planteamenduak, besteak beste.
=== Bigarren eskolastika ===
Eskolastika ez da hemen amaituko. [[XV. mendea|XV.]] eta [[XVI. mendea|XVI. mendeetan]], izan ere, Espainia erdigunean jarrita, izaera renazentistaz berrituko da eskolastika, bereziki dominikoen eta jesuiten ordenei loturik agertuz. Eskolastizismo berantiar honek [[Francisco Suárez]] (1548-1617) jesuita espainola izango du ordezkari nagusi. Honen latinez idatziriko lan nagusian, ''[[Disputaciones metafísicas]]'' (1597), aurreko tradizio eskolastikoaren laburpen bat egiten da eta modernizatu egiten da, baita iusnaturalismoaren edo Hugo Grocioren zuzenbide naturalaren oinarriak zehaztu ere. Obraren balioa honen haritik sorturiko ondorengo inspirazioetan datza; XVII. eta XVIII. mendeetan, bada, eragin handikoa izan zen, bere ideien oihartzuna [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegelen]] edota [[Martin Heidegger|Heideggerren]] pentsamenduetan ere topa dezakegularik. Filosofia espainolaren tradizio aristotelikoarekin bat egiten duen arren, nominalismoaren alderdi batzuk gehitzeagatik ezaugarritzen da.▼
▲Eskolastika ez da hemen amaituko. XV. eta XVI. mendeetan, izan ere, Espainia erdigunean jarrita, izaera renazentistaz berrituko da eskolastika, bereziki dominikoen eta jesuiten ordenei loturik agertuz. Eskolastizismo berantiar honek Francisco Suárez (1548-1617) jesuita espainola izango du ordezkari nagusi. Honen latinez idatziriko lan nagusian, ''Disputaciones metafísicas'' (1597), aurreko tradizio eskolastikoaren laburpen bat egiten da eta modernizatu egiten da, baita iusnaturalismoaren edo Hugo Grocioren zuzenbide naturalaren oinarriak zehaztu ere. Obraren balioa honen haritik sorturiko ondorengo inspirazioetan datza; XVII. eta XVIII. mendeetan, bada, eragin handikoa izan zen, bere ideien oihartzuna Hegelen edota Heideggerren pentsamenduetan ere topa dezakegularik. Filosofia espainolaren tradizio aristotelikoarekin bat egiten duen arren, nominalismoaren alderdi batzuk gehitzeagatik ezaugarritzen da.
Honela, Suárezentzat esentzia eta existentziaren arteko bereizketa arrazoizko bereizketa besterik ez da, izan ere, existentzia bakoitzak berezko esentzia du. Jainkoak bakarrik, berez izaki denez, hauteman dezake bestearen izatearen arteko bereizketa, hau da, kreaturena. René Descartesen ''cógito''a intuizioz arrazoitzen duen Suárezen sorturiko substantzia espiritual noziotik dator. Gottfried Leibnizen (1646-1716) mónada ere nozio honetatik dator. Esentziaren eta existentziaren arteko bereizketa, arrazoizko bereizketa moduan (Baruch Spinozaren substantziaren kontzeptua), Suárezen filosofiatik dator ere. Kanten subjektu traszendentala, kasu, tradizio eskolastiko honetan erabilitako manejatutako atribuzioaren analogiaren noziotik dator.
| |||