Wikipedia

Muxar gris: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
5. lerroa:
| range map = Mapa Glis glis.png
}}
'''Muxar grisa''' (''Glis glis'') [[muxar|gliridae]] familiako [[karraskari]]a bat da, [[Erdialdeko Europa|erdiErdialdeko]] eta [[hegoaldekoHegoaldeko Europa]]n bizi dena.<ref>A. J. Mitchell-Jones, G. Amori, W. Bogdanowicz, B. Krystufek, P. J. H. Reijnders, F. Spitzenberger, M. Stubbe, J. B. M. Thissen, V. Vohralik, J. Zima: ''The Atlas of European Mammals''. Poyser, [[Londres]], [[1999]]: 298–299. orr. ISBN 0-85661-130-1</ref>.
 
== Deskribapena ==
Karraskarien taldean sailkaturiko [[ugaztun]] txikia da muxar grisa,. 13-20 cm luzeko gorputza izatera hel daitekeelarikdaiteke, eta 11-17 cm bitarteko buztan iletsua. Indibiduo txikienek 100 g inguruko pisua izan ohi dute, eta handienak, berriz, 200 g pisatzera hel daitezke. Hala ere, urtean zehar aldakortasunaasko handia duen ezaugarriaaldatzen da haumuxarren muxarrarengan,pisua; izan ere, urte-sasoiaren eta elikagai eskuragarritasunaren guztiz menpekoa da.
 
Itxura orokorrari dagokionean, eta lehen bistarabegiratuan [[katagorri arruntarenarrunt]]aren (''Sciurus vulgaris'') antzaantz handia izan badezake ere, ilaia leun eta gris kolorekoa du erabat alde dortsalean, baita isatsean ere. Alde bentrala, ostera, zurixka kolorekoa du eta begi inguruak soilik izan ohi dira bestelakoak, kolore beltzeko eraztunez inguratuak agertzen baitira. Begiak nabarmen bereizten dira animalia honen aurpegian, izan ere, kolore ezberdineko ileez inguraturik egoteaz gain, tamaina esanguratsukoak dira oso animaliaren gorpuzkera orokorrarekin alderatuz gero.
 
Aurreko zein atzeko soin-adarretan kuxin heze itsaskorrak aurkezten dituzte, zuhaitzetan gora igotzerako orduan oso baliagarriak suertatzen zaizkienak. Gainera, aurreko soin-adarreko lau atzaparrek (erpuruak izan ezik) eta atzeko soin-adarretako atzapar guztiek erpe labur eta kurbatuak dituzte. Hortzeriari dagokionean, 1013/1013 da muxar grisaren hortz-formula.
16 ⟶ 17 lerroa:
 
== Banaketa ==
Espezie paleoartikoa da muxar grisa, Europan Iberiar Penintsula iparraldetik hasi eta behinola Pertsia izan zen ingurutaraino (egun Iran) hedatzen delarik. Sardinia, KortzikaKorsika, Sizilia, Kreta eta Korfu uharteetan ere ageri da muxar grisa.
 
Euskal Herrian duguna ''G. g. pyrenaicus'' subespeziea da.
 
== Habitata ==
 
Animalia arborikola da muxar grisa, batez ere zuhaitz hostogalkorrez edota koniferoz osaturiko basoetan eta baso mistoetan agertzen bada ere, pagadi eta hariztiak nahiago dituena. Oso arrunta da, beraz, hariztietan (Quercus robur), pagaditan (Fagus sylvatica), gaztainaditan (Castanea sativa) eta urriztietan (Corylus avellana) animalia hau aurkitzea. Aldi berean, parke, lorategi edota baserri ingurutan ere egin ohi du bere habia, beti ere, inguruan janaria lortzeko aukerarik badu. Oso arrunta ez bada ere, bestalde, basoetako gure harritsutan ere egin ditzakete habiak, non, harriek babes gisa funtzionatzen duten.
 
Altitudeari dagokionean, eta 1.000 metrotik gora muxar grisa aurkitzea oso ohikoa ez bada ere, 50-2.000 m artean bizitzeko gai dela ikusi da.
 
== Habitat bereko espezie gehiago ==
*''[[Cuculus canorus]]''
41 ⟶ 42 lerroa:
 
== Ugalketa eta ontogenia ==
 
Hibernaziotik atera eta hilabetera hasten da, gutxi gora-behera, animalia honetan araldia. Urteko kumaldi bakarra izan ohi dute, 3-10 kumez erditu ahal badira ere, oro har, 5-6 kume izaten dituztelarik. Erditzea 30-32 egunez irauten duen ernaldia eta gero ematen da eta iraileko lehen asteetan gertatzen da. Jaioberriak 1-2 g izan ohi dute, batere ilerik gabe jaiotzen dira eta lehenengo 5-6 asteetan amaren esneaz elikatuko dira soilik. Jaio eta 5 egun igarotakoan kanpo belarriak hedatzen zaizkie, 12 egunetara barne belarriko kanpo entzunbidea irekitzen zaie eta 21 egunetara, azkenik, betazalak banandu. Ia bi urte behar izaten dute jaioberri hauek heldutasuna lortzeko.
 
49. lerroa:
 
== Bizimodua ==
 
Aurre zein atze soin-adarretan dituzten atzaparrek eta oreka mantentzeko erabiltzen duten itsas iletsuak, muxar grisaren bizimodu arborikolaren froga dira. Aldi berean, ukimen-funtzioa betetzen duten biboteek eta aurpegian nabarmentzen zaizkion begi beltz handiek iluntasunean jarduteko moldaturiko animalia dela adierazten digute.
 
61 ⟶ 60 lerroa:
 
== Espezieen arteko elkarrekintzak ==
Harrapari natural ugari ditu muxarrak, lepahoria (Martes martes) eta zenbait harrapari gautar handi (hontza[[hontz handiahandi]]a “Bubo[''Bubo bubo”bubo''], hontza[[hontz ertainaertain]]a “Asio[''Asio otus”otus''] eta urubia[[urubi]]a “Strix[''Strix aluco”aluco'']), besteak beste. Aipatzekoa da gizakiak ere aspalditik ehizatu izan duela muxarra, bere okela fin eta goxoagatik zein muxarraren gantzei atxiki zaizkien gaitasun sendagarriengatik, besteak beste, erreumaren kontrako sendagaiak egiteko.▼
 
▲Harrapari natural ugari ditu muxarrak, lepahoria (Martes martes) eta zenbait harrapari gautar handi (hontza handia “Bubo bubo”, hontza ertaina “Asio otus” eta urubia “Strix aluco”) besteak beste. Aipatzekoa da gizakiak ere aspalditik ehizatu izan duela muxarra, bere okela fin eta goxoagatik zein muxarraren gantzei atxiki zaizkien gaitasun sendagarriengatik, besteak beste, erreumaren kontrako sendagaiak egiteko.
 
== Kontserbazioa ==
 
Europan nahikoa hedatua dagoen espeziea da muxar grisa, hektareako 1-30 animalia bitartean dagoelarik bataz beste. Hala ere, habitat galera dela eta, nabarmen murriztu da animalia honen populazioaren tamaina. Honen harira, Bernako hitzarmenean aipatzen den espezietako bat da muxarra katagorri arruntarekin batera, inolako zaintzarik izan ezean arriskuan suertatzeko aukera handia duelarik honek ere.
 
72 ⟶ 69 lerroa:
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
* Joxerra Aihartza. 1991. «Muxar grisa, oihanetako iratxoa». ''ELHUYAR. Zientzia eta Teknologia'', 45. zenbakia.
* {{es}} Ballesteros F. 2007 In: Palomo L. J., Gisbert J., Blanco J. C. . ''Atlas y Libro Rojo de los Mamíferos Terrestres de España''. Ministerio de Medio Ambiente. Madrid
* Edukiaren zati bat [http://www.euskalnatura.net www.euskalnatura.net] webgunetik hartu da, copyrightaren jabeak onartu baitu hango testu-edukiak Euskarazko Wikipedian [[creativecommons:by-sa/2.0/deed.eu|CC-BY-SA 2.0 Aitortu-PartekatuBerdin]] lizentziarekin argitaratzea, baldin eta iturria aipatzen bada (ikusi [[Eztabaida:Basurde|eztabaida orria]]).
 
== Kanpo loturak ==
{{commons|Glis glis}}
{{wikispecies|Glis_glis}}
* {{eu}} [http://www.zientzia.net/artikulua.asp?Artik_kod=8025 Zientzia.net: «Muxar grisa, oihanetako iratxoa»]
* {{eu}} [http://www.zientzia.net/artikulua.asp?Artik_kod=11124 Zientzia.net: «Muxar grisa, loti hori!»]
 
 
 
 
{{Biologia zirriborroa}}
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Muxar_gris"(e)tik eskuratuta