Positibismo logiko: berrikuspenen arteko aldeak

 

Enpirista logikoek beren ikuspegi gnoseologiko eta metodologikoak barneratzen zituen zientziaren ikuspegi orokor bat plazaratu zuten. Perspektiba horren tesi ezagunena honako hau da:

“''esaldi bat esanguratsua izatekotan metodo enpirikoarekin egiaztatua izan behar du edo bestela analitikoa izan behar du, gainontzean, ez da esanguratsua.''

 

 

Zientziaren filosofiaren inguruan, enpirista logikoek dituzten posizioak (enuntziatuen zentzuaren sorrera, teoriak probatzeko modua, “esplikazio zientifikoa” kontzeptua edota zientziaren batasuna) “herentziazko ikuskera” (''received view'') goitizenez ezagutzen dira.

 

Vienako Zirkulua deitzen den taldea 1924an antolatu zen Moritz Schlick gidaritzapean; geroago, Rudolf Carnapek hartu zuen lekukoa. Dena dela, nazismoaren zabalkundea dela eta, 1933an Vienako Zirkulua osatzen zuten autore gehienak emigratu beharra izan zuten.

 

Horregatik guztiagatik, metafisika arbuiatzen da bere hutsuneak mahaiganean jartzeko lengoaiak ezkutatzen dituen akatsak aztertu behar direla aldarrikatzen duten enpirista logikoek. Antzeko zerbait pasatzen da etika eta estetikarekin. Etika filosofiaik kanporatzen da, besteak beste, “gorrotatzea txarra da” enuntziatua bezalakoak ez baitira enuntziatu deklaratuak, ez dira gertakariez ari. Azken batean, enuntziatu inperatibo gisa sailkatzen dira: egin behar den hori zehazten dute. Alabaina, enuntziatu inperatibo horiek, “izan beharko luketetik” izatera igarotzeko, alegia, falazia naturalistan erortzeko arriskua dute. Horregatik, etika filosofiaren barrutian kokatzetik psikologiaren barrutira igaro beharko luke. Psikologiatik ulertu beharko litzateke zergatik uste dugun gauza batzuk onak direla eta besteak txarrak. Berdina gertatzen da estetikarekin. Bi materietako metafisika ezabatu egin behar dela aldarrikatzen dute.

 

 

Hau da, esaldia “ Ilargia borobila da” honako enuntziatu hauetara bihur-murriztu daiteke: “objektu zuri eta borobil bat dago eta momentu honetan ilargia deitzen diogu”. Carnap eta beste batzuk, Schilckek adibidez, uste zuten esaldi horiek zirela gure ezagutza osatzen zutenak. Autore horiek, gisa honetako esaldiei, enuntziatu protokolarrak deitu zieten. Vienako Zirkuluko beste kide batentzat, Otto Neurath-entzat, ezagutzaren ez da gisa honetako proposizioetan zurkaizten, hori gutxi ez eta ezagutzak oinarririk ez duela esaten du: Ezagutza soilik sistema koherenteetan ematen dela esaten du eta justifikazioa ez dela asimetrikoa azpimarratzen du. Moritz Schlickek berarekin eztabaidatu zuen, hori gutxi ez eta, eztabaida honek funtzionalismo/koherentismo eztabaidaren baitan, XX. mende guztian iraun zuen.

 

Bi modu daude esaldi batek zentzua izateko: munduaren inguruan aritzea eta orduan egiaztatzeko baldintza enpiriko determinatu batzuk beteko ditu, edo munduaren inguruan ez aritzea. Ikusi dugu, munduaren inguruan diharduten enuntziatuek -sintetikoek- enpirista logikoentzat a posteriori izan behar dutela, alegia, enpirikoki egiaztagarriak soilik. Alabaina, badago mundua ezagutzeko beste modu bat: a priori.

 

Horrek erakusten digu, ''a priorizkoak'' diren enuntziatu guztiak, halabeharrez egiazkoak direla. Proposizio bati edo multzo batek, egiazko taula deitzen dena osatzen dutenean, proposizio hori tautologia dela esaten da. Proposizio analitikoekin, horixe gertatzen da eta horregatik esaten dugu beharrezkoak direla. Positibista logikoentzat (aurreneko Wittgensteini jarraituz), enuntziatu analitiko guztiak tautologiak dira, hau da, beti egiazkoak dira.

 

Gogoratu, lengoaia fisikoko enuntziatu bat lengoaia sentsorialera bihur-murriztu daitekeela: “hor mahai bat dago” honako enuntziatu honetara bihur-murriztu dezakegu “holako leku batean eta momentu jakin batean, kafe usaia antzematen dut, forma errektangularra duen ….” Etab. Enuntziatu horiek gure ezagutzaren oinarria dira.

 

 

 

Eta guztia enuntziatu protokolarretara mugatua izango zenez, zientzia naturalak enuntziatu protokolar sorta zabal gisa ikustera igaroko ginatekeen.

 

Humek oinordekotzan jaso zuen arazo bat, oinarrian, indukzioaren justifikazioaren auzia izan zen (alegia, zabar esanda, partikulartasunetik orokortasunera pasatzea). Hume ohartu zen, ez dela zuzena kasu bat aztertzetik eta azaltzetik, ''izango da'' edo ''izan beharko luke'' esatera igarotzea, horretarako justifikaziorik izan gabe.

 

 

Vienako Zirkuluarekin harreman estua duen beste autore bat, Karl Popper da. Talde honekin, harreman estua eduki arren, sekula ez zen positibista gisa aurkeztu. Alabaina, bere filosofia Vienako taldearekin antzekotasun handiak zituen. Indukzioaren arazoari erantzuteko bere proposamena honako hau izan zen: zientziak ez du aurrera egiten teoriak zuzenak diren behatuta, alderantziz, aurrera egiteko faltsutu egin behar dira teoriak. Horretan oinarritzen da bere faltsugarritasunaren printzipioa.

Faltsazionismoaren arabera, teoria bat zuzena da kontrakorik erakusten ez duten gertakaririk bilatzen ez den bitartean. Printzipio hori, demarkazioaren kriterioa bezala ezagutzen da. Era berean, faltsugarriak ez diren hipotesi eta teoriak pseudozientifiak izango dira, faltsugarriak direnak baina faltsutu ez direnak berriz, zientifikoak dira. Azken horiek, esan bezala, esperimentu bidez faltsutu daitezke. Teoria bat kontrajartzen duen esperimentuari, “hil edo biziko esperimentua deitzen zaio (esperimento crucial)”.

 

Wittgeinstenek jada bere, ''Tractatus logico-philosophicus'' lanean, esan zuen metafisika ezabatu ondoren, filosofia egiteko gelditzen zen aukera bakarra analisia zela.

 

Hori da enpirismo logikoaren proposamena: metafisika, psikologia edo adar normatiborik gabe, gelditzen den bakarra analisi logikoa da. Benetako filosofia, zientziako proposizioen analisia litzateke. Azken horiek zentzugabekeriatik eta metafisikatik garbituak izan behar dute eta ezagutzaren teoria osatu behar dute.

 

Ludwig Wittgesteinek ''Ikerketa Filosofikoak'' lanean, Popperrek ''Ikerketa zientifikoaren logika'' lanean edo Quinek'', ikuspuntu logiko bat'' lanean, enpirismo logikoaren postulatu funtsezkoenen kritika burutu zuten. Egia esateko, auzi horien gainean, inoiz ez zen adostasun osorik egon Vienako Zirkuluaren baitan. Hempel berak ere, pisuz kritikatu zuen oinarri enpirista honen zenbat erpin.

 

Positibismo logikoarekiko kritiko agertu zen beste autore bat, Lakatos da. Popperren faltsugarritasunaren ideia garatu zuen. Era berean, aipagarria da Kuhnen posizio erlatibista eta historizista. Autore honek, Paradigma kontzeptuarekin hankaz gora jarri zituen hainbat uste zurrun. Kritikoen artean ahaztu ezin den beste bat, Feyerabend eta berak bultzatu zuen Anarkismo epistemologikoa dira. Alde horretatik, ezagutza zientifikoa ez den beste ezagutza batzuen aldeko apustua egiten du.

 

Positibismo logikoaren filosofia, XX. mendeko lehen hamarkadetako korronte nagusiena izan zen metafisika kontinental aleman eta frantziarrarekin batera. Positibismoa ukatua izan arren, bere hainbat aldarrikapenek berebiziko eragina izan zuten filosofian.

 

Alabaina, gaur egungo filosofia analitikoa positibista dela uste izatea, uste okerra da. Gerora, ikusi zen ezinbestekoa dela teoria metafisiko eta ontologikoak plazaratzea, baita etikoak ere. Hori guztia ordea, logikaren tresna indartsua erabilita.

 

 

[[Kategoria:Eskola filosofikoak]]