XVIII. mendea: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-ns:0 +start:!, -esanguratsuak +nabarmenak)
Aberastu testua (ia hutsik zegoen)
1. lerroa:
'''XVIIXVIII. mendea''' [[1701]]. urtetik [[1800]]. urtera bitarteko aldia da (bi urte horiek barne). [[Argien Garaia|Argien mendea]] bezala ezagutzen da. “Arrazoiaren argiari” egiten dio erreferentzia, argi horrek ignorantzia, superstizio eta aurreko garaietako iluntasun eta kultura gabeziarekin bukatu nahi du.
 
Garai horretan, aurrerapen zientifiko, asmakizun eta teknika berri asko sortu ziren, horrek gizartearen progresioan eragin handia izan zuen.
{{mendea|
 
[[Argien Garaia|Ilustrazioa]] sortzen da, mugimendu ideologiko, literario eta kritikoa, [[Frantziako Iraultza|Frantziako iraultza]]<nowiki/>ren aurrekaria eta bere arrazoietako bat izan zen.{{mendea|
aurrekoa=XVII|
hau=XVIII|
12 ⟶ 14 lerroa:
=== '''Zientzia eta teknologia''' ===
 
Aurrerapen zientifikoa handitzen eta garatzen joan zen, izugarri gainera. Hauek dira adibide batzuk: [[meridiano]] lurtarra neurtzen da, airearen konposizioa aztertzen da, [[sistema metriko hamartarra]] ezartzen da, izaki bizidunak klasifikatzen dira eta zenbait [[txerto]] aurkitzen dira.
 
Asmakizun ugari egiten dira, abantaila askorekin eta aurrerapen teknikoekin, adibidez: [[Lurrun-makina|lurrun makina]], lurrunez hornitutako itsasontziak eta [[Tximistorratz|tximistorratza]]. Garai industrialerako bidearen prestakuntzak eta lehen urratsak egiten dira mende honetan.
=== Gertaerak ===
 
XVIII. menderainoko gizarteak gizarte [[Estamentu|estamentalak]] eta [[Monarkia absolutu|absolutistak]] ziren. Herritar gehienak txiroak ziren, beren lan baldintzak oso kaskarrak ziren eta gehienek ez zuten eskubiderik gizartean.
 
XVIII. mendean ilustrazioa sortzen da. Ilustrazioak aldarrikatzen duen gauza garrantzitsuenetariko bat kultura eta ezagutzaren zabalkuntza zen. Gainera, botere banaketa eta absolutismoaren kontrako jarrera erakusten zuen Ilustrazioak. Ezagutza hedatuz eta ilustrazioa indartuz joan zen, horren ondorioz monarkia absolutistak krisi larria jasan zuen; honezkero herriaren onarpena izateko gero eta arazo gehiago izan zuen.
 
Ekonomian [[Kapitalismo|kapitalismoa]] ekoizpen modu berri gisa zabaltzen joaten da, burgesiaren bultzadaz,  baina burgesiaren nagusitasun ekonomikoa ez zetorren bat bere egoera sozio-politikoarekin. Horregatik [[Antzinako Erregimena]] deuseztatzeko helburuari heldu zitzaion, eta haustura ekintza bortitzen garapenak eragin zuen: iraultza burgesia, alegia. [[Frantziako Iraultza]], XVIII. mendearen amaieran,  izan zen, izandako ondorioei erreparatuz, hauetan garrantzitsuena.
 
=== Kultura ===
 
[[XVII. mendea|XVII.]] eta [[XVIII. mendea|XVIII. mendeetako]] kultura higikundea izan zen, arrazoia hartzen zuena gizonaren funts eta oinarritzat. [[Europa|Europan]] sortu eta mamitu zen, [[Frantzia]], [[Alemania]], [[Espainia]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuan]] bereziki. [[Euskal Herria|Euskal Herrian]], [[Euskalerriaren Adiskideen Elkartea]] da garai hartako emaitzarik nabarmenena.
 
Eragin handia izan zuen garaiko alderdi zientifiko, ekonomiko, politiko eta sozialetan. Ildo horretatik, arrazoia nagusitu zen arlo guztietan, hala zientzietan nola gizarteko harremanetan eta mundua ikusteko moduan. Argien Garaian sortu eta egin ziren Europako lehenengo entziklopediak, hala nola, Diderotek eta D’Alembertek egin zuten ''[[Entziklopedia|Encyclopédie]]'' ospetsua.
 
=== Pertsona nabarmenak ===
[[Katalina II.a Errusiakoa|Katalina Handia]] (erregina)
 
[[Isaac Newton]] (fisikaria)
 
[[Montesquieu]] (filosofoa)
 
[[John Locke]]: (filosofo eta teoriko liberal ingelesa)
 
[[Jean-Jacques Rousseau|Jean Jacques Rousseau:]] (suitzar idazle, musikagile eta filosofoa)
 
[[Montesquieu|Charles Montesquieu]]: (kronista eta pentsalari politikoa)
 
[[Voltaire]]: (frantziar filosofoa eta idazlea)
 
[[Adam Smith]]: (ekonomialari eta filosofo eskoziarra)
 
[[François Quesnay]]: (frantziar mediku, kirurgialari eta ekonomialari)
 
[[Mary Wollstonecraft]]: (britainiar filosofo eta idazlea){{commonskat}}
{{commonskat}}
 
[[Kategoria:XVIII. mendea]]