Wikipedia

Gottfried Wilhelm Leibniz: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
42.189 edits
No edit summary
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
42.189 edits
No edit summary
3. lerroa:
 
== Bizitza ==
Gottfried Wilhelm Leibniz [[Leipzig]]en ikusi zuen argia [[1646]]an. Azkarra zen oso eta bere jakinmina aseezina zela zioten bere irakasleek. 12 urte zituela, [[latin]]ez hitz egiten zekien, [[greko]]a ulertzeko gauza zen eta Aristoteleren filosofia ezagutzen zuen. [[1661]]ean, Zuzenbidea ikasten hasi zen bere jaioterriko unibertsitatean. [[1663]]an tesia aurkeztu zuen, ''Disputatio metaphysica de principio individui'' titulupeanizenburuarekin. Urte berean matematika ikasten hasi zen [[Jena]]ko Unibertsitatean [[Erhard Weigel]]ekin. [[1664]]an filosofia irakasten hasi zen; zuzenbidearen printzipioek filosofiarekin eta Unibertsoaren orekarekin zerikusi zuzena dutela defendatu zuen garai hartan.<ref name="elhuyar2">{{erreferentzia|izena= |abizena= | url= http://aldizkaria.elhuyar.eus/albisteak/gottfried-wilhelm-leibniz/ |izenburua= Gottfried Wilhelm Leibniz |argitaletxea= ''elhuyar zientzia eta teknologia'', CC-BY-SA 3.0 lizentzia, aldizkaria.elhuyar.eus | sartze-data=2018-3-7}}</ref>
 
[[1666]]an, [[kalkulu diferentzial]]ari buruzko ''De arte combinatoria'' obra argitaratu zuen. Giza pentsamenduen alfabeto berria sortzen ahalegindu zen, horren konbinazioa arrazoiaren adierazpide guztien jatorria zela uste baitzuen. Urte berean, Leipzigeko Unibertsitateak Zuzenbideko doktoretza ukatu zion, gazteegia zela-eta; Leibnizek [[Altdorf bei Nürnberg|Altdorfeko]] Unibertsitatera jo, eta bertan eskuratu zuen doktoretza.
 
Altdorfen eskaini zioten katedra errefusaturik, [[1667]].tik urteanaurrera Mainzekopolitikaren Hauteslearenzereginetan zerbitzari sartutrebatu zen, eta [[Paris]]enJohann etaChristian von [[LondresBoyneburg]]en diplomazialaguntzaile lanak egin zituengisa. Bidaia horietan Newton[[1672]]an, Boyle eta beste zientzialari eta pentsalari batzuk ezagutu zituen, eta Hagan, Spinoza. 1672an Parisa[[Paris]]a bidali zuten, [[Luis XIV.a Frantziakoa|Luis XIV.a]] konbentzitzera Alemania inbaditu ez zezan. Nahiz eta zeregin hura aurrera eramateanhartan kale egin, bost[[Nicolas urteMalebranche]], igaro zituenAntoine Arnauld eta pentsalari kartesiarrekin harremanetan hasteko aukera izan zuen Parisen. Halaber, nonhiri lanberean intelektualak garatuezagutu zituen. Garai[[Christiaan hartanHuygens]]en eta garaiko matematikaren teoriarik garrantzitsuenak. [[1673]]an, biderketa[[Londres]]era joan zen. Han ere filosofo, zatiketamatematikari eta errozientzilari karratuakasko kalkulatzekoezagutu makinazituen bateta asmatzeaz[[Royal gainSociety]] elkarteko kide egin zuten. Alabaina, hantxe aurkeztu zuen batuketak, kenketak, biderketak eta zatiketak egiten zituen kalkulagailua, [[kalkuluBlaise infinitesimalPascal]]aek garatuasmatu zuenzuena baino osotuagoa.<ref name="elhuyar2"></ref>
 
[[1676]]an, [[kalkulu infinitesimal]]a deskubritu zuen, nahiz eta [[Isaac Newton]]ek urte batzuk lehenago deskribatu izan ideia hori. Horrek berebiziko iskanbila sortu zuen Newtonen eta Leibnizen jarraitzaileen artean. Leibnizi plagioa egin izana egotzi bazioten ere, [[1684]]an argitaratu zuen ''Maximoak eta minimoak determinatzeko metodo berria'' liburuak zabalpen handia izan zuen garaiko zientzilarien artean.<ref name="elhuyar2"></ref>
1676an Alemaniara itzuli eta Hannoverko dukearen gorteko liburuzain izendatu zuten. 1682. urtean Acta Eruditorum -ak sortu zituen, eta 1700. urtean Berlingo Zientzia Elkarteko lehendakari izan zen. Metafisikan eta logikan oinarritu zuen filosofia, eta kalkulu diferentziala asmatu zuen (Newton-ek ere bere aldetik asmatua zuen, baina geroago eman ziren argitara emaitzak).
 
1676tik aurrera, Hannoverko dukearen laguntzaile izan zen eta haren liburutegi bikainaren ardura izan zuen urte askotan. [[1700]]. urtean Londresko Royal Society elkartearen ereduan oinarrituz, Berlingo Zientzi Akademia sortzeko ahaleginetan hartu zuen parte eta bertako lehen lehendakaria izatea lortu zuen. Urte berean, [[Parisko Zientzia Akademia]]ko kide izendatu zuten Newtonekin batera, frantziarrak ez ziren lehen bi kideak izanik. Aldaketa politikoak tartean zirelarik, babesleen sostengua galdu egin zuen bere bizialdiaren azken urteetan. Denek baztertuta eta ia ahazturik zutela, [[Hannover]]ren hil zen [[1716]]an.<ref name="elhuyar2"></ref>
 
== Leibnizen filosofia ==
Zenbait ideia nagusi biltzen dira Leibnizen filosofian, besteak beste, harmonia, jarraitasuna eta unibertsalitatea. Dena den, Leibnizen dotrinan bost oinarri dira funtsezkoenak:
# dena da jarraitua;
# beti dago edozein izate edo gertaera azaltzeko adina arrazoi;
# monada gaiez (norbanakotasun metafisikoez edo arimez) osatua da dena;
# sustantzien komunikazioa eta, oro har, monaden arteko erlazioa aurrez ezarritako harmoniaren hatsapenak agintzen du;
# adimena borondatearen edo sentimenduaren gainetik nagusitzen da;
# mundu honetan gaizkia badago ere, izan daitekeen mundurik onena da hau.
 
Ez zuen bere pentsaeraren adierazpen sistematikorik utzi, bai ordea eskutitz, saiaera, memorandun eta idatzi ugari. Lan aipagarriak ditu, besteak beste:
* ''Metafisikaren diskurtsoa'' ([[1686]])
* ''Izadiaren sistema berria'' ([[1695]])
* ''Izpiritu unibertsal baten dotrinari buruzko gogoetak'' ([[1697]])
* ''Jainkoaren ontasunaren, gizakiaren askatasunaren eta gaizkiaren jatorriaren gaineko teodizea saioak'' ([[1710]])
* ''Monadologia'' ([[1714]] inguruan)
* ''Arrazoian oinarrituriko izadiaren eta graziaren hastapenak'' ([[1719]])
 
== Bibliografia ==
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Gottfried_Wilhelm_Leibniz"(e)tik eskuratuta