Izotz gaineko abiadura-patinaje: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Orri berria: «right|thumb|Pista luzeko abiadurako irristaketa lehiketa, [[Thialf 2008an.]] '''Izotz gaineko abiadura-patinajea''' edo '''izotz gaine...» |
Sarrera historia teknika ekipamendua eta eukal herriko pistak gehitu dizkiot |
||
1. lerroa:
'''Izotz gaineko abiadura-patinajea''' edo '''izotz gaineko abiadurako irristaketa''' abiadurako izotz-pista obalean izotz-irristailu gainean hainbat distantziatako lasterketak egitean datzan neguko kirola da. Hiru motako txapelketak egiten dituzte: pista luzeko abiadura-patinajea, pista laburreko abiadura-patinajea eta maratoiko abiadura-patinajea. Nazioarteko Irristaketa Batasunak antolatzen du eta Chamonixko Neguko Olinpiar Jokoetan estreinatu zen.
1892an sortu zen federazio internazionala, negu kiroletatik lehena. Kiro modalitate oso ezaguna duguhau, herbeerak, hego-korean eta baita norbegian ere. Nahiz eta, oso postu ona duten ere munduko rankingean, canada, Estatu Batuak, Alemania, Italia, Japon,Russia eta Kazahistanek. Munduko txapelketako zirkuito bat dago, estatu hauetako bitan beti lasterketak eginez, eta hirugarren bat urtero Thilaf izotz pistan (Herenveen, herbeherak).1892an sortu zen federazio internazionala, negu kiroletatik lehena. Kiro modalitate oso ezaguna duguhau, herbeerak, hego-korean eta baita norbegian ere. Nahiz eta, oso postu ona duten ere munduko rankingean, canada, Estatu Batuak, Alemania, Italia, Japon,Russia eta Kazahistanek. Munduko txapelketako zirkuito bat dago, estatu hauetako bitan beti lasterketak eginez, eta hirugarren bat urtero Thilaf izotz pistan (Herenveen, herbeherak).
== Deskripzioa ==
Pistaren neurri estandarra 400 metrokoa da, ordea, batzuetan erabiltzen dira ere, 200,250 eta 333⅓ metrokoak.
[[:en:International Skating Union|''International Skating Union'']]-eko arauak distantzia ea neurrietan norlabaiteko aldaerak onartzen ditu.
Pista laburreko abiadura patinajea ([[:en:Short track speed skating|''Short track speed skating'']]) distantzia motzetako modalitatea da, bestetik, pista luzeko abiadura patinajean, distantzia luzeagoak daude, gehienez, 1500 metro eta 3000m-ko lasterketak emakumeetan eta 5000 metrokoak gizonetan izanez banakako Olinpiar jokoetako abiadura patinajeko distantzia luzeenak. Lasterketak, knock-out bezela ere dira ezagunak, lauko edo bosteko lasterketak dira, eta bi azkarrenak klasifikatzen direlarik, esan beharra dago, deskalifikazio eta santzioak oso komunak direla.
Lasterketak, arauak dituzte aurretik esandako deskalifikazio eta santzioak ezartzeko aurkakoari traba eginez gero; arau hauekdesberdinak dira distantzia eta modalideen arabera.
Taldeko lasterketak ere badaude, pista luzekoan, ezagunena taldeko jazarpen proba izanik, hau da, maila gorenean taldeka egiten den taldeko lasterketa bakarra, ordea, gazteetan releboak ere egin ohi dira.Pista motzekoan erreleboak er egiten dira maila gorenean, errelboak edozein momentutan egin daitezkelarik, azken bi itzulietan izan ezik.
Abiadura patinajeko lasterketa gehienak, pista obaletan egin ohi dira, nahiz eta badauden beste aukera batzuk.Aldaerak, pistaren distantzian, kurbaren zabaleran eta inklinazioan, eta baita ere pista itxia edo irekia izatean daude gehienbat, beste aldagai bat, irteera eta amaiera puntuen koinzidentzian egon daiteke.
Herbeheretan, maratoiak, izotz kanal naturaletan egiten dituzte, ordea baztuetan egoera klimatologikoak medio, pista artifiziak erabili beharra dago, 400 metrokoak direnez luzeenak, 100 itzuliko probak ere egiten dira.
== Historia ==
Abiadura patinajearen jatorria Eskandinabian, Ipar Europa eta Herbeheretan dago, non bertako natiboek hezor bat jartzen zuten euren oinetaako zoletan, bertako izoztutako erreka eta bideetatik ibiltzeko. Adibidez, herbeheretan neguak aldaketa asko izaten ditu urtetik urtera, ordea, izozketa handiak zeudenean garraio bezela erabiltzen zuren ariketa hau, honela azaldu zuen 1194-an William Fitzstephenek.
Abiadura irristaketa bertan hasi zen, baina zabalkuntza prozesua jasan zuen hortik gutxira, 1592an pausu handia eman zen Eskozian burdinezko filamentu bat gehitu zitzaionean zapatilleri hezurra beharrean. Hoonek asko lagundu zuen ariketa edo garraio edo ariketa honen zabalkuntzan. 1642an hurrengo pausua eman zen, lehen abiadura irristaketa ''club''-a sortu zen <nowiki>''</nowiki>''The Skating Club Of Edinburgh''<nowiki>''</nowiki>. Azkenik, 1763-an lehen abiadura patinajearen lasterketa ofiziala antolatu zen [[:en:Fens|''Fens'']]-en Ingalaterran, Abiadura patinaje Asoziazio Nazionala-k ''([[:en:National Ice Skating Association|National Ice Skating Association]])''antolatua ain zuzen ere, bitartean Hebehertan, lasterketa ezagun bat antolatzen hasi ziren, Friesland probintziako 11 hiriak lotzen zituen kanala zeharkatzean zatzan lasterketa, [[:en:Elfstedentocht|''Elfstedentocht'']] bezela ezagutu zena.
1851-an, Ipar Amerikarrak kirol hau ezagutu eta ezagun bihurtzen hasi zen euren lurraldeetan. Herbeherak berriro ere, 1889-an lehenengo munduko txapelketa antolatu zituzten, eta 3 urte geroago bertan ere ISU ([[:en:International Skating Union|International Skating Union]]) sortu zuten. 20. mendetik aurrera, abiadura patinajea kirol modalitate ezaguna eta olinpikoa bilakatuz.
=== ISU ===
XIX.mendean hasi ziren antolatutako abiadura patinajearen lasterketak. 1884an, Norvegiako Axel Paulsen Munduko Abiadura patinajeko Amateur txapledun bezela goraipatu zen, hainbat lasterketa irabasi ondoren AEB-etan. Bost urte geroago, AMsterdamen ospatu zen Munduko I. txapelkta, Russia, AEB, Britania Handiko eta Herbeheretako lastekariekin. ''Internationale Eislauf Vereinigung'', edo [[:en:International Skating Union|International Skating Union]], 15 naziotako pertsonak sortu zuten [[:en:Scheveningen|Scheveningen]]-en 1892an, neguko kiroletako lehen federazio internazionala bilakatuz. Ordurarte Herbeeretako federazio edo asoziazio batek antolatzen zituelarik txapelketak. Bertan hasi ziren, distantzia et neurri desberdinetako lasterketa eta pistak arautzen, honela pista motzeko eta luzeko neurri desberdineko lasterketak desberdinduz. Txapelketan egun haietan amateurrentzat ziren, orduan bizi ziren mateur eta profesionalizazio prezesuaren gatazkak medio, beraz, profesionala izanez gero ezin zenuen parte hartu, honen adibide dugu, 1904ean Peter Sinnerud-en irabasi zuen munduko txapleketaren deskalifikazioa profesionalismoa auziperatuz. Munduko eta distantzia ezberdinetako munduko errekorrak 1891an hasi ziren neurtzen, honek ekarri zuen, munduko errekorraren apurketa azkar eta handia denbora gutxian, nahiz eta 1894 tik aurrera jada ikusten dugu hurrengo rekorrak hobetzea gero eta gehiago kostatu dela, adibidez, 5000 metroko Jaap Edenen errekorra 1894ean Europako Hamar txapelketan lortu zuena 1894ean 17 urtez egon zen apurtu gabe.
=== Elfstedentocht ===
[[:en:Elfstedentocht|Elfstedentocht]] 1909an sortutako txapelketa da, eta era irregularrean antolatzen den txapelketa gaur egun, zeren eta herbeeretako Friesland probintziako hiriak komunikatzen dituen kanlak lotzen dituen lasteketa bat da, beraz, neguko eguraldiaren arabera posible izango da konpetizioa burutzea edo ez. LAsterketa hau, 15 alditan egin da gutxi gora behera 100 urtetan, pista artifizialak sortu arte, munduko txapelketak ere ezin ziren urtero burutu, ordea pista hauen sorreratik, herbeeretan hontaz baliatuz, eta kirol honen ezagutza handia medio pista artifizial asko egin ziren bertan, honela lortzen dute urtero munduko potentzia handiena izatea kirol honetan. Ordea, ELfstedentoch lasterketa burutzeko egoera naturalean izan behar denez, batzuetan beste herrialde batzuetan burtu dira, nahiko antzeko egoera simulatuz, adibidez, Austria, Finlandia edo Kanadan, munduko patinatzaile honenak parte hartzen dute lasterketa hontan irabasteko helburuarekin.
=== Olympic Games ===
Abiadura patinajea 1924an izan zen lehen aldiz olinpiar jokoetan. NAhiz eta, 1914ko olinpiar jokoetako kongresuan, bertako delegatuan esan zuten 1916ko jokoetan izango zela kirol hau, I.Mundu Gerra medio, ezin izan zen hau bururtu 1924. urterarte Chamonix, Charles Jewtraw-ek irabasi zuena. Denbora nurketa, arazo handia izan zen 500m-ko proban gehienbat ordulari elektronikoak iritsi arte 1960. hamarkadan.Finlanda eta Norvegiako kirolariak irabasi zituzten I.mundu gerran zehar domeinu guztiak, zeren esta ISU-k arautzen zituen estilo edo distantziak eziren ''packstyle''-ekoak, horregatitik, ebeherako eta AEB-etako kirolariek ez zuten lehiatzen ere ez. 1932an izan zen, ISU-k estilo hauek onartu zituenean, Amerikarrak izan ziren nagusi kirol honetan hasieran, norvegiarren lehiarekin.Norvegiarrak, suitzarrak, finladiarrak eta japonesak protesta egin zuten packstyle-aren aldeko ISU-ren mugimenduaren aurka, honen atzera-pausua eskatuz.
=== Aurrerapauso teknikoak ===
Pista artifizialak, 1960ko Neguko Olinpiar Joketan erabili ziren lehenengoz, 1960-an ere izan zen lehen emakumezkoen abiadura patinajeko txapelketa ofiziala. Ondoren, traje aerodinamikoen arazoa etorri zen, eta hau arautzeko prozesua, pista luzeko eta laburreko distantzietako traje bera arautuz, laburrekoak ordea burukoa ere erabili dezaketelarik, zeren jauziak oso arruntak dira distantzia hauetan. Ondorengo aurrerapena, malgukidun zapatillak izan ziren, hauek 1971-an iritsi ziren eta munduko rekord denak hobetzeko arrazoi nagusia izan dira, abiadura media 45km/h-tik 52km/h-ra igoz 1500m-tako distantzian, baina antzera beste distantziako lasterketetan.
=== Profesionalismoa ===
1972 ko urteaz geroztik, Europako Pista Luzeko abiadura patinajeko txapelketa edo erregulartasun liga osatu zen, International SpeedSkating League, bertan ordurarteko eta momentuko lasterkari onenak aritu ziren lehian bi urtetan zehar, zeren eta arazo ekonomikoa medio ezin izan zuten aurrera jarraitu txapelketa honekin, Gainera, ISU-k ez zuen bultatzen profesionaltasuna eta txapelketan honek ez zuen inungo federazio internazionalaren laguntzarik. Geroxeago, ISu-k sortu zuen bere Munduko Txapelketa bat, diru laguntza erakargarriekin, eta honekin batera, 1990.hamarkadan, talde profesional askoren sorrera gertatu zen herbeeretan. Honek ekarri zuen mundu mailako hebeeretarren nagusitasuna, bakarrik atleta japoniar eta amerikar gutxi batzuk borrokatu edo baldintzatu izan ahal dutelarik, azken hauek lehen distantzia motzean ere irabasle asko eduki dituzte orain ordea ia denak distantzia luzeko kirolariak dituzte, olinpiar jokoetan domain bat irabasteko nahiak distantzia motzetik luzera pasarazi die eta.
=== Pista laburra eta olinpiar jokoak ===
Ez zen izan 1992. urterarte pista laburreko modalitateen olinpiar jokoetan parte hartzea. Eurpan dauden kirol hontako estatu nagusietan,ez du inoiz pista motzeko distantziak luzekoak izan duen fama.Nahiz eta, berriagoka izan distantzia laburreko lasterketak azken urteetan nahiko azkar dijoa zabaltzen pista luzekoa baino azkarrago, gehienbat pista ice hockeyekoa izan daitekelako eta oso eskura ditugu pista hauek mundu osoan zehar, ordea pista luze obalatuak espezialagoak dira eta toki gutxiagota aurkitu ditzazkegu.
=== Abiadura patinajea Euskal Herrian ===
Maila nazionalean, espainian ez da oso ezaguna kirol modalitate hau, zeren eta, hemen neguak ez dira oso otzak izaten, beraz, izotz gutxi dagoenez, ez dago tradizio handirik kirol honetan. Nahiz eta, badagoen abiadura patinajeko federazio nazionala (espainia mailan) eta autonomikoa (euskal herri maian). Honek,azaltzen du zeba inoiz ez duen domeinurik irabazi ez euskal herriko kirolaren batek ez espainako kirolaririk europa maila edo maila altuagoko lasterketetan.
* <small>''Domeinu irabasleen lista ( Heerenveen 2017.rarte ).''</small>
{| class="wikitable sortable"
!#
!País
!
!
!
!Total
|-
|'''1'''
|Países Bajos
|43
|44
|45
|132
|-
|'''2'''
|Noruega
|37
|35
|35
|107
|-
|'''3'''
|Alemania
|24
|19
|9
|52
|-
|'''4'''
|Rusia
|19
|13
|23
|55
|-
|'''5'''
|Suecia
|10
|5
|7
|22
|-
|'''6'''
|Finlandia
|8
|7
|6
|21
|-
|'''7'''
|República Checa
|5
|2
|3
|10
|-
|'''8'''
|Austria
|3
|6
|4
|13
|-
|'''9'''
|Italia
|1
|4
|2
|7
|-
|'''10'''
|Letonia
|1
|0
|0
|1
|-
|'''11'''
|Bélgica
|0
|2
|1
|3
|-
|'''12'''
|Francia
|0
|1
|1
|2
|-
|'''13'''
|Hungría
|0
|0
|2
|2
|-
|
|'''TOTAL'''
|151
|138
|138
|427
|}
== Arauak ==
=== Pista laburrak ===
Lasterketak beti ordulariko aurkako zentzuan korritzen dira, 111m-ko distantziako pistan. Lasterketa hauek taldekako irteeran (mass start format) hasten dira, non 6 patinatzaile batera ertengo diren. Santzioak era desberdinekoak izan daitezke, irteera faltsua, galaraztea, edo mozketa pista barrutik. Irteera faltsua, lasterketa irteera eman aurretik ertenez gero ematen da, galraztea edo eragoztea, patinatzaile bat bestearen bidean sartzen edo gurutzatzen denean, bigarren honek bere abiadura edo norabidea galtzeko, eta azkenik mozketa, bidea markatzen duten marketatik ertetzen denean ematen da.
=== Pista luzeak ===
Lasterketak beti ordulariko aurkako zentzuan korritzen dira, 400m-ko distantziako pista obalatuan. Denak, era indibidualean egiten dira, nahiz eta, binaka egiten diren irteerak baina bakoitzak bere bidea duelarik eta ezin dute biak bide bera eduki momentu berean. Zeren eta bi bide daude pista osoan zehar, eta itzuli bakoitzean aldatzen joango dira biak distantzia ber-bera egiteko, zabaletik datorren lasterkariak duelarik bide eskubidea aldaketa momentu berean egingo badute. Hemen santzioak ere jaso ditzazkezu irteera faltsua, galaraztea, edo mozketa pista barrutik egitearren.Patinatzaile batek bere lasterketan falta egin badu edo jauzi egin bada, berriro egiteko aukera izango dute. Ez dago gainerainongo finalik, behin egiten duzu zure distantzia eta ondoren daudenen artean denboraren arabera klasifikazioa egiten da.Hemen ere daukagu banakakoa ez den modalitate bakarra, talde-jazarpen proba, non hemen ere bi 3-4 ko taldek distantzia bat burutuko duten, ordea, hemen talde bakoitza, pistako puntu desberdinetatik hasiko dira, eta beti pista osoa erabili ahalko dute itzuliak ematen dituzten bitartean, beti barrukaldea izanez itzulia egiteko distantziarik laburrena eta erabiliena.
== Ekipamendua ==
'''Abiadura patinak,''' oso desberdinak dira hockey edo patinaje artististikoekin alderatuz gero. Hauek, ez dira botak, zapatillak dira, zeren eta orkatilararte. Oinetako, burdinezko aho zorrotza, 30-45 zm-ko luzeera eta zabalera desberdinetako izan daiteke patinatzailearen urte eta altueraren arabera. Distantzia laburreko oinetakoak burdinezko ahoa bi adetatik dago lotuta, luzekoa (clap skates) aurrekaldetyik dago lotuta oinetakora, atzekaldean malguki bat duelarik burdinetik oinetakoaren erdikaldera iristen dena, honek indar gehio egitea baimentzen diolarik irristaketa bakoitzeko, abiadura handituz.
== Euskal herriko izotzetako pistak ==
=== Txuri urdin ===
Txuri-Urdin Izotz Jauregia Anoeta kirol esparruan dago. Izotz gaineko hockey eta patinaje artistikoaren nazioarteko lehiaketetarako tamaina ofizialeko izotz-pista dauka (28x58=1625 m²). Bertan izotz gaineko edozein aisialdi ekintza praktika daiteke. 650 ikusleentzako eserlekuak ditu eta eserlekuetatik kanpo beste 400 lagunentzako lekua dago. 1973.ean zabaldu zuten eta 2000.ean berritu, instalazioak hobetzeko. Gimnasioa eta kirol anitzeko aretoa daude. Kafetegitik izotz-pista ikus daiteke. Irakasleak daude. (Anoeta, 24 20014 DONOSTIA / SAN SEBASTIÁN).
=== Bakh ===
Bakh kirol-zentro berrian dago Gasteizko izotz gaineko patinaje pista. Patinajeaz gozatu nahi duen edonorentzat zabalik dago, adin mugarik gabe. Pistak harmailak ditu inguruan eta kafetegi bat dago; bertatik izotz-pista ikus daiteke. Ekintza ezberdinak antolatzen dituzte bertan: eskolako izotz-programa, patinaje artistiko eta hockey ikastaroak eta txapelketa ofizialak, besteak beste. Horrez gainera, taldeentzako txango bereziak prestatzen dituzte.( Biosferako pasealekua, z/g 01080 VITORIA-GASTEIZ).
== Erreferentziak ==
== Bibliografia ==
[[Kategoria:Izotz gaineko abiadura-patinajea| ]]
| |||
.jpg){kind=link}