Greziar mitologia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
literatura, arkitektura |
|||
42. lerroa:
'''Poema epikoak'''
Greziako nobleek gogoko zuten arbasoen guduak eta ekintza miragarriak entzutea, eta beren burua ikusten zuten haietan islaturik. ''Aedo'' edo ''rapsodo'' deitutako poeta ibiltariek horrelako gertaerak konposatzen eta ahoz zabaltzen zituzten, beren poema epikoen bitartez (grekozko ''epo''-tik, «kontakizuna»).
'''Poesia homerikoa'''▼
Oro har, hauexek dira epikaren baliabideak:
[[Iliada]]: [[Antzinako Grezia|greziar]] epopeia da, K. a. IX. mende inguruan idatzia. Betidanik [[Homero|Homerok]] idatzia dela uste izan bada ere, teoria asko dira ''Iliada''-ren egileari buruz.▼
* Literatur formulen eta adjektiboen errepikapena.
* Konparazioen erabilera etengabea.
* Deskripzio zehatz-zehatzak.
'''Poema homerikoak'''
Greziar poema epiko gehienak galduta daude. Hala ere, Homeroren bi obra luze kontserbatzen dira.
[[Odisea]]: [[Antzinako Grezia|greziar]] epopeia da, k.a. VIII-IX. mendeen inguruan idatzi zena, garai arkaikoan. Betidanik [[Homero|Homerok]] idatzitakotzat hartu izan da.▼
▲[[Iliada]]: [[Antzinako Grezia|greziar]] [[Epika|epopeia]] da, K. a. IX. mende inguruan idatzia. Betidanik [[Homero|Homerok]] idatzia dela uste izan bada ere, teoria asko dira ''Iliada''-ren egileari buruz.
▲[[Odisea]]:
Poesia lirikoak orainaldiko sentimenduetan eta arduretan erreparatzen du. Poemak lira edo txirula baten doinuaz lagundurik kantatzen ziren, eta hortik [[Lirika|''lirika'']] izena. “Ni”aren esnatzeak edo maitasun sentimenduak leku pribilegiatu bat hartu zuen eta heroi imajinarioen eta jainkoen amodioez abestetik, norbanako existentziaz hitz egitera pasatu zen.
Grezian, K. a. VII.-V. mende bitartean iritsi zen gorenera, eta bere baitan bi estilo nagusi daude:
* '''Lirika korala'''
* '''Banakako lirika'''
'''Antzerkia'''
[[Atenas|Atenasen]] aurkitu ziren antzerkiaren lehen urratsak. [[Dioniso]] jainkoaren omenez egiten ziren jaiekin lotuta dago eta [[Dionisiar|Dionisiarrak]] izena hartzen zuten. Urteko data jakinetan egiten ziren antzerki jarduerak: Lenea-etan (urtarrilaren amaieran Atenasen egiten ziren txapelketa dramatikoak), Landatar Dionisia-etan (abenduaren amaieran Atenasetik kanpo egiten ziren txapelketa tragiko eta komikoak) eta Dionisia handietan (Atenasen martxoaren amaieran egiten ziren txapelketa ikusgarrienak). Genero nagusiak hurrengoak dira:
* ''' Tragedia:''' V. mendean ditiranboetatik sortu zen genero literarioa da. Hasiera batean haien '''helburua''' ikusleei lekzio moral bat ematea zen, jainkoak errespetatzea eta giza mentalitatean pentsaraztea. Baina antzerkia genero bezala hartu zenetik inguru erlijiosoko gaiak alde batera utzi ziren eta helburu literarioa garatzen da, hau da, jendea entretenitzea, espresioa sortzea, zerbait gogoangarri adieraztea, egunerokoa alde batera utzita.
Errepresentazio '''gai''' nagusiak: politika, mitoak, irtenbide gabeko gatazkak, heroien abenturak, arazo sozialak eta fenomeno naturaletakoak izango dira. '''Pertsonaien''' emozioak, estutasunak, kezkak eta pasioak agertzen dira, batzuetan gizakien portaera azaltzeko erreferentziazko pertsonaiak sortuz.Tragedia greziar guztiak, bat izan ezik, greziar mitologiari ere egiten diote erreferentzia.
* ''' Komedia:''' Gobernuaren babesean antzeztutako obrak ziren. Hala ere, tragedien ondoren etorritako generoa da, K.a. 486 urtean konkretuki lehenengo antzezpenak egin ziren Dionisia handietan.
* ''' [[Pantomima]]:''' Generoaren jatorria [[Antzinako Grezia|Antzinako Grezian]] eta [[Antzinako Erroma|Erroman]] dago, non antzerki-genero '''herrikoia''' izan zen. Oro har komikoa eta [[Komedia|komediazkoa]], [[Musika|musikaz]] lagunduta, [[mimo]] moduan jokatzen duten antzezleek egiten dutena.
* '''Opera:''' Antzinako Grezian bazegoen abesturik eta musikaz lagundurik egiten zen drama greziarra, eta aro modernoan antzeko beste adierazpide batzuk sortu dira, esaterako musikala.
== Arkitektura ==
* [[Atena Nikeren tenplua]]: tenpluaren barruan [[Atena]] jainkosaren irudia dago eta Atenaseko Akropolian kokatuta dago (k.a. 421 urtean eraikitzen hasi zen).
* [[Zeusen tenplua (Atenas)|Zeusen tenplua]]: [[Zeus]] jainkoari eskeini zion tenplua. Atenaseko [[Akropoli|Akropolian]] kokatutako tenplua.
* [[Partenoia|Partenoia:]] Atena jainkosari eskainitako tenplua da, Atenaseko Akropolian kokatuta (k.a. 433. urtean bukatu zen).
* [[Artemisaren tenplua]]: [[Artemisa|Artemisari]] eskeinitako tenplu hau k.a VIII. mendean eraiki zen baina k.a 356. urtean suntsitu zen sute baten ondorioz. [[Efeso]] hirian kokatuta zegoen, gaur egungo Turkian.
* [[:en:Sounion#Temple_of_Poseidon|Poseidonen tenplua]]: K.a 440. urtean eraiki zen Atenaseko Sounion lurmuturrean.
* [[Delfosko orakulua|Delfosko Orakulua]]: barruti sakratua da eta bere barnean Apolo jainkoari eskainitako tenplua aurkitu daiteke. Delfoseko antzinako hirian kokatuta dago (k.a IV. mendean eraiki zen).
* [[:es:Teatro_de_Epidauro|Epidauroren antzokia]]: [[Asklepio|Asclepio]] jainkoari eskainitako antzokia da, Epidauro hirian kokatuta (k.a. IV. mendean eraiki zen).
* [[:es:Teatro_de_Dioniso|Dionisioren antzokia]]: [[Dioniso|Dionisio]] mahastien eta antzerkiaren jainkoari eskaintako antzokia. K.a IV. mendean eraikitzen hasi zen Atenaseko Akropoliaren azpian.
* [[Afrodita Uraniaren tenplua|Afroditaren tenplua]]: [[Afrodita]] jainkosari eskainitako tenplu hau Atenas hiriko [[Atenasko agora|Agora zaharrean]] eraiki zuten k.a 500. urtean gutxi gora behera.
* [[Heraren tenplua (Olinpia)|Heraren tenplua]]: [[Hera]] jainkosari eskainitako tenplu hau k.a 600. Urtean eraiki zuten [[Olinpia]] hirian.
* [[:es:Asclepeion|Asklepeion tenplua]]: [[Asklepio|Asclepio]] jainkoari eskainitako tenplu sendatzailea da, Atenaseko Akropolian kokatuta (a.k. 420-419. urte bitartean eraiki zen).
== Erreferentziak ==
| |||