|
== Erabilera ==
Boraxak, edo zehatzago esanda boraxetik lor daitezkeen boro eta bere konposatuek, erabilpenerabilera zabala dauka. Hala eta guztiz ere, borax-deribatuen erabilpen-eremurik handiena [[beira-zuntzaren zuntz]]aren industrian dago. [[Detergente]] eta xaboien[[xaboi]]en industrainindustrian ere asko erabiltzen da. ElementuIzan ere, elementu lagungarri moduan erabiltzen da detergenteen formulaziotan; alde batetik [[base]] eta azidoak[[azido]]ak neutralizatuz produktu indargetzaile moduan jokatzen duelako eta, bestetik, likidoen [[gainazal-tentsioatentsio]]a txikiagotzen duelako. Bestalde, azido borikoa boraxetik lortzen da. Erabilpen zabala izan du (dauka?) itsaskien[[itsaski]]en kontserbazioan, (gorritasuna mantentzen bait die)baitie, toxikoa dela konprobatu den arte. Azkenik, boraxa, zeramikagintzan[[zeramika]]gintzan, erregaigintzan[[erregai]]gintzan, kosmetikogintzan[[kosmetiko]]gintzan eta beste eremu askotan ere erabiltzen da.<ref name="elhuyar"></ref>
== Historia ==
Aintzinatik erabili izan da boraxa teknologian. Babyloniarrek[[Babilonia]]rrek jadanik, boraxa urrearen[[urre]]aren soldaduran erabiltzen zuten urtugarriurtzaile moduan. Egyptiarrek[[Antzinako enbaltsamaziotanEgipto]]n boraxa[[hilondura|hilonduretan]] gehigarri moduan erabiltzen zutela ia segurua da. Txinan[[Antzinako Txina]]n boraxezko bernizak[[berniz]]ak ezagunak ziren, eta zeramikagintzan aplikatzen zituzten distira ikusgarriak lortzeko. Arabiarrek duela 2000 urte boraxa ezagutzen zuten, eta ''baurach'' izenez ezagutu ere.<ref name="elhuyar"></ref>
Europan askoz beranduagogeroago izan genuenzuten boraxaren berri. [[Marco Polo]] veneziarrak[[venezia]]rrak Mongoliatik[[Mongolia]]tik ekarri zituen lehenengo kristalak, bolborarekin[[bolbora]]rekin batera. Veneziako urreginak, boraxa erabiltzen hasi ziren babyloniarbabiloniar zaharren moduan eta laster ohizko merkatal gai bilakatu zen [[karabana (merkataritza)|karabana]]-bideetan. Hala eta guztiz ere, boraxa substantzia ezezagun eta erabilpen murritzekoa zen [[XIX. mendeanmende]]an Californiako[[Kalifornia]]ko hobiak aurkitu ziren arte. Eskasia zen bi fenomeno hauen arrazoi nagusia. Tibeteko[[Tibet]]eko, eta [[XVII. mendeazmende]]az gero [[Toscana]] eta Txileko[[Txile]]ko, hobiek ez zuten kantitate askorik ekoizten. Horrexegatik, boraxa urria eta garestia zen.<ref name="elhuyar"></ref>
Boraxaren erabilpenaren hedapena, Californiako Heriotzaren Haranarekin estu-estu lotuta dago. 1881.aren inguruan bertan aurkitu ziren borax-hobi itzelek, produktuaren hedapena bultzatu zuten. Urte hartan, T. Coleman negoziogizon californiarrarentzat lan egiten zuen esploratzaile batek, Aaron Winters izeneko urre-meatzari bati boraxa nola detektatu irakatsi zion. Winters eta bere emazte Rosie-k urre-meatzaritzarako kontzesio bat zeukaten Heriotzaren Haranaren ingurutan. Winters-ek ederki asko ezagutzen zuen Harana eta han ia nonnahi aurki zitezkeen kristal zuri ederrek txundituta zeukaten. Coleman-en esploratzaileak erakutsi bezala, kristalei azido sulfurikoz eta alkoholez tratatu ondoren su eman zienean, gar berde distiratsuak atera ziren. Boraxaren mentura hasia zen.<ref name="elhuyar"></ref>
|
