Guaraniera: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
15. lerroa:
'''Guaraniera'''<ref>{{Web erref|izenburua=53. araua - Munduko estatuetako hizkuntza ofizialak|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0053.pdf|argitaletxea=Euskaltzaindia|sartze-data=2010-12-19}}</ref> (hizkuntza hartan, ''{{Lang|gn|avañe'ẽ}}'') [[Hego Amerika]]ko hizkuntza bat da, [[Guarani (etnia)|guaranien]] berezkoa hain zuzen ere. Ofiziala da [[Paraguai]]ko herrialde osoan eta [[Argentina]]n [[Corrientesko probintzia]]n. [[Bolivia]]n eta [[Brasil]]en ere hitz egiten dute, modu gutxituan. 4-7 milioi hiztun inguru dago gaur egun.
Hiztun gehien-gehienak ez-amerindiarrak (mestizoak eta zuriak ) dituen mintzaira [[amerindiar]] bakarra da. Izan ere, [[Amerika]] osoko hizkuntza nagusiek ([[gaztelania]]k eta [[ingeles]]ak) bertakoa menderatu ez duten kasu bakarra da. [[Antonio Ruiz de Montoya]] jesuitak guaraniera horrela deskribatu zuen: ''"Hain dotorea da, non hizkuntza famatuenekin ere
''Jopará'' izeneko kreolera hitz egiten dute hirietan nagusiki.
26. lerroa:
== Historia ==
* Kristo aurreko 3.000. urte inguruan ''
* [[1583]]an [[Lima]]ko Kontzilioak baimendu zuen [[Katixima]] edo [[kristautasun|kristau]]-doktrinaren
* [[1603]]an [[Asuncion]] hiriko ordenantzak itzuli zituzten [[gaztelania]]tik, herritar guztiek
* [[1605]]ean [[Jesusen Konpainia|Jesusen Lagundiak]] "Paraguaiko probintzia jesuitikoa" sortu zuen, [[Guarani (etnia)|guaraniekin]] batera zientziak eta kultura landuz. Horren ondorioz, indigenen hizkuntza sustatu zuten, dialektoetatik eredu batua sortuz. [[José de Anchieta|Jose de Anchieta]] ([[1534]]-[[1597]]) Tupierazko gramatika liburua eta hiztegia idatzi zuen. [[Antonio Ruiz de Montoya]] ([[1584]]-[[1651]]) jesuitak ''"Tesoro de la lengua guaraní"'' (guaraniera-gaztelaniaren hiztegia), ''"Arte y Vocabulario de la lengua guaraní"'' (gramatika liburua eta hiztegia) eta ''"Catecismo de la lengua guaraní"'' liburuak egin zituen.
* [[Jose Gaspar Rodríguez de Francia]] ([[1776]]-[[1840]]) Paraguaiko presidentea izan zenak ''"Tetã Purahéi"'' ("Aberriaren Abestia") baimendu zuen, herrialdeko lehenengo ereserkia. Anastacio Rolón-ek idatzi zuen, guaranieraz.
| |||