Wikipedia

Ergatibo: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
No edit summary
1. lerroa:
'''Ergatiboa''' (laburdura ERG) [[gramatika kasu]] bat da, [[hizkuntza]] ergatibo-absolutiboetan [[Izen|izena]] [[aditz iragankor]] baten [[Subjektu (gramatika)|subjektu]]tzat markatzen duena. Mendebaldeko Europan, [[euskara]] da hizkuntza ergatibo bakarra, baina badira beste hizkuntza ergatibo asko munduan, adibidez: [[buruxaski]]a, [[hindi]]a, [[yaghnobi]]a, [[tibetera]], [[georgiera]], [[txetxenera|txetxeniera]] eta beste [[kaukasiar hizkuntza]] batzuk, [[maya hizkuntzak]], [[mixe-zoque hizkuntzak]], eta [[Australia]]ko hizkuntza aborigen batzuk, hala nola [[wagiman]] hizkuntza. [[Ithkuil]] eta [[Na'vi hizkuntza|na'vi]] hizkuntza artifizialek ere ergatiboa erabiltzen dute. Tipologia lanek erakusten dutenez,<ref>[http://wals.info/feature WALSeko 98-100 ezaugarriak]</ref> zabaldu samar daude munduan zehar, eta hizkuntza guztien % 10-20 izangobide dira, ziurrenik.; Bainabaina, era berean (eta hortik dator bai gurean eta bai kanpoan piztu duen eta pizten duen interes handia), euskara uhartea da Europan, inguratuta baitago nominatibo-akusatiboakakusatibo direnmoduko [[indoeuropar]] hizkuntzez ([[hizkuntza erromantzeak]], [[germaniar hizkuntzak]], [[zelta hizkuntzak]], [[albaniera]], [[greziera]], [[balto-eslaviera]]k) eta [[uraldar hizkuntza|uraldar hizkuntzez]] ([[hungariera]], [[finlandiera]], [[estoniera]]).<ref name=SEG>{{Web erref|abizena=Albizu|izena=Pablo|izenburua=Ergatiboa|url=http://www.ehu.es/seg/doku.php?id=morf:2:1|lana=Sareko Euskal Gramatika|argitaletxea=EHU|sartze-data=2011-3-31}}</ref>
 
== Euskararen ergatibotasun morfologikoa ==
6. lerroa:
Adibidez:
 
niNi joan n-aiz.
niNi-k Ana ikusi du-t.
Ana-k ni ikusi n-au.
 
Adibideek erakutsi bezala, [[euskara]]z bai aditzek bai argumentuek (subjektu zein objektuek) haien arteko harreman sintaktikoak zein diren adierazten duten marka morfologikoak hartzen dituzte. Aditzen markaketa [[komunztadura]]ren bidez gauzatzen da eta argumentuena kasuen bitartez. Nahiz lehenengoan nahiz bigarrenean, marka morfologikoen banaketa aipatutako antolamolde ergatiboari egokitzen zaio: joan aditzaren subjektu iragangaitza eta ikusi aditz iragankorraren objektu zuzena berdin ematen ditugu, hau da, ageriko markarik gabe ematen, eta, gainera, bai batak bai besteak /n-/ aurrizkiaren presentzia dakarte aditzean; ikusi aditz iragankorraren subjektua, berriz, oso bestela, /-k/ atzizkiaz markatuta agertzen zaigu eta aditzean /-t/ atzizkiaren bidezko komunztadurak aurrizkia ordezkatzen du. Horri gaineratu behar zaio aditz laguntzailearen hautaketak berak ere hizkuntzaren ergatibotasuna erakusten digula zeharka, izan ere, ergatibodun testuinguruetan [[*edun]] eta [[*ezan]] erroak darabiltzagu eta ergatibogabeetan, izan eta [[*edin]].
 
Oro har, euskarak oso modu kontsistentean eusten dio aurkeztutako eskema ergatiboari. Badira salbuespen gutxi batzuk. Salbuespenak diferentzien neutralizazioaren ondorio dira. Argumentuen kasu-markaketari dagokionez, euskara batuan erakusle pluralen forman aurkitzen dugu neutralizazioa (hauek, horiek, haiek berdin balio dute ergatiborako nahiz absolutiborako) eta mendebaldeko eta erdialdeko euskalkietan mugatzaile pluralarenean (-''ak'' mugatzaile plurala berdin egiten da absolutiboan nahiz ergatiboan). Ildo beretik, nahaste handi samarra dago batzuk/batzuek mugatzaile zehaztugabean, hor ere neutralizazioak gertatzen baitira euskalkien arabera: zenbaitetan batzuk aldaerak bietarako balio du, beste zenbaitetan batzuek erabiltzen da bietan, bestetan bereizketak egiten dira, eta abar. Bi arrazoi ditugu neutralizazio horien guztien azpian: batetik, pluralgilearen eta ergatiboaren arteko homomorfia (-''k'') eta, bestetik, bilakabide fonologikoak.
 
Aditz komunztaduraren ere, markatze ergatiboa neutralizatu egiten da alegiazko eta lehenaldiko zenbait [[euskal adizki|adizki]] jokatutan, delako ergatiboaren lekualdaketa tarteko. Hori erakusten dute ondoko adibideek:
 
Gu gazteak G-''g''inen / ba-G-''g''ina.
Gu-k Peru-Ø ikusi G-''g''enuen / ba-G-''g''enu.
Peru-k gu-Ø ikusi G-intuengintuen / ba-G-''g''intu.
 
Lehenbiziko adibidean ''gu'' da subjektua eta absolutiboan dago: aditzean uzten duen marka /g-/ da, ''gu gara'' edo ''gu ikusi gaitu'' esaten dugunean uzten duen marka berbera. Ikus dezagun orain bigarren adibidea. Arruntean, Peru guk ikusi dugu esaten dugunean /-gu/ marka erabiltzen dugu lehenbiziko pertsona pluralerako, eta marka hau adizkiaren amaieran doa: duGU.du''gu''; Bainabaina, ohartzen bagara, goiko adibide horretan, bigarren adibidean alegia, ez da holakorik gertatzen: ''Peru ikusi genuen'' diogunean, ''gara''-''ginen'' eredua segitzen dugu /g-/ hasieran jarriz, eta ez dugu adizkiak markatzen duen forma erregularra. Forma erregularra *''zugun'' izango litzateke, *''zugun'' edo horren eskemarareneskemaren ildotik zenbait hizkeretan agertzen den ''zegun'' adizkiaren tankerakoak. Hori horrela, atzizkiaren bidezko markatze bereizgarria galduta, komunztadura-sistemak subjektu iragankorrak subjektu iragangaitzekin eta objektuekin parekatzen ditu.
 
Munduko hizkuntzetan arruntak dira alineazioen hausturak edo erdibiketak. Hau da, hizkuntza askok sistema mistoak dituzte, ezaugarri gramatikal jakin batzuen arabera berrantolatzen dutelako alineazio-sistema. Adibidez, [[Dyrbaleradyrbalera]]n izenen kasu-markaketak eskema ergatiboari jarraitzen dio,; izenordainenak, ordea, eskema [[nominatibo]]-[[akusatibo]]ari. Neutralizazioak neutralizazio, euskarak ez du erdibiketarik, ez behintzat orain arte ikusi ditugun adibideen argitan: neutralizazioak oso puntualak dira eta ez dira alineazio-sistemaren aldaketa bat egon dela justifikatzeko bezain sendoak eta orokorrak. Auzi honetanhorrnetan, komunztadura sistemako ergatiboaren lekualdaketak sortu ditu, beharbada, zalantza handienak; hala ere, esan daiteke gaur egun gramatikariek, Ortiz de Urbinaren (1989) arrazoiak bere eginda, aho batez baztertzen dutela erdibiketaren hipotesia.
=== Ergatiboa ala aktibo-ezaktiboa/pasibo-ezpasiboa? ===
Aurreko aurkezpenak ñabardura bat eskatzen du. Ez nolanahikoa, gainera, ñabardura horrek euskararen kasu-sistemaren definizioari berari eragin diezaioke eta. Ikus ondorengo adibideak:
 
niNi atzerrira joan ''n-''aiz aurten.
niNi-k atzerrira bidaiatuko du-''t'' aurten.
 
Biak iragangaitzak izan arren, ''joan'' eta ''bidaiatu'' aditzek ezberdin jokatzen dute kasuari eta komunztadurari dagokionez. Joan aditzaren portaera lehen deskribatutakoa da, hots, subjektua absolutiboan agertzen da eta aditzeko komunztadura /n-/ aurrizkiaren bitartez adierazten da. Berria eta aditz iragankorrenaren parekoa da, ordea, bidaiatu aditzarena: subjektuak ergatibo marka hartzen du eta aditzak /-t/ [[atzizki]]a erakusten du. Gramatikariek lehenengoei aditz ezakusatiboak (edo [[inakusatibo]]ak) eta bigarrenei ezergatiboak (edo [[inergatibo]]ak) esaten diete, nahiz eta aspaldi ohartu ziren deitura horiek guztiak desegokiak eta nahasgarriak direla hizkuntza ergatiboetarako. Hemen iragangaitz absolutibodun eta ergatibodun deituko diegu hurrenez hurren, guztiz deskribatzaileak (horratik ez arazogabeak) diren bi termino baliatuz.
 
Tipologia lanek bi alineazio-sistema bereizten dituzte hizkuntza ergatibodunetan aditz iragangaitzen jokamoldearen arabera:
* '''ergatiboa propio''',: nonhan, aditz iragangaitzek portaera bateratua dutendute.
* '''aktibo-ezaktiboa''',: nonhan, aditz iragangaitzak erdibituta daudendaude. Goiko adibideen eta definizioen harira, itxuraz euskara aktibo-ezaktiboa litzatekebide da, ez ergatiboa.
 
Dena dela, askoz korapilatsuagoa da gaia eta oraindik argitzeke dago auzia. Gramatikariek karakterizazio biak, ergatiboa<ref>Oyharçabal 1992 1999, de Rijk 2008, Trask</ref> zein aktibo-ezaktiboa/pasibo-ezpasiboa<ref>Holmer 1999, Laka 2006b, Aldai 2006 2008 2009 2010</ref>, aldeztu dituzte, sarri datu bertsuak gogoan dituztela. Gainera, bada hirugarren aukera bat ere<ref>Ortiz de Urbina 1989a,b</ref>, alineazio morfologikoa eta hurrengo ataleko alineazio sintaktikoa uztartu nahirik euskara hizkuntza ergatibo hedatua, alegia, hizkuntza nominatibo-akusatiboen azpimultzoa dela adierazten duena.
45. lerroa:
Orain arte kasu- eta komunztadura-marken formari begiratuta zehaztu da euskararen alineazio-sistema. Bi ezaugarriak morfologikoak dira eta, beraz, deskribatutako sistema morfologiari dagokio. Horiez gain, gramatikariek ezaugarri sintaktikoak ere hartzen dituzte kontuan hiru argumentuen portaera konparatzerakoan. Konparazioaren emaitza hizkuntzaren alineazio- edo kasu-sistema sintaktikoa izango da.
 
Hainbat test erabili dira gramatika-lanetan euskararen alineazio-sistema sintaktikoa zehazteko, batik bat, kontrola, izenordain elkarkariak, agintezkoak, nominalizazioetako argumentuen genitibotzea, juntadura eta erlatibotzea. Bost test horien argitan, euskarak funtsean sistema nominatibo-akusatiboa dauka. Hala erakusten dute lehen laurek. GainontzenkoetanGainontzekoetan, berriz, neutroa da portaera, hau da, hiru argumentuak bereizten ez dituena, eta beraz, zilegi litzateke sistema mistotzat jotzea. Ergatiboa, sekula ez. Nolanahi ere, lehen hiru testak gailenduta, hizkuntzaren nominatibo-akusatibotasuna hobetsiko dugu hemen, atalaren izenburuan jaso bezala.
 
=== Kontrola ===
Kontrola dugu, dudarik gabe, hizkuntzaren nominatibo-akusatiboasun sintaktikoaren erakusgarri nagusia<ref>Levin 1983a, Ortiz de Urbina 1989, Oyharçabal 1992, besteak beste</ref>. Kontrola ageri da mendeko perpaus jokatugabeko subjektu isilaren eta perpaus nagusiko argumentu aurrekari baten artean menpekotasun bat gertatzen denean. Aurrekari hori gabe ezin dugu identifikatu mendeko perpausaren subjektu horren izaera. Kontrol egituretan, hortaz, mendeko perpaus baten subjektu isilak duen erreferentzia gorago dagoen elementu nominal batek zehazten edo gobernatzen du. Ikus ditzagun [[gaztelania]]zko adibide hauek:
 
* ''Juan''<sub>i</sub> ''me prometió'' PRO<sub>i</sub> ''cantar en la fiesta'' (Juanek festan kantatuko zuela agindu zidan).
* ''Juan'' ''me''<sub>i</sub> ''permitió'' PRO<sub>i</sub> ''cantar en la fiesta'' (Juanek festan kantatzen utzi zidan).
 
Lehenbiziko adibidean perpaus nagusiko ''Juan'' da kontrolatzailea, eta mendeko perpausaren subjektu isila ''Juan'' bera da. Ikusten denez, subjektu isil hori PRO izeneko kategoria batekin aurkezten dugu hemen. Beraz, goiko subjektuak, goiko aurrekari horrek, beheko subjektua hartzen du kontrolpean. Bigarren adibidean, ordea, mendeko perpausaren aurrekaria “yo”''yo'' da (esaldian, ''me'', hemen)hau da, "ni" euskaraz), hemen), hots, nik eta ez Juanek kantatuko du jaialdian. Bigarren kasuan ez du goiko perpauseko subjektuak kontrolatzen mendeko perpausaren subjektua, baizik perpaus horretako aditzaren beste argumentu batek (''me'').
 
Hizkuntzaz hinkuntzahizkuntza diferentziakezberdintasunak daude kanpoko argumentu batek menpeko zein argumentu kontrola dezakeen. Hizkuntza nominatibo-akusatibo sintaktikoetan kontrolpeko argumentua mendeko subjektua da beti eta berdin du mendeko aditza iragankorra edo iragangaitza den. Munduko hizkuntza gehienak mota honetakoak dira. Gaztelaniazko adibideek erakusten dute portaera hori: ''Me mandó'' [PROiPRO<sub>i</sub> ''venir''] (Etortzeko agindu zidan) edo Mei''Me''<sub>i</sub> ''mandó'' [PROiPRO<sub>i</sub> ''operar al paciente''] (Pazienteari ebakuntza egin niezaion agindu zidan), baina ez *''Juan'' mei''me''<sub>i</sub> ordenó [''el'' ''médico'' ''operar'' PROiPRO<sub>i</sub>] (Juanek sendagilea ebakuntza egiteko agindu zidan). OrdeaHala ere, hizkuntza sintaktikoki ergatiboetan, Dyrbalerandyrbaleraz kasu, kontrol aukerak argumentuen kasu-markaketaren araberakoak dira: absolutibozabsolutiboaz markatzen dituzten objektu zuzenak eta subjektu iragangaitzak dira kontrola daitezkeen bakarrak. Horrela, gaztelaniazko azken bi esaldiak gogoan hartuta, [[Dyrbalddyrbald]]ar batek ''Juan'' mei''me''<sub>i</sub> ''ordenó'' [''el médico operar'' PROi] erabiliko luke eta Mei''Me''<sub>i</sub> ''mandó'' [PROiPRO<sub>i</sub> ''operar al paciente''] (Pazienteari ebakuntza egin niezaion agindu zidan) baztertuko (mendeko perpausa antipasibo egin ezean, behintzat).
 
Euskaraz kontrol egitura argiak aurkitzea zailago den arren, egon badaude. Jo dezagun honako esaldi honetara:
 
* Ahaztu dut [PRO giltzak hartzea].
* Ahaztu zait [PRO giltzak hartzea].
 
Mendeko perpausa giltzak hartzea da bietan, eta hor bada subjektu isil bana. Subjektu isilak lehenbiziko pertsona singularrekoak izan behar dira, perpaus nagusiko ergatibozko edo datibozko argumentuek kontrolpean hartzen baitute:
 
(nikiNik<sub>i</sub>) ahaztuAhaztu dut [PROiPRO<sub>i</sub>,*j giltzak hartzea].
(niriiNiri<sub>i</sub>) ahaztuAhaztu zait [PROiPRO<sub>i</sub>,*j giltzak hartzea].
 
Kontrol datuetan, euskara gaztelaniarekin dator bat, ez Dyrbalerarekindyrbalerarekin, goiko adibideen antzeko ondorengo esaldiek erakusten dutenez:
 
(niriiNiri<sub>i</sub>) ahaztuAhaztu zait [PROiPRO<sub>i</sub> zure etxetik pasatzea].
(niriiNiri<sub>i</sub>) ahaztuAhaztu zait [PROiPRO<sub>i</sub> Elene hartzea].
*(niriiNiri<sub>i</sub>) ahaztuAhaztu zait [Elenek PROiPRO<sub>i</sub> hartzea].
 
Mendeko perpauseko aditza iragangaitza (pasatu) da lehenbiziko adibidean eta iragankorra (hartu) beste bietan. Guztietan, perpaus nagusiko datibo argumentuak kontrolatzen duen (edo harekin erreferentzikidea izan behar duen) PRO izenordain isil bana agertzen zaigu: lehenbizikoan, aditz iragangaitzaren subjektua da eta bigarrenean eta hirugarrenean, aditz iragankorraren subjektu eta objektua, hurrenez hurren. Ikus daitekeenez, mendeko subjektuetara mugatzen da kontrola euskaraz; kontrolpeko objektua duen *(niriiniri<sub>i</sub>) ahaztu zait [Elenek PROiPRO<sub>i</sub> hartzea] esaldia, 'Ahaztu zait Elenek hartuko nauela” esan nahi duena, ezinezkoa da.
 
Horixe erakusten dute orain arte esandakoa osatzearren ''-tzen jakin'' eta -''tzen hasi'' kontrol-egiturez baliatuta hona dakartzagun beste bi adibide-sorta hauek:
 
AnderrekiAnderrek<sub>i</sub> ez daki [PROiPRO<sub>i</sub> hemendik horra iristen].
AnderrekiAnderrek<sub>i</sub> ez daki [PROiPRO<sub>i</sub> lagunak zaintzen].
*AnderrekiAnderrek<sub>i</sub> ez daki [lagunek PROiPRO<sub>i</sub> zaintzen].
 
AneiAne<sub>i</sub> hasi da [PROiPRO<sub>i</sub> goiz altxatzen].
AneiAne<sub>i</sub> hasi da [PROiPRO<sub>i</sub> lagunak etxera gonbidatzen].
*AneiAne<sub>i</sub> hasi da [lagunek PROiPRO<sub>i</sub> etxera gonbidatzen].
 
Haustura argia gertatzen da, beraz, morfologiaren eta sintaxiaren artean. Adibideek erakutsi bezala, morfologiak ezberdintzen dituen subjektu iragangaitz (ABS) eta iragankorrek (ERG) batera jokatzen dute sintaxian; gainera, sintaxiak banandu egiten ditu morfologikoki parekoak diren subjektu iragangaitzak eta objektu zuzenak (ABS).
 
=== Agintera ===
Alineazio nominatibo-akusatiboaren aldeko ebidentzia osagarria ematen digute aginterazko adizkiek (Oyharçabal 1999 eta batez ere Fernández 1997). Test honetanhorretan, hiru argumentuetatik aginduaren hartzailea zein den hartzen da kontuan. Euskaraz, agindu-hartzailea, lehen, bigarren edo hirugarren pertsonakoa izan, agintezko perpauseko subjektua da. Har ditzagun ondorengo adibideak. Lehen esaldi sortan iragangaitzak ditugu hiru aditzak eta, ikus daitekeenez, subjektuek adierazitako gu, zu eta hura horiek hartzen dute, hurrenez hurren, joateko agindua. Bigarren sortak ere berdina erakusten digu, baina oraingoan buka eta utzi iragankorrak ditugu aditzak.
 
Goazen zerbait jatera.
Zoaz pikutara!
Bihoa/Doala arazoa konpontzera.
 
Buka dezagun lana!
98. lerroa:
Buka beza/dezala!
 
Ez da hala gertatzen aditz iragankorren objektuekin. aginduaAgindua hartzen duena aginte-perpausetako subjektuekin dator bat beti aztertzen da, ohartuko garadator. Har ditzagun ondorengo perpausak:
 
#Utz nazazu pakeanbakean.
#Eraman zaitzatela nire paretik!
#Kolore argiz jantzijantz dezagun.
 
 
110. lerroa:
Gauza jakina da Nafarroako parte batean eta Iparraldeko euskalkietan, nominalizazioen objektu zuzenek genitibo kasua har dezaketela absolutibo kasuaren ordez (Heath 1972, EGLU-I 1985, Ortiz de Urbina 1989, Oyharçabal 1992):
 
Jon lagunak ikustera joan da.
Jon lagunen ikustera joan da.
 
Absolutiboaren eta genitiboaren arteko alternantziak murriztapen sintaktiko zorrotzak ditu. Horietako bat da garrantzitsua hemen. Hurrengo adibideetan ikus daitekeenez, objektu zuzenek txandakatzea onartzen dute baina ez subjektuek, zeinahi ere den aditza:
 
[Peruren ikustera] joatekoJoateko esan die.
[*Peruren etortzeko] esanEsan die.
[*Peruren bazkaria prestatzeko] esanEsan digu aitak ('Peruk afaria prestatzeko' adieran) [Artiagoitia (2000:192)].
 
Beraz, adibide horietan berriro ere ikusten da morfologiako eredu ergatiboa sintaxi mailan hausten dela eta hizkuntzaren sintaxia subjektu-objektu oposizioan oinarrituta, eskema nominatibo-akusatibo baten arabera egituratzen dela.
125. lerroa:
Alineazio sintaktikoaren ohiko testa da juntadura edo koordinazioa. Test horretan, argumentu komuna duten bi perpaus eta juntagailuaren bitartez batzen ditugu, argumentuaren bigarren aipamena (bigarren juntagaikoa, alegia) isilduta. Horrela, Miren unibertsitatera joan da eta Mirenek irakaslearekin hitz egin du perpausak koordinatuta ondorengo esaldia osatzen dugu: (isildutako argumentuak azpimarra batez adierazi dira ataleko adibide guztietan.)
 
MireniMiren<sub>i</sub> unibertsitatera joan da eta _i_<sub>i</sub> irakaslearekin hitz egin du.
 
Bada, test honekhorrek perpaus koordinatu bietako argumentu komunek zein funtzio sintaktiko betetzen dituzten jotzen du irizpidetzat hizkuntza nominatibo-akusatiboak eta ergatiboak sintaxian bereizterakoan. Hizkuntza sintaktikoki nominatibo-akusatiboetan argumentu biak subjektuak izan behar dira, aditz iragangaitzenak zein iragankorrenak izan; hizkuntza sintaktikoki ergatiboetan, ordea, markaketa morfologiko ergatiboarekin bat datorren banaketa agertzen da, esan nahi baita absolutiboz markatuta egon behar dutela biek. Ingelesa eta, berriro ere, Dyrbaleradyrbalera dira hurrenez hurren bi hizkuntza moten adibideak. Ikus ingelesezko hurrengo bi esaldiak:
 
weiWe<sub>i</sub> returned home and _i_<sub>i</sub> saw you (Etxera itzuli ginen eta ikusi zintugun).
*weWe saw youjyou<sub>j</sub> and _j_<sub>j</sub> returned home (Ikusi zintugun eta etxera itzuli zinen).
 
Ingelesezko lehen adibidea gramatikala da erreferentzikideak diren we''We'' eta elementu isila subjektuak direlako biak. Oso bestela gertatzen da bigarrenean. Adibide horretan, guztiz ezinezkoa da funtzio sintaktiko ezberdinak dituzten ''you'' objektu zuzena eta subjektu isila kateatzea eta, horregatik, ingelesak ''you'' izenordaina agerian behar du nahitaez bigarren juntagaian ere (we''We saw you and you returned home''). Dyrbaleraz ingelesezkoaren alderantzizkoa aurkitzen da. Bigarren esaldiaren parekoa zuzena da bere horretan, kasu absolutiboan markatutakoak (objektu zuzena eta subjektu iragangaitza, hurrenez hurren) direlako kateatutako argumentu biak; eta okerra lehena, bata ergatibokoa (subjektu iragankorra) eta bestea absolutibokoa (subjektu iragangaitza) direlako. Horren ordez dyrbaldarrek _i_<sub>i</sub> ''saw you'' perpausa iragangaitz eta subjektua absolutiboko bihurtu behar dituzte antipasiboa bitarteko.
 
Euskara etorriz, gure hizkuntzaren portaera ez zaio ez batari ez besteari atxikitzen<ref>Arregi 2002, Coyos 1999ab, Oyharçabal 1999</ref>, nahiz eta fenomenoan parte hartzen duten zenbait faktorek eraginda sistema nominatibo-akusatiboen ezaugarri bat ikusi den hor inoiz<ref>Ortiz de Urbina 1989ab</ref>. Euskararen sistema neutroa da, testuinguru egokian elementu isila edozein posiziotan eman dezakeena. Hala erakusten du ondorengo esaldi sortak. Haietan agertzen diren konbinazioak zerrendatzen ditugu:
# subj. iragankorra - subj. iragangaitza
# subj. iragankorra - obj. zuzena
# subj. iragangaitza - obj. zuzena
# obj. zuzena - subj. iragangaitza
# obj. zuzena - obj. zuzena.
 
==== Koordinazioa ====
 
AndonikiAndonik<sub>i</sub> lana laga zuen eta _i_<sub>i</sub> gurasoen kontura bizi izan zen.
MikelekiMikelek<sub>i</sub> Ander jo du eta amak _i_<sub>i</sub> gogor zigortu du.
Duela bi urte gazte bati desagertu zen Deban eta atzo poliziak _i_<sub>i</sub> firi-fara aurkitu zuen Elxen.
Kristina andereñoakiandereñoak<sub>i</sub> umeakjumeak<sub>j</sub> oso ondo eramaten ditu eta, horregatik, _j_<sub>j</sub> ez zaizkio inoiz asaldatzen.
Presidenteak MikeliMikel<sub>i</sub> beranduegi proposatu zuen kargurako eta enpresa-batzordeak ez zuen _i_<sub>i</sub> hartu.
 
Ezin ukatu badagoela lortzen zailxeagoa den konbinazio bat, objektu zuzenak eta subjektu iragankorrak ordena horretan juntatzen dituena. Baina zailtasunak zailtasun, gramatikala da esaldia.
 
Aitak umeaiumea<sub>i</sub> ikastolan utzi zuen eta _i_<sub>i</sub> klasera joan zen (Oyharçabal 1999 lanetik moldatua).
 
Argi dago, beraz, juntadurak portaera nominatibo-akusatibotik eredu neutrora besteratzen duela hizkuntza. Alabaina, eta lerratzearen inportantzia gutxitu gabe, azpimarratu beharra dago hemen, eredu bien arteko diferentziak gora-behera, subjektuek batera jokatzen dutela orain arteko test guztietan.
157. lerroa:
==== Erlatibotzea ====
 
Jakina da hizkuntzetan ez direla izen sintagma guztiak erlatibagarriakerlatibogarriak. Guretik atera gabe, euskaraz *Ander ezkondu zen Mirenek diru asko zuen esaldia (Mirenek diru asko zuela eta Ander Mirenekin ezkondu zela adierazi nahi duena) txarra da euskaraz, hizkuntzak debekuak ezartzen dizkiolako postposizio sintagmen (“izen sintagma adberbialen”) erlatibotzeari (Oyharçabal 2001). Tipologoak aspaldi ohartu dira hizkuntzatik hizkuntzara diferentzia handiak daudela erlatibatzenerlatib0otzen dituzten izen sintagmetan eta diferentzia horietako batzuk sistemen alineazioaren eskutik joan daitezkeela. Bada, zenbait hizkuntzatan ([[malgaxe]]a, [[javera]], e.a.) subjektuak bakarrik erlatibotzen dira eta beste zenbaitetan ([[dyrbalera]], [[txuktxiera]], [[inuktitutera|inuitera]], e.a.) absolutibo kasuko argumentuak bakarrik. Lehenengoak sintaktikoki nominatibo-akusatiboak dira, funtzio sintaktikoak aintzat hartuta ebakitzen dituztelako erlatibagarriakerlatibogarriak (subjektuak) eta erlatibaezinak (gainerakoak); bigarrenak ergatiboak dira, subjektu iragangaitzei eta objektu , alegia, absolutiboei bakarrik eragiten dielako.
 
Erlatibotze aukerak nahiko zabalak dira euskaraz, batez ere perpaus erlatibo jokatuetan. Izan ere, subjektuek, objektu zuzenek, zehar objektuek (edo bestela esanda, ergatiboek, absolutiboek, datiboek) eta, murriztapenak gora-behera, postposizio sintagmek, denek hartzen dute parte fenomeno sintaktiko honetan, ondoko adibideek erakusten dutenez:
 
[ _i_<sub>i</sub> Finala irabazi zuen] pilotariipilotari<sub>i</sub> gazteak pozarren jantzi zuen txapela.
Egun hauetan [komunikabideek _i_<sub>i</sub> eman dituzten] albisteakialbisteak<sub>i</sub> lazgarriak izan dira denak.
[Bankuak dirua _i_<sub>i</sub> ukatu dion] enpresariakienpresariak<sub>i</sub> arazoak ditu orain enpresa aurrera eramateko.
[Hori _i_<sub>i</sub> gertatu zen] uneaniunean<sub>i</sub> kanpoan nengoen.
 
Nekezago lortzen dira horietako aukera batzuk partizipiozko perpaus erlatibo adberbialetan (-tako/-riko). Oyharçabalen (2003) hitzak hona ekarriz, “zenbait hiztuni zail zaie perpaus iragankorretan erlatibotutako ergatiboko izen sintagmak egoki batetik kanpo onartzea”. Horrela, ondoko bi adibideetan aita zigortu dutela eta sailkide txantxazalea zuzendari izendatu dutela ditugu irakurketa nagusiak (eta bakarrak?):
 
[Gogor _i_<sub>i</sub> _j_<sub>j</sub> zigortutako] aita / [_i_<sub>i</sub> _j_<sub>j</sub> Zuzendari proposatutako] sailkide txantxazalea.
 
Kontuan izanik objektu zuzenak ez ezik subjektu iragangaitzak (mendian ibilitako gizona, itsasotik etorritako etorkinak) ederki egokitzen direla egitura hauetara, noiz edo noiz ergatibotasun sintaktikoaren zantzuak ikusi dira partizipiozko perpaus erlatibo adberbialetan. Alabaina, ez da hori karakterizazio zuzena. Preferentziak preferentzia, ergatiboko argumentua erlatibotzen duten esaldiak guztiz onak dira euskaraz batez ere testuinguruak egitura eta irakurketa argitzen digunean (Arregi 2003, Fernández & Ortiz de Urbina 2007, Oyharçabal 2003), esaterako, adibide hauetan:
 
[ _i_<sub>i</sub> Asko ikasitako] gizonaigizona<sub>i</sub> / [ _i_<sub>i</sub> Hamaika txapel irabazitako] aizkolariaiaizkolaria<sub>i</sub> / [ _i_<sub>i</sub> Hainbat liburu idatzitako] idazleaiidazlea<sub>i</sub>.
 
Hori horrela, erlatibozko perpausetan argumentuen alineazio neutroa, subjektuak eta objektuak berdintzen dituena aurkitzen dugu beste behin. Baina, berriro esan dezagun lehen aipatutakoa, test guztiek erakusten digutena da euskaraz subjektuek batera jokatzen dutela beti sintaxian eta, beraz, oso sendoa dela maila horretan hizkuntzaren nominatibo-akusatibotasuna, hau da, euskarak subjektu eta objektu funtzio sintaktikoen arteko oposizioa duela argi eta garbi sintaxiaren oinarri.
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Ergatibo"(e)tik eskuratuta