|
El pene (del latín penis, 'cola, pene, pico') o falo (del griego antiguo φαλλός, transliterado phallós) es un órgano genital que presentan los ejemplares machos de algunos animales, el cual es empleado en la copulación, además de servir en la excreción urinaria.
{{HezkuntzaPrograma}}
{{Vikidia|Unibertso}}
[[Fitxategi:Hubble ultra deep field.jpg|thumb|[[Galaxia]] ugari ageri dira [[Hubble espazio teleskopioa]]rekin lorturiko irudi honetan. Guztiak unibertsoaren barnean daude.]]
[[Fitxategi:Helium_atom_QM.png|thumb|[[Atomo]]ak ere, kasu honetan [[helio]] atomo bat, ere unibertso zati bat da]]
'''Unibertsoa''' existitzen den [[materia]] eta [[energia]] guztia eta horiek existitzen diren [[espazio]]aren eta [[denbora]]ren batasuna da<ref>{{Erreferentzia|izena=Zeilik,|abizena=Michael|izenburua=Introductory astronomy & astrophysics|argitaletxea=Saunders College Pub|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/38157539|edizioa=4th ed|isbn=0030062284}}</ref>. Unibertsoaren barruan existitzen diren [[atomo]], [[molekula]], [[planeta]], [[satelite]], [[planeta nano]], [[izar]], [[galaxia]] eta galaxien arteko eduki guztia dago. Unibertsoaren tamaina ezezaguna bada ere<ref>{{Erreferentzia|izena=Greene, B. (Brian),|abizena=1963-|izenburua=The hidden reality : parallel universes and the deep laws of the cosmos|argitaletxea=Alfred A. Knopf|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/607975732|edizioa=1st ed|isbn=9780307265630}}</ref>, Unibertso behagarriaren tamaina kalkulatzea posible da. [[Europako Espazio Agentzia]]ren [[Planck satelitea]] erabilita 90.680 milioi [[argi-urte]] ditu zabaleran, lehen uste zena baino %0,7 txikiago<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul|abizena=Halpern|izenburua=Size of the Observable Universe|abizena2=Math|abizena3=Physics|abizena4=Statistics|abizena5=Philadelphia|abizena6=St.|abizena7=Philadelphia|abizena8=PA|abizena9=States|izena2=Dept. of|izena4=and|izena5=University of the Sciences in|izena6=600 S. 43rd|izena9=United|url=http://www.isaacpub.org/images/PaperPDF/AdAp_100039_2016122914005354452.pdf|aldizkaria=Advances in Astrophysics|alea=3|zenbakia=1|doi=10.22606/adap.2016.13001}}</ref>.
Unibertsoaren lehenengo ereduak [[Antzinako Grezia]] eta [[Indiako filosofia|Indiako filosofoek]] garatu zuten, eredu [[geozentriko]]a, [[Lurra]] Unibertsoaren zentroan ezarriz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=From China to Paris : 2000 years transmission of mathematical ideas|argitaletxea=Franz Steiner Verlag|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/51508904|isbn=9783515082235}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Medieval science, technology, and medicine : an encyclopedia|argitaletxea=Routledge|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/61228669|isbn=9780415969307}}</ref>. Mendeetan zehar ikerketa sakonagoak egin ziren eta [[Nicolaus Copernicus]]ek eredu [[heliozentriko]]a proposatu zuen, [[Eguzkia]] jarrita Unibertsoaren eta [[Eguzki-sistema]]ren zentroan. [[Isaac Newton]]ek [[grabitazio unibertsalaren legea]] garatu zuen Copernicusen, [[Tycho Brahe]]ren eta [[Johannes Kepler]]ren [[Keplerren legeak|planeten mugimenduaren legea]] jarraituz. Behaketek aurrera joan ahala jakin zen gure [[Eguzki-sistema]] [[Esne Bidea]] izeneko [[galaxia]]n kokaturik dagoela, eta hau Unibertsoan dagoen galaxietako bat baino ez dela. Pentsatzen da galaxiak modu uniformean sakabanaturik daudela norabide guztietan, eta Unibertsoak ez duela, beraz, ez ertzarik ez zentrorik. [[XX. mende]]aren hasieran egindako ikerketek proposatu zuten Unibertsoak hasiera bat izan zuela, eta espantsioan ari dela<ref>{{Erreferentzia|izena=Hawking, Stephen,|abizena=1942-|izenburua=A brief history of time : from the big bang to black holes|url=https://www.worldcat.org/oclc/17105155|isbn=055305340X}}</ref>, geroz eta abiadura handiagoan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Nobel Prize in Physics 2011|url=https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2011/|sartze-data=2017-12-02}}</ref>. Unibertsoaren [[masa]] gehiena ezagutzen ez den [[materia ilun]] izeneko zerbaitetan dagoela uste da<ref>{{Erreferentzia|izena=Itziar|abizena=Aretxaga|izenburua=Materia ilun|data=2009-09-17|url=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/materia%20ilun|sartze-data=2017-12-02|argitaletxea = Elhuyar Fundazioa|lana=ZT Hiztegi Berria}}</ref>.
Detalle de la anatomía del pene de un caballo de la raza peruano de paso.
[[Big Bang]] teoria da gaur egun Unibertsoaren garapena azaltzeko teoria nagusia [[kosmologia]]n. Teoria honen arabera, [[espazio]]a eta [[denbora]] orain dela 13.799±21 milioi urte sortu ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Planck|abizena=Collaboration|izenburua=Planck2015 results|hizkuntza=en|abizena2=Ade|abizena3=Aghanim|abizena4=Arnaud|abizena5=Ashdown|abizena6=Aumont|abizena7=Baccigalupi|abizena8=Banday|abizena9=Barreiro|izena2=P. A. R.|izena3=N.|izena4=M.|izena5=M.|izena6=J.|izena7=C.|izena8=A. J.|izena9=R. B.|data=2016-10-01|url=https://doi.org/10.1051/0004-6361/201525830|aldizkaria=Astronomy & Astrophysics|zenbakia=594|issn=0004-6361|doi=10.1051/0004-6361/201525830|sartze-data=2017-12-02}}</ref> [[materia]] kopuru mugatu batekin, Unibertsoaren espansioarekin dentsitatea galduz joan dena<ref>{{Erreferentzia|izena=Mikel|abizena=Susperregi|izenburua=Big Bang|data=2009-09-17|url=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/Big%20Bang|sartze-data=2017-12-02|argitaletxea= Elhuyar Fundazioa|lana=ZT Hiztegi Berria}}</ref>. Hasierako espantsiaoren ostean, Unibertsoa hoztu zen, lehenengo [[partikula subatomiko]]ak sortzea baimenduz, eta [[atomo]] sinpleak osatuz. Laino erraldoiak batzen hasi ziren [[grabitazio]] indarraren eraginez, galaxia, izar eta, orokorrean, ikus dezakegun guztia sortuz. Guregandik 13.799 milioi argi-urtera baino urrunago dauden objektuak [[Unibertso behagarria|ikustea posible da gaur egun]], espazioa bera ere hedatu delako. Hau dela eta, gugandik 46.000 milioi argi-urtera dauden objektuak ikustea posible da, sortu zirenean gugandik askoz gertuago zeudelako<ref>{{Erreferentzia|izena=Tamara M.|abizena=Davis|izenburua=Expanding Confusion: Common Misconceptions of Cosmological Horizons and the Superluminal Expansion of the Universe|orrialdeak=97–109|abizena2=Lineweaver|izena2=Charles H.|data=2004/01|url=https://www.cambridge.org/core/journals/publications-of-the-astronomical-society-of-australia/article/expanding-confusion-common-misconceptions-of-cosmological-horizons-and-the-superluminal-expansion-of-the-universe/EFEEEFD8D71E59F86DDA82FDF576EFD3|aldizkaria=Publications of the Astronomical Society of Australia|alea=1|zenbakia=21|issn=1323-3580|doi=10.1071/AS03040|sartze-data=2017-12-02}}</ref>.
Etimología
La palabra 'pene' procede del latín 'penis',[1] a su vez del protoindoeuropeo pes-.[2] El término falo proviene del latín phallus, y éste del griego φαλλός (phalós), según la RAE. Aunque en la actualidad falo es utilizado como sinónimo de pene, el vocablo phallus se usaba para describir imágenes de dicho órgano, ya sean pintadas o grabadas.
Características generales
[[Unibertsoaren amaiera]]ren inguruan hipotesi asko daude, baita [[Big Bang]]aren aurretik, aurretik kontzeptua existitzen bazen, egon zeharen inguruan. Hainbat fisikari eta filosofok espekulazioaren eremuan uzten dute hau, inoiz jakitea posible izango ote den zalantzan jartzen. Fisikari batzuek [[multibertsoa]]ren ideia proposatu dute, gurea existitu daitekeen Unibertsoetako bat baino ez dela argudiatuz<ref>{{Erreferentzia|izena=G. F. R.|abizena=Ellis|izenburua=Multiverses and physical cosmology|orrialdeak=921–936|hizkuntza=en|abizena2=Kirchner|abizena3=Stoeger|izena2=U.|izena3=W. R.|data=2004-01-21|url=https://doi.org/10.1111/j.1365-2966.2004.07261.x|aldizkaria=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|alea=3|zenbakia=347|issn=0035-8711|doi=10.1111/j.1365-2966.2004.07261.x|sartze-data=2017-12-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jason|abizena=Palmer|izenburua=Study hints at 'bubble universes'|hizkuntza=en-GB|data=2011-08-03|url=http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-14372387|aldizkaria=BBC News|sartze-data=2017-12-02}}</ref>.
== Definizioa ==
|
